103 سال پیش ( نهم دی ماه 1290 ش ) روزعاشورا (1330 ق ) درهنگام ظهرقوای متجاوز روس بیش از60 نفر ازمجاهدان مشروطیت در تبریز ، جانبازان استقلال و آزادی ایرانیان را به چوبه دار کشیدند. نخست 9 نفر از سران اعدام و سربدار شدند.

هورامان ناحیه‌ای است که در غرب استان‌های کردستان و کرمانشاه واقع شده است با آغاز جنگ جهانی اول (1914 ـ 1918م) عشایر و خوانین این ناحیه نیز مانند دیگر نواحی ایران درگیر جنگ شدند. شروع جنگ بر فشار خارجی در ایران افزود. واکنش اولیۀ دولت مرکزی ایران به شروع جنگ، اعلام بی‌طرفی بود. اما با عدم رعایت آن از سوی دولت‌های غربی، غرب ایران نیز مانند نواحی دیگر، به یکی از میدان‌های اصلی جنگ تبدیل شد. قزاق‌های روسی به سرکردگی مامانوف، پس از شکست اولیه در حوالی کردستان، قوای عثمانی را وادار به عقب‌نشینی به سوی هورامان کردند. ورود قوای عثمانی به روستای رزاب و واسطه قرار دادن شیوخ نقشبندی هورامان از سوی فرماندهان عثمانی، منجر به انعقاد پیمانی میان سرکردگان قوای عثمانی و عشایر و خوانین هورامان شد. در این میان تصمیم روس‌ها برای رسیدن به پنجوین عراق با گذشتن از مریوان، باعث تقابل قوای روس ‌ و تفنگچی‌های هورامان شد. از طرفی حضور نیروهای روسی در هورامان منجر به قتل و غارت و قحطی فراگیری در این ناحیه شد. در این مقاله سعی می‌شود با تکیه بر دو نسخۀ خطی منظومِ به جا مانده از ملا شریف بیسارانی، شاعر هورامی زبان، به تبعات و پیامدهای جنگ جهانی اول در ناحیه هورامان پرداخته شود.