هواپیماهای کوچک، پرنده‌های کارگشا

اما این روزها هواپیماهای تک نفره یا دو تا ده سرنشین برای مقاصد مختلف آموزشی، دیدبانی هوایی، سمپاشی و کشاورزی و بعدها برای جابه جایی مسافر و بار در حجم کم و فواصل کوتاه به‌کار گرفته می‌شوند. بیشتر این هواپیماها از موتورهای پیستونی چهار زمانه یا موتورهای جت توربوپراپ بهره می‌گیرندکه با اتصال به یک ملخ، نیروی پیشران مورد نیاز پرواز را تولید می‌کنند. این هواپیماها هزینه نگهداری پایین و قابلیت پروازی خوبی در شرایط آب و هوایی مختلف دارند و می‌توانند گزینه‌های امن و خوبی برای سفرهای کوتاه باشند. واضح است با کاهش وزن هواپیما، باند فرود کوتاه‌تر و تجهیزات فرودگاهی ساده‌تری لازم خواهد بود؛ در نتیجه این وسایل پرنده می‌توانند در مناطق با امکانات کم نیز فعالیت کنند.

در راستای تحقیقات ناسا و دیگر نهادها و مؤسسات آمار هوانوردی دنیا که بهره‌وری شرکت‌های هواپیمایی منطقه‌ای را بالا نشان می‌داد، از اواخر دهه 1990 تا اوایل 2000 میلادی و مشخصا از سال 1380/ 2001 به بعد، طراحی و ساخت جت‌های کوچک منطقه‌ای با ظرفیت 50نفر و کمتر در دستور کار هواپیماسازی‌های متخصص این کار همچون بامباردیر کانادا و امبرائر برزیل قرار گرفت. این هواپیماها ضمن بهره‌مندی از مزایای موتورهای جت، همچون آلودگی صوتی و مصرف سوخت کمتر و در عین حال ارتفاع پرواز و سرعت بیشتر نسبت به دیگر هم نسل‌های ملخی خود توانستند سهم زیادی از بازار پروازهای منطقه‌ای را به خود اختصاص دهند.

فرودگاه‌های کوچک؛ بدون استفاده می‌ماند

اگر قرار باشد از هواپیماهای کوچک برای سفرهای هوایی استفاده کنیم، بهتر است فرودگاه‌های بزرگ و شلوغ و پر رفت و آمد را فراموش کنیم. این فرودگاه‌ها غیر از این که برای فعالیت هر هواپیمایی در محدوده خود شرایط پیچیده، موانع و قوانین خاصی دارند، در نهایت هدف سفر منطقه‌ای را ـ که همان سفر سریع و کم حاشیه بود ـ زیرسوال می‌برند. در ایران فرودگاه‌های کوچک زیادی وجود دارد که با داشتن امکانات قابل قبول، با این که ظرفیت پذیرش هواپیماهای بزرگ و پهن پیکر را ندارند، ولی می‌توانند پذیرای حجم زیادی از ترافیک‌های هوایی کوچک باشند. این نوع فرودگاه‌ها در شرایط کنونی و بدون برنامه‌ریزی روشن و خاصی برای آینده، تنها به‌منظور خدمات‌دهی برای هواپیماهای فوق سبک و سبک آموزشی و تفریحی به فعالیت خود ادامه می‌دهند و این بسیار کمتر از ظرفیت واقعی آنها ست.

با وجود چنین مجتمع‌های هوایی در اقصی نقاط کشور، مردم این مناطق برای دسترسی به پایتخت یا شهرهای بزرگ و مراکز استان‌ها، ناگزیر از انجام سفرهای کوتاه جاده‌ای به مراکز استان بوده و از آنجا سفر هوایی خود را آغاز می‌کنند؛ این یعنی اتلاف حجم قابل توجهی از منابع، انرژی و زمان ضمن به وجود آمدن احتمال خطرات جانی و مالی فراوان. حال از تمام هزینه‌های جاری و تعمیر و نگهداری چنین فرودگاه‌هایی چشم‌پوشی می‌کنیم.

سفرهای کوچک هوایی و سرعت توسعه

با ایجاد فرودگاه‌های کوچک و فعالیت هواپیماهایی مناسب آنها، فضای رشد سفرهای کوتاه منطقه‌ای فراهم می‌شود.

مسیرهای مستقیم به مراکز صنعتی و توسعه یافته کشور و دنیا، در وهله نخست باعث کارآفرینی در حاشیه صنعت هوانوردی می‌شود. افراد زیادی برای هندلینگ و کمک به فعالیت شرکت‌های هواپیمایی در این مناطق نیاز هستند. ارتباط بی‌واسطه و مستقیم سرمایه‌گذاران از دیگر مناطق کشور با تولیدکنندگان یا صادرکنندگان مناطق کوچک‌تر موجب سرازیر شدن سرمایه و رونق فعالیت‌های اقتصادی می‌شود.

