ریزعلی و فانوسش، ‌55 سال بعد

البته نام کامل دهقان فداکار، آزبر حاجوی است اما به ریزعلی خواجوی معروف شد؛ او پنجم اسفند 1309 در میانه دیده به جهان گشود و زمانی که 32 سال داشت، کاری فوق العاده‌ انجام داد و تا امروز که 85 ساله است، همگان او را به عنوان نماد شجاعت ‌می‌شناسند.

قصه فداکاری ریزعلی

شب هنگام پاییز 55 سال پیش بود که ریزعلی در هوایی سرد و کنار ریل راه‌آهن مشغول راه رفتن بود که ناگهان موضوعی توجهش را جلب کرد. او در تاریکی مطلق و بی‌صدای شب، متوجه ریزش کوه روی ریل راه‌آهن شد. این در حالی بود که تا دقایق دیگر قطاری مسافری از راه می‌رسید. در لحظه‌ای کوتاه، یک چیز به ذهنش رسید. لباس تَن خود را درآورد، آتش زد و روی یک چوبدستی بالا آورد و در نهایت کنترل‌کننده قطار را متوجه کرد و جلوی مرگ مسافران را گرفت. البته نماد ایثار و شجاعت در کشورمان بسیار وجود دارد، اما حالا با گذشت بیش از نیم قرن از فداکاری آن مرد روستایی در کنار ریل راه‌آهن، هنوز مردم حرکت جوانمردانه او را تحسین می‌کنند و نیاز است تا همین موضوع برای کودکان و نوجوانان امروزی با زبان خودشان تدریس شود تا شجاعت، ایثار، از خودگذشتگی و آزادانه زندگی کردن را بیاموزند.

ماجرای فانوس 55 ساله دهقان فداکار

به گفته ریزعلی خواجوی، 55 سال پیش که ماجرای نجات مسافران قطار رخ داد، او همراه خود فانوسی داشت که با مشاهده ریزش کوه روی ریل قطار، بسرعت به سمت یکی از ایستگاه‌های نزدیک این حادثه می‌دوید که در راه، باد باعث خاموش شدن فانوس شد.

در میان راه نفت درون فانوس را روی لباسش ریخت و آتش زد. حالا این فانوس پس از 55 سال همچنان رفیق راه ایثارگری دهقان فداکار است. هنوز و همچنان این فانوس در منزل ریزعلی نگهداری می‌شود.

دهقان فداکار در کتاب‌های درسی

این داستان آنقدر معروف شد که حتی آموزش و پرورش در سال‌های پس از پیروزی شکوهمند جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت این موضوع را در کتاب‌های درسی دانش‌آموزان سوم ابتدایی وارد کند. سال‌ها درس دهقان فداکار به عنوان نماد ایثار و شجاعت برای دبستانی‌ها تدریس شد.

در داستان دهقان فداکار که برای دانش‌آموزان دبستانی در مدارس تدریس می‌شد، آمده بود: غروب یکی از روزهای سرد پاییز بود. خورشید پشت کوه‌های پربرف یکی از روستاهای آذربایجان فرورفته بود. کار روزانه دهقانان پایان یافته بود. ریز علی هم دست از کار کشیده بود و به ده خود باز می‌گشت. در آن شب سرد و تاریک، نور لرزان فانوس کوچکی راه او را روشن می‌کرد. دهی که ریز علی در آن زندگی می‌کرد، نزدیک راه‌آهن بود. ریزعلی هر شب از کنار راه‌آهن می‌گذشت تا به خانه‌اش برسد. آن شب، ناگهان صدای غرش ترسناکی از کوه برخاست. سنگ‌های بسیاری از کوه فرو ریخت و راه‌آهن را مسدود کرد. ریزعلی می‌دانست تا چند دقیقه دیگر، قطار مسافربری به آن جا خواهد رسید. با خود اندیشید، اگر قطار با توده‌های سنگ برخورد کند واژگون خواهد شد. از این اندیشه سخت مضطرب شد. نمی‌دانست در آن بیابان دور افتاده چگونه راننده قطار را از خطر آگاه کند. در همین حال، صدای سوت قطار از پشت کوه شنیده شد که نزدیک شدن آن را خبر داد.

ریزعلی روزهایی را که به تماشای قطار می‌رفت، به یاد آورد. صورت خندان مسافران را به یاد آورد که از درون قطار برای او دست تکان می‌دادند. از اندیشه حادثه خطرناکی که در پیش بود، قلبش سخت به تپش افتاد. در جست‌وجوی چاره‌ای بود تا بتواند جان مسافران را نجات بدهد. ناگهان، چاره‌ای به خاطرش رسید. با وجود سوز و سرمای شدید، بسرعت لباس‌های خود را از تن درآورد و بر چوبدستی خود بست. نفت فانوس را روی لباس‌ها ریخت و آن را آتش زد. ریز علی در حالی که مشعل را بالا نگه داشته بود، به طرف قطار شروع به دویدن کرد. راننده قطار از دیدن آتش دانست که خطری در پیش است. ترمز را کشید. قطار پس از تکان‌های شدید، از حرکت باز ایستاد. راننده و مسافران سراسیمه از قطار بیرون آمدند. از دیدن ریزش کوه و مشعل ریزعلی که با بدن برهنه در آنجا ایستاده بود، دانستند که فداکاری این مرد آنها را از چه خطر بزرگی نجات داده است.

