زلزله چگونه به وجود می آید؟ + عکس

به گزارش جام‌جم آنلاین به نقل از کجارو، هر از گاهی در گوشه‌ای از جهان، زمین‌لرزه‌ها با تخریب ساختمان‌ها، ایجاد ترک‌هایی روی سطح زمین و لرزش‌های بی‌امانشان قدرت خود را به رخ بشر می‌کشند.

این رخدادهای طبیعی ویرانگر، حوادثی تصادفی نیستند؛ بلکه هزاران سال است که در حال رشد و قدرتمند شدن هستند. با فهم چگونگی کار کردن سیاره زمین، می‌توانیم به چیستی و نحوه‌ی وقوع زلزله‌ها پی ببریم.
چه چیزی موجب وقوع زلزله می شود؟

لرزش زمین در پی آزاد شدن ناگهانی انرژی در لا به لای سنگ‌ها و صخره‌های پوسته‌ زمین رخ می‌دهد. سنگ‌ها داخل زمین ترک خورده و در کنار هم سر می‌خورند که موجب بروز لرزش‌هایی می‌شوند که زمین را می‌لرزاند. هنگامی که صفحات تکتونیک زمین جدا شده و به یکدیگر ساییده می‌شوند، این تغییر ناگهانی موجب آزاد شدن انرژی بسیار زیادی می‌شود که با عنوان زلزله شناخته می‌شود.

صفحات تکتونیک با تغییر مکان، ممکن است در یکدیگر قفل شوند. سنگ‌بستر سفت و سخت زیر خاک، انرژی خود را بر سنگ‌بستر دیگر صفحه‌ی زمین وارد می‌کند که در این شرایط، هیچ‌یک به دیگری اجازه‌ی عبور نمی‌دهد. تغییرات مداوم صفحات زمین، موجب انباشت انرژی بین آن‌ها در سطح زمین می‌شود.

در نهایت، سنگ‌بستر مابین صفحات زمین در هم شکسته و به آن‌ها اجازه می‌دهد از یکدیگر عبور کنند. در این لحظه انرژی بسیار زیادی که در میان صفحات زمین انباشته شده بود، به یک باره آزاد می‌شود؛ دقیقا چیزی شبیه به رهاسازی تیر از کمان؛ اینجا است که زلزله به وقوع می‌پیوندد. نقطه‌ای که این شکستگی در اعماق زمین رخ می‌دهد، مرکز زلزله نام دارد. نقطه‌ای از سطح زمین که دقیقا روی مرکز زلزله قرار می‌گیرد، کانون زمین‌لرزه نام دارد.

انباشت شدن انرژی و نیز آزادسازی ناگهانی آن، موجب بروز حوادث غیرقابل کنترلی می‌شود که ممکن است به هر سمت و سویی کشیده شود. امواج به وجود آمده در پی زمین‌لرزه، صداها و لرزش‌هایی در سطح زمین ایجاد می‌کند. این حادثه، همان بخش مخرب زلزله است که بیشتر ساختمان‌ها نیز در مقابل آن مصون نیستند.
چرا زلزله رخ می دهد؟

شاید زمین ثابت و غیرقابل تغییر به نظر رسد، اما حقیقت این است که سطح سیاره‌ ما مانند لایه‌ای نازک متشکل از تکه‌های سنگ است که بر روی یک توپ داغ و مواد مذاب شناور است. صفحات تکتونیک زمین در پی جریان‌های موجود در لایه‌های پایینی گوشته‌ی زمین، دائما در حال تغییر مکان و ساییده شدن هستند.

مرکز کره‌ زمین به دلیل دما و نیز فشار بسیار بالا، همواره به طور مذاب است. مرکز زمین بسیار به هم فشرده است که خود موجب گرمای شدید آن یعنی حدودا ۶۰۰۰ درجه‌ی سانتی‌گراد می‌شود. همچنین، مواد مذاب موجود در مرکز زمین نیز بسیار بیشتر از لایه‌های نزدیک به سطح زمین است.

