تصویر روح‌الله در قاب تلویزیون

از معمار کبیر انقلاب اسلامی ایران نه‌تنها در کشورمان بلکه در بسیاری از نقاط جهان به عنوان یک چهره کاریزماتیک مذهبی یاد می‌شود. همچنین ایشان، بنیانگذار یکی از مهم‌ترین انقلاب‌های جهان به فاصله‌ای کمی بعد از دو جنگ جهانی بوده؛ آن هم در منطقه استراتژیکی چون خاورمیانه. براساس این مولفه‌ها و حتی در نگاهی نه‌چندان موشکافانه هم می‌توان دریافت که ساخت سریال تلویزیونی درباره چنین شخصیتی کار چندان ساده‌ای نیست و حتما نیازمند امکانات، تجربیات و ملاحظات متعددی است که در گفت‌وگو با برخی کارشناسان به آنها پرداخته‌ایم.

نبود امکانات

مهدی همایونفر، تهیه‌کننده فیلم ـ مجموعه «صنوبر» درباره این‌که چرا کارگردانان کمتر به سراغ شخصیت امام(ره) برای ساخت آثار نمایشی رفته‌اند، به جام‌جم گفت: این موضوع به چند مساله برمی‌گردد؛ اول این‌که ساخت آثار مربوط به تاریخ معاصر بخصوص از 50 سال گذشته بسیار سخت است و نیازمند امکانات و سرمایه. متاسفانه برای چنین آثاری فقط شهرک غزالی را در اختیار داریم که به تنهایی پاسخگو نیست.

وی ادامه داد: حضرت امام(ره) در خمین، اراک، قم و... زندگی کرده‌اند. ما در شهرک غزالی فقط می‌توانیم مقطع تهران قدیم را به تصویر بکشیم، اما نمی‌توانیم قم یا اراک را در این شهرک تصویربرداری کنیم. بنابراین باید فضای شهرهای قم یا اراک قدیم ساخته شود. از سوی دیگر ساخت دکور هزینه‌بر است و نیاز به سرمایه خوب و مناسب دارد تا بتوانیم درباره شخصیت بزرگ حضرت امام(ره) کار شایسته‌ای بسازیم.

این تهیه‌کننده با اشاره به این‌که امام خمینی(ره) به عنوان مهم‌ترین شخصیت تاریخی در سده اخیر محسوب می‌شود، توضیح داد: باید قبول کرد شخصیت حضرت امام(ره) کار را به لحاظ درام‌نویسی سخت می‌کند.

همایونفر عنوان کرد: با وجود سختی‌هایی که ساخت یک اثر نمایشی با محوریت زندگی امام(ره) دارد، اما مجتبی راعی 15 سال پیش یک متن بسیار خوب با عنوان «بلندبالا» نوشت که مربوط به دوران جوانی امام(ره) است. ایشان در دوران جوانی با حوادث مختلفی روبه‌رو شدند که می‌توان به حوادث مجلس سوم و چهارم پهلوی اول، جنگ دوم جهانی، جریانات حزب توده در دهه اول پهلوی اول و... اشاره کرد.

وی افزود: به همین دلیل دوران جوانی امام پر از حوادث است و قابلیت یک مجموعه را دارد، اما از آن زمان باوجود پیگیری‌ها تاکنون جوابی به ما ندادند. به نظرم باید سازمان صداوسیما دراین باره سرمایه‌گذاری کند و سفارش چند کار را به چند نویسنده خوب بدهد.

شاید نسلی بعد

سیدضیاء‌الدین دری که یکی از کارگردانان کارکشته و پیشکسوت در عرصه سریال‌های تاریخی محسوب می‌شود، معتقد است: ساخت یک سریال فاخر تلویزیونی درباره بنیانگذار انقلاب اسلامی توسط نسل‌های آینده انجام خواهد شد؛ وقتی که دیگر نسلی که امام را دیده و به یاد دارد در راس امور نباشد.

وی درباره این دیدگاه توضیح داد: ساخت سریالی درباره زندگی حضرت امام(ره) نیازمند بودجه قابل توجهی است و چه بخش دولتی این بودجه را تامین کند، چه بخش خصوصی حتما سرمایه‌گذاران یا حتی گروه‌ها، جناح‌ها و شخصیت‌های مختلف توقع دارند نظراتشان را در فیلمنامه سریال اعمال کنند تا امام از زاویه نگاه آنها روایت شود. درحالی که یک سریال تلویزیونی باید براساس دیدگاه نویسنده و کارگردان کارکشته شکل بگیرد و اعمال نفوذ دیگران می‌تواند ارزش اثر را تا حد یک سریال سفارشی تقلیل بدهد.

این نویسنده و کارگردان سریال‌های تلویزیونی با اشاره به این‌که ساخت سریال‌های تاریخی و بخصوص آثاری درباره تاریخ معاصر دشواری‌های متعددی دارد، زمان کافی را یکی دیگر از ملزومات تولید سریال درباره بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران دانست.

