ماجرای نامه تند روحانی به اروپایی‌ها

چندی پیش بود که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا طی سخنانی ضمن وارد کردن اتهامات بی‌اساس نسبت به فعالیت‌های هسته‌‌ای کشورمان ادعا کرد ایران به برجام پایبند نیست. در واکنش به این ادعا، اتحادیه اروپا در چند موضعگیری از سوی اعضای این اتحادیه و مقامات سیاسی کشورهای اروپایی اعلام کردند از برجام حمایت می‌کنند و حداقل در ظاهر نشان دادند نگاه و مواضع آنها با سخنان ترامپ تفاوت دارد. صرف اعلام نظر و بیان لفظی حمایت از برجام را می‌توان به عنوان گام اول مثبت از سوی اروپاییان تلقی کرد، اما پایبندی به مفاد برجام و اجرایی کردن تعهدات آن نیازمند اقدام عملی از سوی اتحادیه اروپاست؛ هر چند تاکنون طرف اروپایی به صورت کامل به تعهدات خود نسبت به برجام عمل نکرده و همچنان برخی از مبادلات بانکی و پولی ایران و کشورهای اروپایی با توجه به فشارهای آمریکا با مشکلات عدیده‌ای مواجه است. اروپاییان برای این‌که ثابت کنند مسیر مستقلی از آمریکا در پیش گرفته‌اند باید با رفع موانع موجود صداقت خود در خصوص تعهداتشان در توافق برجام را به صورت عملی اثبات کنند. در شرایط کنونی اخبار و شایعاتی پیرامون نوعی مغازله سیاسی میان اروپا و آمریکا شنیده می‌شود مبنی بر این‌که اروپاییان ضمن اعلام شفاهی و لفظی درباره حفظ برجام تمام تلاش خود را برای تحقق خواسته‌های آمریکا مبنی بر ایجاد محدودیت در حوزه توانمندی‌های موشکی و دفاعی ایران به‌کار خواهند بست. برخی از شنیده‌ها هم حاکی است که سیر جدید سفرهای مقامات اروپایی به ایران برای اجرایی کردن همین نیت خواهد بود که از جمله آنها می‌توان به سفر آتی هلگا اشمید، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همچنین مقامات فرانسه به کشورمان اشاره کرد.

سابقه تاریک عملکرد اروپا

شکی نیست که سطح روابط تجاری و سیاسی اتحادیه اروپا و آمریکا بالاست و این سوال همچنان باقی است که آیا اعضای اتحادیه اروپا که از یک‌سو بر حفظ برجام تاکید می‌کنند، حاضرند در قبال مانایی این توافق هزینه‌های لازم را پرداخت کنند؟ سوالی که البته پاسخ مثبت به آن با تردید‌های بزرگی مواجه است. نمونه روشن آن مذاکراتی است که در گذشته به توافق سعدآباد منجر شد. در شرایطی که آمریکا همه هدف خود را برای شکل دادن به یک اجماع جهانی علیه ایران به‌کار بست، اروپاییان هم برای این‌که ابتکار عمل را در موضوع هسته‌ای ایران به‌دست بگیرند به مجموعه مذاکراتی با مقامات ایرانی روی آوردند. با سفر وزرای امور خارجه فرانسه، بریتانیا و آلمان به تهران و بحث و گفت‌وگوی آنان با تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران در سعدآباد، به نظر می‌رسید که موضوع فعالیت‌های هسته‌ای در مسیر آرام‌تری قرار گرفت. تلقی اولیه این بود که توافق سعدآباد این فرصت را در اختیار سکانداران دیپلماسی قرار داد تا در شرایط مناسب‌تری بحران را مدیریت کنند. ظواهر امر حاکی از آن بود که تروئیکای اروپا موضع ملایم‌تری در برابر مجهز شدن ایران به فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای گرفته است. یکی از موضوعات مهمی که در بیانیه تهران وجود داشت،تقلیل درخواست حداکثری توقف تمام فعالیت‌های مربوط به غنی سازی و فرآوری هسته‌ای ایران بود و این اقدام کشورمان البته براساس بیانیه رسمی «داوطلبانه» اعلام شد.

مفاد توافق‌نامه بروکسل و پاریس

همچنین اروپاییان در پی انعقاد توافق‌نامه بروکسل در 23 فوریه 2003 متعهد شدند تا سعی خود را برای عادی شدن پرونده و بسته شدن آن در اجلاس ژوپن به‌کار بگیرند. آخرین توافق‌نامه ایران با تروئیکای اروپا در پاریس اتفاق افتاد و در آن ضمن تاکید بر ماهیت صلح آمیز فعالیت‌های هسته‌ای ایران، اروپا اعلام کرد آمادگی دارد پس از 25 سال مذاکرات سیاسی گسترده‌ای را با ایران آغاز کند. یکی از نکات دیگر این توافق‌نامه حمایت اروپا از روند عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی بود. از دیگر توافقات مهم مذاکرات پاریس قرار گرفتن سازمان مجاهدین خلق در کنار گروه تروریستی القاعده و آغاز گران بحران بود. گفت‌وگوی تعاملی ایران با اروپا در حالی صورت می‌گرفت که آمریکا هم از همه ابزار‌های موجود برای اعمال تحریم‌های مختلف علیه ایران استفاده می‌کرد.

