رویای پوچ اردوغان با ترکیه دوپاره

پیروزی و چند شوک به اردوغان

تحلیلگران، دوره پیش روی ترکیه را به علت رای حداقلی به تغییرات قانون اساسی، دوره تنش در این کشور و در میان سیاستمداران می‌دانند. یکی از دلایلی که تحلیلگران به آن استناد می‌کنند، میزان مشارکت اعلام شده در این همه‌پرسی است. بنا بر اعلام منابع خبری، نسبت مشارکت‌کنندگان در همه‌پرسی روز یکشنبه 86 درصد اعلام شده و به گفته ناظران، این همه‌پرسی در مقایسه با انتخابات گذشته بالاترین مشارکت را به خود اختصاص داده و دو قطبی‌سازی جامعه سهم بالایی در جذب میزان مشارکت‌‌کنندگان داشته است.

با وجود مشارکت بالای مردم، اما حزب حاکم عدالت و توسعه در شهرهای مهم استانبول، آنکارا و ازمیر شاهد شکست بزرگی بود و می‌توان آن را شوک به اردوغان برشمرد. در استانبول که حزب عدالت و توسعه همواره این شهر را پایگاه خود قلمداد می‌کرد، 2/51 درصد مردم این شهر به همه‌پرسی پاسخ منفی دادند. حزب عدالت و توسعه در انتخابات گذشته همواره در استانبول پیروز رای‌گیری‌ها بود و نزد ترک‌ها معروف است که هر نتیجه‌ای در استانبول بر کل ترکیه تأثیرگذار است و در اصل استانبول نزد سیاسیون، «ترکیه کوچک» قلمداد می‌شود. در آنکارا نیز 51 درصد مردم به تغییرات قانون اساسی رأی منفی دادند؛ در حالی که حزب عدالت و توسعه گمان می‌کرد پیروزی بزرگی را در این شهر به دست می‌آورد.

همچنین در استان کردنشین «دیاربکر» که پایگاه حزب دموکراتیک خلق‌هاست، فقط 32 درصد به همه‌پرسی پاسخ مثبت دادند و 68 درصد تغییرات در قانون اساسی را نپذیرفتند. ناظران پاسخ منفی مردم دیاربکر را نتیجه ائتلاف حزب عدالت و توسعه با حزب جنبش ملی می‌دانند و اعتقاد دارند حمایت این حزب از همه‌پرسی، قانون اساسی جدید را با این نتیجه مواجه کرده است. اما شوک بزرگ‌تر به مقامات حاکم ترکیه این بود که حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی و در زمانی که حزب جنبش ملی رو در روی آن قرار داشت، نتایج بسیاری بهتری را کسب کرد اما اکنون که حزب جنبش ملی هم از قانون اساسی جدید حمایت کرده، باز هم نتوانست نتیجه بهتری از 5/51 درصدی را برای همه‌پرسی به دست آورد. این نشان می‌دهد اختلاف بسیاری میان رهبران حزب جنبش ملی و پایگاه مردمی‌اش وجود دارد.

در کنار این موارد، باید به اقدامات احزاب مخالف نیز اشاره کرد که به احتمال زیاد بعد از این همه‌پرسی بیشتر نیز خواهد شد. بر همین اساس اعلام شد اعضای حزب جمهوریخواه خلق به عنوان مهم‌ترین حزب مخالف دولت، خواستار بازشماری 60 درصد آرا شده‌اند. منابع خبری ترکیه نیز اعلام کرده‌اند مردم نواحی مختلف استانبول یکشنبه‌شب و به دنبال اعلام نتایج, با درآوردن صدای قابلمه و ماهی‌تابه از پنجره‌های خانه‌هایشان اعتراض خود را به این نتایج اعلام کردند. البته اردوغان این انتقادات را بی مورد دانست و حتی اعلام کرد در صورت لزوم، احیای حکم اعدام زندانیان را به همه‌پرسی می‌گذارد.

واکنش‌های متفاوت

مساله‌ دیگری که پس از اعلام نتایج مورد توجه قرار گرفت، واکنش‌های متفاوت بین‌المللی به این موضوع بود. در حالی که کشورهای همسایه و آسیایی از این نتایج استقبال کرده و آن را به اردوغان تبریک گفته‌اند، اروپایی‌ها و کشورهای غربی از این موضوع ابراز نگرانی کرده‌اند. از جمله نخستین افرادی که نتیجه این همه‌پرسی را به اردوغان تبریک گفتند می‌توان به الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان، شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی امیر قطر و محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و پادشاه بحرین اشاره کرد که گفتند این نتیجه جایگاه ترکیه را در عرصه جهانی ارتقا خواهد داد. از سوی دیگر، منابع دیپلماتیک می‌گویند نمایندگان کشورهایی مثل مجارستان، مقدونیه، عربستان سعودی، سودان و کنیا نیز در تماس تلفنی با چاوش اوغلو وزیر خارجه ترکیه، این پیروزی را به وی تبریک گفتند. خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی حماس نیز با تماسی تلفنی این پیروزی را به اردوغان تبریک گفت.

در مقابل کشورهای اروپایی که رای آری به همه‌پرسی را به منزله سوق دادن ترکیه به پرتگاه سقوط در خودکامگی تلقی می‌کردند، با بدبینی به نتیجه این همه‌پرسی نگاه می‌کنند. در همین رابطه، کمیسیون اروپا در واکنش به برگزاری همه‌پرسی ترکیه، از مقامات این کشور خواست با توجه به حمایت اکثریت ناچیز شهروندان این کشور از اصلاحات قانون اساسی، در پی جلب رضایت و توافق ملی گسترده‌تری باشند. پیتر آلتمایر، رئیس دفتر صدراعظم آلمان نیز گفت: نتایج همه‌پرسی در ترکیه نشان داد هنوز دامنه اختلاف نظرها در این کشور وسیع است و در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار اروپایی شدن از این کشور را داشت. در همین حال، شماری از سیاستمداران اروپایی و نمایندگان پارلمان اروپا در نامه‌ای خواستار توقف روند مذاکرات دو سویه بروکسل ـ آنکارا به منظور پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا شدند.

وزارت خارجه آمریکا نیز نسبت به این مساله ابراز نگرانی کرد. در همین رابطه مارک تونر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت: آنچه می‌توانم بگویم این است که ما از نزدیک و بسیار دقیق تحولات ترکیه را زیر نظر داریم. همان‌طور که پیش از این نیز گفته‌ایم ما نگران کیفیت دموکراسی در ترکیه هستیم.