دو تا سه سال تحقیق و پژوهش

دری تاکید کرد: برای تولید یک سریال خوب درباره هر اثر تاریخی و بخصوص درباره شخصیت حضرت امام(ره) دست‌کم دو تا سه سال باید زمان صرف تحقیق و پژوهش و نگارش فیلمنامه بشود؛ طرح‌های متعددی نوشته و درنهایت طرح نهایی از بین آنها انتخاب شود و تلاش مستمر برای رسیدن به یک ایده و دیدگاه جذاب صورت بگیرد.

این نویسنده و کارگردان به سرمایه‌گذاری تلویزیون یا نهادهای دیگر در این‌باره اشاره کرد و گفت: سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت همیشه با دشواری‌هایی همراه است و معمولا چنین پروژه‌هایی بندرت و با دشواری به انجام و پایان می‌رسند. دری معتقد است؛ با همه اینها باید ساخت چنین اثری در اولویت تلویزیون قرار بگیرد و مدیران تلویزیون از هنرمندان حمایت کنند تا تجربه‌هایی دراین باره صورت بگیرد و حتی ساخت آثار ضعیف، آنها را دلسرد و ناامید نکند.

وی دراین باره توضیح داد: نهادها و سازمان‌ها و هر آنچه در جامعه امروز داریم، نتیجه انقلاب امام است و نتیجه تلاش و حضور ایشان، بنابراین صرف هر مقدار بودجه یا حتی چند تجربه نه‌چندان موفق هزینه زیادی نیست. این کارگردان به تجربه‌هایی که مجتبی راعی، بهروز افخمی و جواد شمقدری در زمینه ساخت سریال درباره حضرت امام(ره) داشته‌اند، اشاره کرد و گفت: شخصیت حضرت امام(ره) امکان می‌دهد که سریال‌های متعدد از زوایای مختلف درباره ایشان ساخته شود، تجربه‌هایی صورت بگیرد و دوره‌ای برسد که با کمترین سهم‌خواهی در یک فاصله زمانی مناسب با امکانات کافی یک فیلمنامه فاخر و ارزشمند درباره بنیانگذار انقلاب نوشته شود و به اجرا درآید. اثری که بتوان آن را هم در ایران و نیز در جهان به نمایش گذاشت.

آثاری درباره زندگی حضرت امام(ره)

زندگی، شخصیت و نقش تاثیرگذار امام خمینی(ره) در رهبری انقلاب اسلامی ایران، تاکنون در دو تله‌فیلم، سه سریال و دو فیلم سینمایی اکران نشده، به تصویر درآمده و در برخی آثار تلویزیونی از جمله سریال «معمای شاه» نیز اشاراتی به رهبر انقلاب اسلامی ایران شده است.

سریال «صنوبر» سال 1380 به کارگردانی مجتبی راعی ساخته شد و در قالب فیلمی با نام «سال سخت در خمین» در جشنواره فیلم فجر سال 81 نمایش داده و سپس با همین نام در قالب سریالی شش قسمتی از تلویزیون پخش شد. راعی در این اثر به مقطع نوجوانی امام خمینی(ره) و زندگی این شخصیت در فاصله 13 تا 16 سالگی ایشان پرداخت. تله فیلم «یازده دقیقه و سی ثانیه» که به روزهای آغازین جنگ تحمیلی برمی‌گردد، براساس خاطره‌ای از بهروز افخمی تولید شده و روایت گروهی از خبرنگاران تلویزیونی است که برای ضبط پیام حضرت امام (ره) درخصوص شروع جنگ تحمیلی در شهریور 59 راهی جماران می‌شوند. در این فیلم علاوه بر امام خمینی(ره)، مرحوم سیداحمد خمینی و کودکی سیدحسن خمینی نیز به تصویر درآمده است. «آفتاب و زمین» به کارگردانی جواد شمقدری در اواخر دهه 70 تولید شد و اوایل دهه 80 از شبکه دو به نمایش درآمد. این سریال روایت زندگی امام خمینی(ره) را از دوران زندگی پدر بزرگوار امام آغاز می‌کند و با نمایش مبارزات پدر امام با خوانین منطقه، به مقطع تولد امام خمینی(ره) می‌رسد.

«سال‌های حادثه» در ده قسمت به کارگردانی سعید‌چاری، داستان جوانی به نام احمدعلی است که در سال‌های انقلاب به دنیا می‌آید و در 9 سالگی با ارسال نامه‌ای به امام، از علاقه قلبی خود برای دیدار ایشان می‌گوید. او به دعوت امام به تهران می‌آید، اما به‌دلیل فوت امام خمینی(ره)، دیدار در جماران میسر نمی‌شود. سریال «روح‌الله» به کارگردانی راما قویدل و سیامک صرافت نیز یک اثر اپیزودیک است که برداشت‌هایی از زندگی امام و رابطه ایشان با همسایگان و کسانی را که به دیدار این حضرت می‌آمدند، روایت می‌کند.

آذر مهاجر