همین تفاوت دما موجب ایجاد جریان‌های همرفتی و نیز آزاد شدن انرژی از قسمت‌های زیرین زمین به سمت بالا می‌شود. این حرکت نابرابر به سمت بالا، باعث تغییر و حرکت کردن صفحات تکتونیک زمین می‌شود. تغییر مکان صفحات تکتونیکی موجب ساییده شدن و شکسته شدن آن‌ها می‌شود. سپس روی یکدیگر قرار گرفته و به هم فشار وارد می‌کنند.

برخورد صفحات تکتونیک به یکدیگر و نیز جا به جایی آن‌ها، موجب شکل‌گیری گسل‌های اقیانوسی، کوهستان‌ها، آتشفشان‌ها، جزیره‌های جدید و دیگر پدیده‌های زمین‌شناختی می‌شود. همین برخورد و ساییده شدن صفحات زمین است که منجر به زلزله نیز می‌شود.
اندازه‌گیری زلزله‌ها به چه صورت است؟

معمولا زلزله‌ها را با دستگاهی به نام «لرزه‌نگار» اندازه می‌گیرند. در لرزه‌سنج‌های قدیمی‌تر که آن‌ها را لرزه‌نگار می‌نامند و شامل یک قلم و کاغذ متحرک است، کار اندازه‌گیری و ثبت لرزه‌ها همزمان و در یک جا انجام می‌گرفت. در دستگاه‌های نوین این کارها در بخش‌هایی جدا از هم صورت می‌گیرد. در لرزه‌سنج‌های امروزی، داده‌های مربوط به شتاب یا تغییر مکان زمین در بازه‌های زمانی معین به رایانه ارسال و در آن به صورت سری اعداد ذخیره می‌شود.

هنگامی که زمین شروع به لرزیدن می‌کند، ابزار نوشتن لرزه‌نگار مانند یک پاندول حرکت می‌کند که بستگی به نوع لرزش زمین دارد. هر چه زمین‌لرزه شدیدتر باشد، پاندول لرزه‌نگار نیز محکم‌تر تکان می‌خورد.

اطلاعات ثبت شده پس از انجام یک سری الگوریتم‌ها و محاسبات پیچیده، تبدیل به اعدادی می‌شوند که آن را با عنوان «مقیاس ریشتر» می‌شناسیم. در واقع، مقیاس ریشتر نشان‌دهنده‌ قدرت زلزله است؛ هر چه ریشتر بالاتر باشد، با زلزله‌ی بزرگ‌تری مواجه هستیم. در ادامه با وضعیت مقیاس ریشتر زمین‌لرزه‌ها به طور خلاصه آشنا خواهیم شد:

۰ الی ۱ ریشتر: غیرقابل شناسایی
۲ ریشتر: بیشتر انسان‌ها قادر به احساسش نیستند.
۳ ریشتر: در نواحی نزدیک کانون زمین‌لرزه قابل احساس است.
۴ ریشتر: موجب لرزش ساختمان‌ها و نیز صدمات کمی می شود.
۵ ریشتر: می‌تواند خساراتی بر ساختمان‌هایی که ضعیف هستند، وارد کند. همچنین می‌تواند خسارات اندکی نیز بر ساختمان‌های مستحکم وارد آورد.
۶ ریشتر: موجب لرزش‌های شدید در نواحی کانون زمین‌لرزه می‌شود. حتی صدمات و خساراتی بر ساختمان‌های ضد زلزله نیز وارد می‌شود.
۷ ریشتر: صدماتی بر ساختمان‌های مستحکم وارد می‌شود. صدمات جزئی به بیشتر ساختمان‌ها وارد می‌شود و به طور کلی، ناحیه و منطقه‌ی مورد نظر دچار خساراتی می‌شود.
۸ ریشتر: صدماتی بر نواحی بزرگ یا حتی کشور وارد می‌شود. خسارات بسیار زیاد بر پیکره‌ی تمامی ساختمان‌ها وارد می‌شود.
۹ ریشتر: خسارات و صدمات بسیار شدید بر تمامی بناها و ساختمان‌ها وارد می‌شود. امواج زلزله روی زمین قابل مشاهده می‌شود. وضعیت زمین در این نقطه برای همیشه عوض می‌شود.