قدرت‌نمایی گازی ایران در غرب آسیا

از یکی دو دهه پیش، بحث صادرات گاز ایران به کشورهای منطقه مطرح بوده است؛ از هند و پاکستان گرفته تا این اواخر عمان و عراق. در حالی که صادرات گاز ایران به هند و پاکستان دچار مشکلات مزمن و ظاهرا لاینحل شده، اکنون عمان و عراق به عنوان دو همسایه ایران، مهم‌ترین متقاضیان گاز ایران هستند. با این حال، صادرات گاز به این دو کشور نیز دچار مشکلاتی است که در این گزارش به آخرین وضعیت آنها پرداخته‌ایم.

سنگ‌اندازی امارات بر سر راه عمان

با کمی اغماض، قرارداد صادرات گاز ایران به عمان را می‌توان به عنوان تنها قرارداد صادراتی دولت یازدهم در صنعت گاز ایران معرفی کرد که در طول مدت سه سال و اندی که از عمر دولت می‌گذرد هنوز در گیرودار تعیین مسیر و مسائل حاشیه‌ای این موضوع است.

بتازگی توسط برخی کارشناسان صنعت نفت اعلام ‌شده هزینه تغییر مسیر خط لوله زیردریایی صادرات گاز ایران به عمان از انتظارها فراتر خواهد رفت.

هنگامی که سلطان قابوس اوایل آغاز به کار دولت یازدهم با هیأت اقتصادی عمانی به تهران سفر کرد موافقت‌نامه اولیه صادرات گاز ایران به این همسایه جنوبی امضا و تصمیم بر این شد گاز ایران از طریق یک خط لوله دریایی به عمان ارسال و آنجا به ال.ان.جی تبدیل و به مقاصد صادراتی ارسال شود.

پس از آن ایران که دارنده ذخایر بزرگ گاز جهان است، در ماه مارس 2014 میلادی موافقت کرد گاز خود را از طریق این خط لوله که هزینه ساخت آن یک میلیارد دلار برآورد شده بود به عمان صادر کند، اما امارات با طرح اولیه این خط لوله که از آب‌های این کشور عبور می‌کرد، موافقت نکرد.

این سنگ‌اندازی اماراتی‌ها که توسط عربستان سعودی حمایت می‌شد موجب شد مسیر احداث این خط لوله تغییر کند، به طوری که تغییر مسیر این خط لوله که افزون بر کوتاه‌تر بودن در عمق بیشتری کار گذاشته خواهد شد، هزینه‌های بیشتری را به دو کشور تحمیل می‌کند و هزینه ساخت آن تا یک میلیارد و 500 میلیون دلار خواهد رسید.

در شرایط فعلی که ایران توان تولید ال.ان.جی را ندارد، کشور عمان یکی از پتانسیل‌هایی است که می‌تواند این خلأ را پر کند؛ اما با توجه به صحبت‌هایی که از سوی مسئولان این همسایه جنوبی مطرح می‌شود احتمال لغو صادرات گاز ایران به عمان دور از ذهن نیست. اما ایران می‌تواند از طریق رایزنی با کشورهای اروپایی و آسیایی از هم‌اکنون مشتری گاز ال.ان.جی خود را دست و پا کند و با افزایش حجم صادرات گاز به عمان بتواند تا حدی این هزینه را در صورت قبول سرمایه‌گذاری جبران کند.

براساس قراردادی که بین وزرای نفت دو کشور منعقد شده است ایران روزانه یک میلیون فوت مکعب (25 میلیون مترمکعب) گاز را به عمان صادر خواهد کرد که احتمال افزایش آن تا دو میلیون فوت مکعب نیز وجود دارد که با این شرایط شاید افزایش حجم صادرات گاز ایران به عمان بتواند کمی این مشکل را برطرف کند. ظاهرا ایران در شرایط فعلی در دوراهی ادامه وضع موجود یا فسخ این قرارداد مانده است؛ هرچند عمان کشوری است که با ایران روابط حسنه دارد و یک مشتری قابل قبول است و با ایران مشکل سیاسی ندارد، اما درباره اقتصادی بودن این پروژه باید مطالعات جدی انجام شود.

عراق، بزرگ‌ترین خریدار گاز ایران

موضوع صادرات گاز ایران در دولت یازدهم فقط به عمان ختم نمی‌شود، بلکه هنوز تکلیف صادرات گاز ایران به عراق نیز روشن نیست.

در حالی که حمیدرضا عراقی، معاون وزیر نفت اواخر سال 94 اعلام کرده بود صادرات گاز ایران به بغداد در فروردین‌ 95 انجام می‌شود که با رسیدن فروردین‌ گفته شد گاز ایران در اردیبهشت به عراق می‌رسد؛ اما اکنون که ماه مهر را سپری می‌کنیم هنوز مشخص نیست گاز ایران در چه تاریخی به بغداد می‌رسد.

بر اساس آخرین پیگیری‌های صورت‌گرفته خط لوله صادرات گاز ایران به عراق در خاک دو کشور به اتمام رسیده و مراحل تست این خط نیز انجام شده است اما هنوز به دلایلی از جمله ناامنی، گاز ایران به عراق نرسیده است.

مذاکرات گازی ایران و عراق درواقع به‌منظور صادرات گاز ایران به سوریه، لبنان، دریای مدیترانه و درنهایت اروپا صورت گرفت که هنوز در اولین قدم خود یعنی صادرات به عراق مانده است.

اما بغداد تنها مقصد صادرات گاز ایران به عراق نیست، بلکه پس از بغداد، بصره نیز از دیگر مسیرهای صادرات گاز ایران به عراق است که با انتقال گاز ایران به این شهر جنوبی عراق در نهایت حجم صادرات گاز ایران به 70 میلیون مترمکعب می‌رسد. با این شرایط می‌توان گفت عراق بزرگ‌ترین خریدار گاز ایران محسوب خواهد شد.

باید تاکید کرد در زمان امضای قرارداد صادرات گاز ایران به عراق و براساس قیمت‌های اعلام‌شده ایران روزانه ده میلیون دلار درآمد از صادرات گاز به عراق کسب می‌کرد که به گفته مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران این درآمد حدود 7/3 میلیارد دلار می‌شد.

اما با کاهش قیمت جهانی نفت به نظر می‌رسد این درآمد کاهش پیدا خواهد کرد، با این حال بتازگی حمیدرضا عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اعلام کرده است درآمد صادرات گاز ایران به عراق حدود چهار میلیارد دلار در سال خواهد بود.

احداث خط لوله ال.ان.جی

مسئولان شرکت صادرات گاز ایران اعلام کرده‌اند احداث خط لوله گاز به‌ عمان مجدد مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا مشخص شود آیا صادرات گاز از این طریق به امارات برای کشور منافعی خواهد داشت یا خیر.

نکته حائز اهمیت دیگر این است که عمانی‌ها که شریک ایران در احداث این خط لوله هستند تاکنون زیر بار افزایش قیمت احداث این خط لوله دریایی نرفته‌اند و برخی منابع خبری عمان اعلام کرده‌اند اگر ایران تمایل به صادرات گاز خود و تبدیل آن به ال.ان.جی دارد باید مابه‌التفاوت این هزینه را پرداخت کند!