ماجرای حذف داستان دهقان فداکار از کتاب‌های درسی

سال 1390 که سند تحول بنیادین آموزش و پرورش رونمایی شد و از سال تحصیلی پس از آن نظام آموزشی کشورمان بار دیگر دستخوش تغییرات شد، موضوع تغییر محتوای کتب درسی نیز در دستور کار قرار گرفت. سند برنامه درسی ملی در کنار سند تحول تهیه، تدوین و مهیای اجرا در آموزش و پرورش شد. مطابق سند برنامه درسی ملی، تمام کتاب‌های درسی در یک فرآیند چند ساله باید دستخوش تغییرات شوند. در همان سال ابتدایی این کار آغاز شد و هر سال دو پایه تحصیلی شاهد تغییر در کتاب‌های درسی بودند. برای هر کتاب و هر پایه محتوای جدید درسی متناسب با جامعه امروزی طراحی شد که در نهایت به حذف بسیاری از مطالب گذشته و سال‌های دور انجامید.

یکی از موضوعاتی که دستخوش تغییرات شد، درس دهقان فداکار در پایه سوم ابتدایی بود که از کتاب فارسی حذف و به جای آن، درس سیمای فداکاران گنجانده شد و در این درس به صورت کلی، داستان زندگی شهید فهمیده، دانش‌آموز شاخص شهید پسر، شهیده سهام خیام، دانش‌آموز شاخص شهیده دختر، ریزعلی خواجوی (دهقان فداکار) و شهید امیدی، معلم فداکار که خود را به آتش انداخت و جان دانش‌آموزانش را نجات داد، گنجانده شده است.

اکنون درس مستقلی به نام دهقان فداکار نداریم و تمام خاطرات مربوط به درس این نماد شجاعت، جای خود را به چند سطر داده است.

در همین باره ریزعلی خواجوی می‌گوید: من نمی‌دانم چرا درس دهقان فداکار از کتاب‌های درسی حذف شده است.

حجت‌الاسلام و المسلمین محی‌الدین بهرام محدیان، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در خصوص حذف برخی دروس از کتاب‌های درسی توضیح می‌دهد: برنامه‌ریزی درسی را مطابق سیاستگذاری تعلیم و تربیت انجام می‌دهیم. در سال‌های گذشته در پایه ششم، درسی با عنوان رهبران کوچک در کتاب تعلیمات دینی داشتیم چون می‌خواستیم بحث ایثار و شهادت را در کتاب تعلیمات دینی دنبال کنیم، به این نتیجه رسیدیم که این عنوان مناسب نیست.

عنوان این درس را به سرزمین سبز تغییر داده‌ایم و مباحثی را که در این داستان‌واره‌ مربوط به شهید فهمیده بود، حذف کردیم و به زندگی شهید همت و شهید زین‌الدین پرداختیم. در درس سرزمین سبز به اردوهای راهیان نور و همچنین به شهدای هفدهم شهریور اشاره شده است. تاکید ما این بود که بگوییم انقلاب از شهرها تا مرزها را در بر گرفته است. همچنین در کتاب پایه سوم ابتدایی، درس سیمای فداکاران را داریم که به موضوع دهقان فداکار هم اشاره دارد.

مرگ دهقان فداکار دستمایه شایعه‌پردازان شده است

در چند سال گذشته که شبکه‌های اجتماعی قدرت بیشتری در فضای مجازی پیدا کرده‌اند، هر از گاه خبر درگذشت دهقان فداکار لابه‌لای اخبار خودنمایی می‌کند. جالب است که این موضوع، اواخر هر سال که به زمان تولد دهقان فداکار نزدیک است، رنگ و بوی بیشتری می‌گیرد. مشخص نیست، شایعه پردازان چه سودی از انتشار خبر درگذشت دهقان فداکار می‌برند که هر سال این موضوع را مطرح می‌کنند و در نهایت، موضوع توسط خانواده او یا راه‌آهن تکذیب می‌شود.

این اخبار و شایعه‌سازی‌ها بیش از ایجاد ناراحتی برای خانواده ریزعلی، خود او را آزرده خاطر می‌کند و هر بار که پس از شایعه خبر مرگ دهقان فداکار برای پیگیری این خبر سراغش می‌روند، این پاسخ را می‌دهد: دهقان فداکار زنده است.

میثم حاجی‌پور

جامعه