نفت و رکود، مشکل اصلی اقتصاد ایران

دکتر محمدقلی یوسفی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با جام جم درباره علل کاهش درآمدهای مالیاتی و تبعات آن در اقتصاد به تصدی زیاد دولت در اقتصاد اشاره و تصریح کرد: تا زمانی که دولت نفت را در اختیار دارد، هزینه‌ها کاهش‌یافتنی نیست و کارهای توسعه‌ای در کشور انجام نمی‌شود. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

وضعیت فعلی اقتصاد ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اگر بخواهم به صورت ریشه‌ای و کارشناسی به تحلیل اقتصاد ایران بپردازم باید بگویم رکود کمر تولید را شکسته و ظرفیت اسمی کارخانجات تولیدی بسیار بیشتر از ظرفیت واقعی است. دولت در طول سال‌های گذشته سیاست‌های اشتباهی مانند نرخ سود بانکی را اجرا کرد و بحران رکودی پدید آمد. صنایعی که فعلا وجود دارند، نه‌تنها نمی‌توانند اشتغال جدید ایجاد کنند؛ بلکه با مازاد نیرو نیز مواجه هستند. دولت با سیاست‌های اشتباه، این کار را تشدید می‌کند و باعث شده رقابت ناسالم وارداتی را شاهد باشیم. در این شرایط فشارهای مختلفی به بخش خصوصی وارد می‌‌شود.

به نظر شما علت کاهش درآمدهای مالیاتی کشور در چهار ماهه امسال چیست؟

دولت در طول سال‌های گذشته کاری نکرده که بخش خصوصی بتواند رشد کند تا به آن مالیات بپردازد. هدف هر کشوری این است که یک اقتصاد پویا و شکوفا داشته باشد، از این‌رو تلاش می‌کند ساختاری را فراهم کند که قیمت‌ها علامت‌های خوبی را به تولیدکننده و مصرف‌کننده بدهد. برای رسیدن به این هدف باید دو کار عمده توسط دولت انجام شود که یکی تعامل سازنده با دنیاست و دیگری برقراری نظم و امنیت در داخل کشور. برای این کار دولت‌ها سعی می‌کنند بخش خصوصی رشد کند و موانع را از سر راه آنها برمی‌دارند و از طریق اخذ مالیات هزینه‌های خود را جبران می‌کنند. مشکلی که اکنون در اقتصاد ایران وجود دارد و باعث کاهش درآمدهای مالیاتی شده، مربوط به درآمدهای نفتی و رکود در اقتصاد است. اکنون صنایع کشور با 50 درصد ظرفیت خود فعالیت دارند و حدود 48 درصد نیروی مشغول به کار در بنگاه‌های تولیدی، مازاد هستند. حقوق‌بگیران به دلیل افزایش نیافتن حقوقشان در فقر به سر می‌برند و دولت درحال حاضر مالیات را از حقوق‌بگیران تأمین می‌کند، چون کارمندان راه فرار ندارند و به دلیل این‌که دولت در طول سال‌های اخیر نتوانسته یک سیستم جامع مالیاتی تهیه کند با کوچک‌ترین نوسان در قیمت و صادرات نفت با بحران درآمدی روبه‌رو خواهد شد که احتمالا دست به دامن بانک مرکزی می‌شود. اکنون بخش‌هایی هستند که ظرفیت بالایی در پرداخت مالیات دارند، اما فرار می‌کنند. همچنین هزینه‌های دولت بسیار بالاست و باید هزینه‌های دولت کاهش یابد. اگر کار ساختاری برای درآمدهای دولت انجام نشود، نرخ ارز افزایش خواهد یافت تا کسری بودجه دولت جبران شود. از سوی دیگر قیمت خدمات عمومی نیز با رشد زیادی همراه خواهد بود.

راهکار شما برای حل این موضوع چیست؟

دولتمردان باید قبول کنند که بخش خصوصی از دولت بهتر می‌تواند اقتصاد را اداره کند و خود را کنار بکشد، اما در کشوری مانند ایران که دارای درآمد نفتی هستیم وضعیت این‌گونه است که با درآمدهای نفتی بروکراسی و هزینه‌های دولت رشد می‌کند و هر زمان هم که با معضل روبه‌رو شد به فکر استقراض از بانک مرکزی می‌افتد که تورم را به مردم تحمیل می‌کند. مشکل دولت ما این است که درآمد هنگفت نفتی دارد و تا وقتی نفت است نمی‌توان به توسعه درآمدهای مالیاتی امیدی داشت.

کوتاهی دولت در طول سال‌های گذشته در کدام بخش‌ها بود؟

بزرگ‌ترین انتقادی که به دولت وارد است این عنوان می‌شود که قوه مجریه کاری برای مردم و تولید نکرده و نباید در این شرایط توقع پوشش درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی‌شده را داشته باشد. فریدمن، یک اقتصاددان بزرگ دنیاست و درباره عملکرد دولت‌ها یک اصطلاحی با عنوان غرور کشنده را بیان کرده است. در این شرایط دولت خود را منجی مردم می‌داند و به مردم وعده‌های اشتغال و رفاه و... می‌دهد. درواقع این توقع را ایجاد می‌کند که شما کاری نکنید و من همه کار می‌کنم. وقتی نمی‌تواند آنها را پوشش دهد ناکارآمدی بیشتر نمایان می‌شود و این مربوط به این دولت نیست؛ بلکه به ساختار اقتصادی ایران ارتباط پیدا می‌کند. ایران هم درگیر چنین موضوعی شده، اما به دلیل این‌که نفت در اختیار دارد سعی می‌کند آنها را پوشش دهد.