تسهیل سفر مقامات دولتی و سیاسی ضمن آشنایی با کاستی‌ها و موانع رشد این مناطق، آنها را در برنامه‌ریزی‌های آینده یاری می‌دهد. همان‌طور که در بخش قبل نیز اشاره شد، حذف سفرهای غیرضروری جاده‌ای و کاهش خسارات و تلفات ناشی از آن قابل توجه خواهد بود.

در نهایت می‌توان این سفرهای کوچک را با نتایج بزرگ آن غیرقابل مقایسه دانست.

مزایای سفرهای منطقه‌ای

فعالیت در فرودگاه‌های کوچک به این معنی است که می‌توان در صورت نیاز در 24 ساعت شبانه روز و هفت روز هفته از آنها استفاده کرد و همچون فرودگاه‌های بزرگ شامل قوانین پیچیده کنترل آلودگی صوتی و تعطیلی‌ها و محدودیت‌های گاه و بیگاه نمی‌شوند. یک هواپیمای کوچک با ظرفیت مسافر پایین، شاید با داشتن بیش از سه مسافر نیز توجیه اقتصادی پرواز را پیدا کند و این مسافران را قادر می‌سازد هر لحظه از شبانه روز توانایی انتخاب مقصد و زمان سفر را داشته باشند. کاهش زمان سفرهای درون یا برون‌شهری برای دسترسی به فرودگاه‌های اصلی از جمله مهم‌ترین عوامل اقبال مردم برای استفاده از فرودگاه‌های محلی و نزدیک به سکونتگاه آنها خواهد بود. فرض کنید برای انجام یک سفر یک ساعته هوایی وارد فرودگاهی بین‌المللی و بزرگ می‌شوید. طبق قوانین حداقل یک تا دو ساعت قبل از زمان خروج پرواز باید در فرودگاه حضور داشته باشید. وقتی چند صد نفر از همسفران شما و مسافران دیگر پروازها در صف‌های طولانی برای چک‌های امنیتی متعدد و انجام برخی تشریفات پیچیده ایستاده‌اند، شاید در میان آن خستگی و کلافگی، دیدن هواپیما باعث ذوق‌زدگی و خوشحالی باشد. اما شاید اگر برای سفری که زمان آن را خود تعیین کرده‌اید و همراه تعداد انگشت شمار همسفران و خلبان پرواز وارد هواپیما می‌شوید، دیگر حتی فروشگاه‌های معاف از هزینه گمرک فرودگاه‌های بزرگ نیز شما را برای انجام سفر از آنها ترغیب نکند.

بدیهی است هزینه چنین سفرهای شخصی و شاید لوکس، کمی گران‌تر از آن چیزی باشد که روزمره برای سفر با ایرلاین های ارزان قیمت می‌پردازیم. ولی اگر هزینه سفر با خودرو یا کرایه‌های سنگین تا فرودگاه‌های بزرگ خارج از شهر، اقامت در هتل برای انجام بقیه سفر یا تأخیرهای احتمالی را در نظر بگیریم، انجام سفر با یک جت لوکس منطقه‌ای نیز توجیه اقتصادی پیدا می‌کند که البته با تأمین نیاز و تعادل عرضه و تقاضا حتما هزینه‌های چنین سفرهایی نیز کمتر خواهد شد.

نیاز کشور به پروازهای هوایی با برد کوتاه

استفاده از این پتانسیل و توسعه هوانوردی منطقه‌ای در کشور پهناوری مانند ایران از جمله نکات مهمی است که می‌توان در زمان برچیده شدن تحریم‌ها به آن اندیشید. تعداد زیاد هواپیما مساوی است با به‌کارگیری نیروهای متخصص عملیاتی و فنی که آمارهای اخیر از کمبود کار برای این قشر متخصص و تحصیلکرده جامعه خبر می‌دهد. عملیاتی کردن و تعیین مسیرهای مناسب هواپیماهای با برد کوتاه به مراتب آسان‌تر از هواپیماهای با برد متوسط و بلند است. از این‌رو می‌توان با سرعت بیشتری بدنه آسیب‌دیده هوانوردی کشور را ترمیم و ضمن بهبود شرایط زندگی افراد شاغل در آن به اصلاح و بازسازی زیرساخت‌های هواپیمایی غیرنظامی کشور پرداخت. این مثال بارزی است از ختم نشدن تمام راه‌ها به بوئینگ و ایرباس که در نوشتارهای پیشین در همین صفحه به آن اشاره کرده بودیم. ایجاد شبکه به هم پیوسته هوایی میان تک‌تک شهرهای کشور، قطعا به رشد همه‌جانبه و یکنواخت آن شهرها کمک خواهد کرد.

خلبان محمدتقی امیرسام