انتخابات در عصر اطلاعات

آنچه در چند دوره اخیر انتخابات ریاست‌جمهوری بیشتر شاهد آن هستیم، اجتناب از طرح برنامه‌های کلی از سوی نامزدهاست. به عبارت بهتر کمتر اتفاق می‌افتد در بین نامزدهای ریاست‌جمهوری، کسی را پیدا کرد که در مصاحبه‌ها، گفت‌وگوها، سخنرانی‌ها و مناظره‌ها که به صورت مکتوب، صوتی یا تصویری به اطلاع مردم می‌رسد، به آمار و اطلاعات متکی نباشد، کما این‌که بارها دیده و شنیده شده است در بسیاری از موارد، نامزدها وعده‌ها و برنامه‌های خود را به صورت آمار کمی بیان می‌کنند. به عنوان مثال آمار بیکاران، حاشیه‌نشینان، نرخ تورم، نرخ کالاهای اساسی و مصرفی، آمار ازدواج و طلاق، نرخ موالید، ضریب جینی و... از جمله مواردی‌اند که نامزدها در ارائه دیدگاه‌های خود، با ارائه آمار و ارقام مربوط، به تناسب موضوع درصدد افزایش یا کاهش کمی آنها در طول ریاست‌جمهوری خود هستند.

اگرچه این اتفاق بس مبارک و میمون، مزیت‌های مهمی چون «ارتقا یافتن نقش و جایگاه علم آمار به عنوان یک رشته دانشگاهی مهجور»، «توجه داشتن به آمار کاربردی به جای تکیه صرف و بیش از پیش به آمار محض» و «تسهیل شدن ارزیابی و مقایسه عملکرد برنامه‌های هر دولت با وعده‌های اولیه آن دولت و نیز با دولت‌های قبلی» را در بر دارد، اما نباید از آفاتی چون «ارائه آمارهای گوناگون درباره یک موضوع خاص توسط نامزدها»، «ارائه هوشمندانه یک آمار توسط یک نامزد که در ظاهر متفاوت و در باطن یکسان با آمار بیان شده نامزد دیگر است» و «ارائه آمار متفاوت نامزدها، به‌دلیل زاویه دید متفاوت به یک موضوع خاص» غافل شویم، چرا که در نهایت به سردرگمی مردم برای تشخیص آمار صحیح از غلط منجر خواهد شد.

باید دانست که:

1ـ میانگین‌ها، رابطه‌ها، منحنی‌ها و نمودارها لزوما آنچه به نظر می‌آیند نیستند، گاهی حاوی چیزی بیش از آن و گاهی حاوی چیزی بس کمتر از آن هستند.

2ـ زبان اسرارآمیز آمار، بعضا در راه ایجاد احساسات، غرور، سردرگمی، اغتشاش و ساده کردن‌های بیش از حد مسائل، به خدمت گرفته می‌شود.

3ـ گمراه کردن مردم با استفاده از آمار را می‌توان سوءاستفاده آماری نامید.

4ـ اگر بخواهیم نوعی دقت تصنعی ایجاد کنیم که بی‌اعتبارترین آمارها، وزین جلوه دهد، می‌توان به اعشار روی آورد.

5ـ درصدها می‌توانند زمینه مناسبی را برای سردرگمی افراد فراهم آورند و درست مانند اعشارهای همیشه جذاب، قادرند هاله‌ای از دقت، بر گِرد موارد فاقد دقت بکشند.

حسین فراهانی

کارشناس آمار و رسانه