ایران از مهر 1382 در پی توافقات سعدآباد، بروکسل و پاریس، غنی‌سازی، ساخت سانتریفیوژها و بازفرآوری در یو‌سی‌اف اصفهان، نطنز و تحقیقات هسته‌ای را به حالت تعلیق درآورد و از سویی دیگر شرایط را برای بازرسی‌های متعدد آژانس فراهم کرد که شامل بازدید بازرسان آژانس از مجموعه نظامی- صنعتی کلاهدوز در اکتبر 2004 و بازرسی از مجموعه لویزان در ژوئن 2004 و سایت نظامی پارچین در ژانویه 2005 بود. به‌رغم همه این شرایطی که ایران برای اعتمادسازی فراهم آورده بود، در گزارشی که از پرونده هسته‌ای به شورای امنیت ارسال شد بندهایی وجود داشت که به لحاظ سیاسی به ضرر ایران تعبیر می‌شد. اتحادیه‌ اروپا از یک سو به مذاکرات طولانی روی آورده بود و از سوی دیگر تلاشی برای برآورده ساختن تعهداتشان، طبق توافق‌نامه‌های تهران و پاریس نمی‌کرد. همچنین استمرار مذاکرات با این هدف صورت می‌گرفت که موضوع تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای حفظ شود و حتی در ادامه مسیر تعلیق را به توقف فعالیت‌های هسته‌ای تبدیل کنند. این، برخلاف روح و مفاد توافق‌نامه پاریس بود و در راستای اصول مذاکرات با حسن نیت قرار نداشت.

جزئیات نامه روحانی

گفت‌وگوها بر سر رسیدن به توافق طولانی شد و این روند اعتماد ایران را نسبت به جدی بودن اروپا برای دستیابی به نتیجه مشخص برای گشودن گره‌های مذاکرات کاهش داد. به همین خاطر حسن روحانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی درباره اصرار اروپاییان بر انجام ندادن تعهداتشان با ارسال نامه‌ای با ادبیات تند خطاب به سه کشور اروپایی با اشاره به پیشنهادهای آنها نوشت: «در مجموع پیشنهاد مذکور در زمینه تقاضاها از ایران بسیار طولانی اما در مورد پیشنهادهای ارائه‌شده به ایران به‌طور مضحکی کوتاه و نارسا می‌باشد. فقدان هرگونه تلاش برای ایجاد ظاهری متوازن، این پیشنهاد را به دستور استعماری کاپیتولاسیون شبیه می‌سازد. پیشنهاد یادشده توهینی به تمام ملت ایران است.»

سابقه گذشته اروپاییان در گفت‌وگوهای هسته‌ای قبل از انعقاد برجام هم به روشنی مشخص می‌سازد که چندان نمی‌توان روی قول و قرار اروپایی‌ها تکیه کرد و به آن اطمینان داشت. با این‌حال شرایط فعلی فرصت مجددی برای اروپاست تا شاید سابقه نامناسب گذشته را بهبود بخشد و باید منتظر ماند و دید که عملکرد مقامات قاره سبز در آینده چگونه خواهد بود.

اروپا به دنبال منافع خود است

سیدحسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تصریح کرد: از آنجا که اروپایی‌ها یک سیاست اعلامی و یک سیاست عملی دارند و بین این دو سیاست، تفاوت وجود دارد، واقعا نمی‌توان اعتماد کرد آیا اروپاییان تا دقیقه 90 با برجام همراهی داشته باشند.

نماینده ورامین افزود: اروپا درحال حاضر بیانیه می‌دهد و مقامات خود را برای مذاکره به کشور می‌فرستد، اما وقتی به عمل آنها توجه می‌کنیم، می‌بینیم کمکی به اجرای برجام نکرده‌اند. وی با اشاره به تعبیر مقام معظم رهبری از اروپاییان مبنی بر این‌که نمی‌توان به ستون اروپا تکیه کرد، گفت: این تعبیر دقیق و درستی است و اگر آمریکایی‌ها نقض آشکار برجام کرده و آن ‌را لغو کنند، قطعا اروپاییان هم در این توافق باقی نمی‌مانند.

دست ایران در مقابل بدعهدی، خالی نیست

سیدجواد ساداتی‌نژاد، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی با اشاره به این‌که از رفتار اتحادیه اروپا در زمان جنگ سابقه خوبی ندیدیم، یادآور شد: البته رفتار اروپاییان یک تفاوت با آمریکایی‌ها دارد و گاهی چیزی می‌گویند و پشت صحنه چیز دیگری رفتار می‌کنند و در این قضیه هم امیدواریم که نقش پلیس بد و خوب را با یکدیگر تقسیم نکرده باشند.

وی با تاکید بر این‌که ایران در مقابل هرگونه بدعهدی دست خالی نیست و تمهیداتی دارد، گفت: اگر اروپایی‌ها با تشر آمریکا از برجام خارج شوند، قطعا ما راهمان همان چیزی است که رهبر معظم انقلاب در اقتصاد گفته‌اند و باید براساس اقتصاد مقاومتی پیش برویم.

نماینده کاشان افزود: برای ایران هرکس به عهدش عمل کند، مایه خرسندی است و اگر اروپا در توافق خود باقی بماند، یک گام اعتمادساز برای ایران است.