تاروپود قاچاق زیر ذره‌بین

به گفته برخی کارشناسان، هرچند مرزهای گسترده خاکی و آبی کشور فرصت مناسبی برای قاچاقچیان فراهم کرده، اما از آنجا که عمده کالای قاچاق از مبادی رسمی گمرکات وارد کشور می‌شود، تجهیز گمرکات به دستگاه‌های پیشرفته به منظور رصد کالاهای ورودی، اهمیت حیاتی دارد.

31 خرداد سال گذشته روزنامه جام‌جم گزارشی با عنوان «زنجیر قاچاق بر پای اقتصاد مقاومتی» منتشر کرد و به نقل از حبیب‌الله حقیقی، رئیس ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز خبر داد که روزانه 3300 کانتینر از یک بندر مرزی بدون کوچک‌ترین اقدام کنترلی وارد کشور می‌شود.

پیگیری‌ها از علت ورود این حجم عظیم کالا بدون ارزیابی آنها نشان داد که گمرکات کشور به بهانه نداشتن دستگاه‌های پیشرفته ایکس‌ری، اکثر کانیتنرهای ورودی را بررسی نمی‌کنند و به خوداظهاری واردکننده درباره کالای وارداتی، اکتفا می‌کنند. این مساله موجب ورود حجم عظیم کالاهای قاچاق تحت نام کالاهای دیگر به کشور شده است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در بیانات نوروزی در جمع زوار حرم رضوی به این معضل اشاره و تصریح کردند: من می‌گویم از مبادی رسمی کشور که جنس قاچاق وارد می‌شود، آن کسی که مأمور این کار است، خیانت نمی‌کند، [بلکه] کوتاهی می‌شود، خیانت نیست.

ایشان تاکید کردند: به بنده گزارش دادند که از فلان بندر ـ یک بندر مشخصی ـ در روز مثلا 3000 تا 5000 کانتینر وارد کشور می‌شود. از مجموع این 3000 یا 5000، فقط 150 کانتینر بازدید می‌شود! خب چرا؟ بقیه بازدید نمی‌شود و می‌آید؛ وقتی داخل انبار رفت، معلوم می‌شود که جنس قاچاق است که وارد شده است؛ [آن هم] از مبادی رسمی کشور! حالا آنچه از مرزهای غیررسمی وارد می‌شود که بحث دیگری است.

رهبر معظم انقلاب در ادامه اظهار داشتند: من به رئیس‌جمهور محترم همین را گفتم و تذکر دادم که آن کسانی که صاحب‌نظر و مطلعند، گفتند که ما می‌توانیم وسایلی بیاوریم که همین کانتینر را بدون این‌که احتیاج به توقف داشته باشد، در حال عبور بازدید کند؛ خب این ابزار را به وجود بیاورند؛ اگر لازم است بخرند یا وارد کنند یا تولید کنند. ما می‌توانیم جلوی قاچاق را بگیریم.

ایکس‌ری‌های موجود

بررسی‌های جام‌جم نشان می‌دهد اکنون 11 ایکس‌ری در گمرکات کشور فعال است که این تعداد برای کنترل حجم عظیم کانتینرهای ورودی به کشور کافی نیست، از این رو گمرک ایران اقداماتی را در این زمینه انجام داده است و سال گذشته با سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی وزارت دفاع قراردادی منعقد کرد تا این سازمان، ایکس‌ری‌های کانتینری را تولید کند.

به گفته مسئولان گمرک، مسلما برای کنترل واردات کانتینرها به وسایل و تجهیزات بیشتری در این زمینه نیاز است. از سال گذشته تصمیم به تجهیز کردن گمرکات کشور توسط این سازمان گرفته شد و در کنار آن موضوع بحث بومی‌سازی را نیز باید در نظر داشت.

رئیس اداره تجهیز سیستم‌های مکانیزه گمرک ایران درباره اقدامات گمرک برای کنترل کانتینرهای وارداتی از بندر شهید رجایی به روزنامه جام‌جم اعلام کرد: شرایط بندر شهید رجایی که 50 درصد واردات کشور از این بندر اتفاق می‌افتد و روزانه 1200 کانتینر از این بندر ترخیص می‌شود، خیلی خاص است اما دو دستگاه ایکس‌ری ثابت و معمولی در این گمرک، مستقر است. دستگاه‌های ایکس‌ری معمولی به این ترتیب است که کانتینر باید در دستگاه ایکس‌ری به صورت ثابت قرار بگیرد تا بازرسی انجام شود و معطلی زیادی دارد. از این رو گمرک ایران دو دستگاه ایکس‌ری پیشرفته پرسرعت خریداری کرده که می‌تواند در هر ساعت 150 کانتینر را اسکن و تصاویر محتویات کانتینرها را در اختیار بخش فنی گمرک قرار دهد.

سیامک نعمتی افزود: هم اکنون مراحل جانمایی این دستگاه ایکس‌ری پیشرفته در محوطه بندر شهید رجایی در حال انجام است تا بزودی نصب و مورد بهره‌برداری قرار گیرد. با این اقدام، تمامی کانتینرهای ورودی به بندر شهید رجایی و تمامی کامیون‌های حامل کالاهای وارداتی درحال حرکت از طریق این ایکس‌ری پیشرفته اسکن و تمامی کانتینرهای وارداتی تحت پوشش این ایکس‌ری قرار خواهند گرفت.

وی گفت: با توجه به مساحت 2400هکتاری محوطه بندر شهید رجایی جانمایی این دستگاه ایکس‌ری از اهمیت زیادی برخوردار است و باید در محلی استقرار یابد تا امکان اسکن کانتینرها و کامیون‌ها در حال حرکت فراهم شود و تمامی کانتینرهای ورودی را تحت پوشش قرار دهد.

تولید ایکس‌ری در داخل

طبق اعلام دفتر تجهیز و توسعه گمرک ایران، قرار است تا چهار ماه آینده اولین ایکس‌ری تولید شده توسط سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی وزارت دفاع به گمرک ایران تحویل شود که اولین ایکس‌ری کامیونی تولید داخل نیز محسوب می‌شود. این تجهیزات در مرزهای دوغارون، باشماق، لطف‌آباد، شلمچه و چابهار مستقر خواهند شد.

تعداد ایکس‌ری‌هایی که قرار است توسط این سازمان به گمرک تحویل شود پنج عدد است. از سوی دیگر دو دستگاه ایکس‌ری از سوی دولت ژاپن در اختیار گمرک ایران قرار می‌گیرد.

براساس این گزارش، تمام هزینه‌های خرید این ایکس‌ری‌های کامیونی پیشرفته از محل منابع داخلی گمرک ایران تأمین و پرداخت شده و قرار است برنامه تجهیز گمرکات به دستگاه‌های کنترلی پیشرفته طی روزهای آینده وارد فاز جدیدی شود. روزانه به طور میانگین 2000 کانتینر به بندرشهید رجایی وارد می‌شود که بخشی از این کانتینرها واردات قطعی بوده و بخش دیگری به ترانزیت خارجی از طریق بندر شهید رجایی اختصاص دارد. در سال 1395 در مجموع 44 میلیون تن انواع کالا از این گمرک صادر و مقدار 10 میلیون تن نیز وارد کشور شد، علاوه بر این مقدار پنج میلیون تن انواع کالا نیز از طریق گمرک شهید رجایی بندرعباس در سال 95 ترانزیت شده است که در مقایسه با سال 94 به میزان 33 درصد رشد داشته است.

تجربه کشورهای پیشرفته برای کنترل واردات

در کشورهای پیشرفته همه کانتینرها بازرسی فیزیکی نشده و کنترل آنها به صورت الکترونیکی انجام می‌شود که بازدیدها هم به صورت موردی است، اما این امکان در ایران فراهم نیست. بالا بودن تعرفه‌ها در ایران و تعدد قوانین مربوط به واردات و صادرات و دستگاه‌های تصمیم گیرنده باعث شده تا قاچاق با انگیزه بیشتری انجام شود.

اقتصاد در کشورمان اکنون از شفافیت لازم برخوردار نیست و همین مساله باعث شده تا موضوعات مهمی مانند حسابرسی پس از ترخیص در گمرکات اجرا نشود. در کشورهای پیشرفته به دلیل شفاف بودن اقتصادشان، واردکننده کالاها را به انبار خود منتقل و طبق واردات و فروشی که انجام داده مالیات را پرداخت می‌کند. در ایران به دلیل استفاده از کارت‌های اجاره‌ای و یکبار مصرف این امکان به حاشیه رفته است. برای رفع این معضل مشخص است که بازرگانان کشور باید از کارت‌های بازرگانی خود استفاده کنند تا بخش واردات نیز با شفافیت بیشتری همراه شود.

جدی‌تر شدن مبارزه با قاچاق

محسن قائمی‌نسب، مدیرکل روابط عمومی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز به خبرنگار ما گفت: یکی از راه‌های موثر مبارزه با قاچاق کالا شفافیت و الکترونیکی شدن فرآیند تجارت فرامرزی است که اکنون این کار توسط گمرک ایران انجام شده است.

وی افزود: از ابتدای سال 92 مبارزه با قاچاق کالا و ارز با جدیت بیشتری دنبال شد و حجم قاچاق روند نزولی را طی کرد اما به دلیل گسترده بودن حجم تجارت فرامرزی و ورود روزانه چند هزار کانتینر به کشور امکان کنترل و نظارت به صورت سنتی امکان‌پذیر نیست. از این رو باید گمرکات کشور از تجهیزات مناسبی برخوردار باشند تا بتوانند با قاچاق مبارزه بیشتری کنند.

قائمی‌نسب اضافه کرد: اکنون گمرک ایران اقدام به خرید ایکس‌ری پیشرفته و سفارش چند ایکس‌ری از شرکت‌های داخلی کرده تا نظارت خود را در مرزها به صورت الکترونیکی انجام دهد.

این مقام مسئول در ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز تصریح کرد: ایکس‌ری‌های خریداری شده موسوم به گاماری می‌تواند حجم قابل توجهی از قاچاق کشور را کاهش دهد.