هویت‌های پوشالی/ حکایت حساب‌های کاربری غیرواقعی که دنیای مجازی را غیرقابل اعتماد کرده است

به گزارش جام جم آنلاین ، اتفاقی که با حواشی زیادی همراه بود و از همه بیشتر، در این اقدام خود اینستاگرام با ضرر روبه‌رو شد؛ چراکه حدود 19 میلیون کاربر خود را از دست داد. البته مدیران این شبکه اجتماعی عکس محور، اعلام کرده‌اند اکانت‌های حذف شده به‌طور کامل از بین نرفته‌اند و برای مدتی بررسی هویت آنها ادامه خواهد داشت و پس از آن در صورت جعلی بودن کنار گذاشته خواهند شد. این تنها شبکه اجتماعی محبوب نیست که با حساب‌های جعلی به مشکل برخورده است و پیش از این نیز شبکه‌های اجتماعی دیگری مانند توییتر و فیسبوک چنین مساله‌ای را از بزرگ‌ترین دردسرهای خود اعلام کرده بودند تا جایی که به گفته خودشان حدود 5 درصد کاربرانشان جعلی هستند. برای همین در این شماره به بهانه اتفاقات اخیر و درگیر شدن جامعه ایرانی با این پدیده مجازی‌، سراغ آسیب‌ها و عوامل مختلف آن رفته‌ایم و در این مسیر با دکتر مسعود رضایی، مدرس دانشگاه و کارشناس فضای مجازی همکلام شده‌ایم.

نقاب‌های جعلی

با این‌که چند سالی از رواج شبکه‌های اجتماعی در ایران می‌گذرد، اما هنوز هم به اعتقاد دکتر رضایی ایران در یک دوره گذار قرار دارد: «این روزها گوشی‌های هوشمند در دست حداکثر بخش فعال جامعه قرار دارد و 90‌درصد این افراد از تلگرام و اینستاگرام استفاده می‌کنند. اما اتفاقات همین یکی دو سال اخیر در فضای مجازی و آسیب‌های اجتماعی مختلف پیرامون آن نشان می‌دهد هنوز فرهنگ درستی برای استفاده از آن شکل نگرفته است. معمولا در چنین دوره‌های گذاری، شکل‌گیری حباب‌های مجازی یک امر اجتناب‌ناپذیر است. این حباب‌ها باعث می‌شود دیگر افراد جامعه خود را عقب مانده فرض کرده و در نتیجه به سمت شبکه‌های اجتماعی، پیج‌های خاص و... بروند.

چنین حباب‌هایی معمولا با جذب حداکثری کاربران کنار رفته یا به‌طور کامل نادیده گرفته می‌شود.»

اما مساله‌ای که وجود دارد این است که این هویت‌های تقلبی می‌تواند دستمایه‌ای برای سودجویی‌های مجازی باشد؛ مانند گزارش‌هایی که در این چند سال در مورد باجگیری‌ و مسائلی از این قبیل شنیده‌ایم. از طرف دیگر کاربران فیکی که از اشخاص معروف ساخته می‌شود می‌تواند حاشیه‌ساز و جنجال‌برانگیز باشد.

تلگرام قبل‌تر شروع کرده بود

اقدام جدید اینستاگرام برای پاک کردن کاربران فیک با سر و صدای زیادی همراه شده، اما این اولین‌بار نیست که چنین اقداماتی صورت می‌گیرد.

نزدیک به دو ماه پیش تلگرام نیز در اقدامی مشابه کاربران فیک و همچنین کاربرانی را که اکانت پیام‌رسان تلگرام خود را به هر نحو حذف کرده‌اند از فهرست کاربران کانال‌ها خارج کرد. این اتفاق باعث ریزش شدید کاربران کانال‌های به‌ظاهر پرطرفداری شد که تبلیغات زیادی هم در شبکه‌های اجتماعی می‌کردند. تعداد این کاربران از دست رفته گاهی به 200 هزار هم می‌رسید.

در هر دو مدل تلگرام و اینستاگرام، از ربات‌ها برای ساختن کاربران غیرواقعی استفاده می‌شود؛ کاربرانی که با استفاده از شماره‌ها و ایمیل‌های مجازی ساخته شده و ردگیری آنها چندان آسان نخواهد بود. البته تفاوت عملکرد تلگرام با اینستاگرام در مسدود کردن اکانت‌های فیک این است که در تلگرام دیگر امکان ساخت اکانت‌های فیک با شماره‌های مجازی وجود ندارد، اما اینستاگرام هنوز نتوانسته این دسترسی را از بین ببرد.

به گفته رضایی، اهمیت تعداد دنبال‌کننده در شبکه‌های اجتماعی باعث می‌شود پیشنهاد محصول یا خدماتی خاص توسط این حساب‌های پر طرفدار مورد توجه کاربران دیگر قرار بگیرد و اهمیت بیشتری پیدا کند و این حساب‌های پرطرفدار در چشم مخاطب خود از مقبولیت بیشتری برخوردار می‌شوند.

بلای اینستاگرام به جان سلبریتی‌ها

رابطه کاربران دروغین و اشخاص معروف نیز جالب است، چراکه تا اینجای کار هم برای آنها خوب بوده و هم بد. بسیاری از شخصیت‌های معروف به وسیله همین کاربران فیک تعداد دنبال‌کنندگان خود را بالا برده و محبوبیت کاذبی را برای خود دست و پا می‌کنند. تا جایی که بعد از اقدام اخیر اینستاگرام حتی بعضی از شخصیت‌های معروف ایرانی هم با ریزش دنبال‌کننده روبه‌رو بوده‌اند.

این مساله برای شخصیت‌های غیرایرانی هم به همین شکل بوده تا جایی که یک خواننده جوان و بسیار محبوب، طبق آمار مذکور حدود 15 درصد یا 5/3 میلیون نفر از دنبال‌کنندگانش را از دست داده است.

رضایی می‌گوید طرف دیگر این داستان برای سلبریتی‌ها چندان دوست‌داشتنی نیست، چراکه وجود حساب‌های کاربری جعلی از آنها اغلب باعث دردسرهای زیادی می‌شود: «اگر شبکه‌های اجتماعی را دنبال کنید خواهید دید از هر شخصیت محبوب حداقل بیش از پنج صفحه ساخته شده که پیدا کردن کاربر اصلی چندان هم آسان نیست.» از طرفی عده‌ای با روی کار آمدن هر پدیده جدید سعی می‌کنند خیلی سریع صفحات فیک از آنها بسازند.

به‌طور مثال زمانی که کیمیا علیزاده مدال المپیکی خود را کسب کرد کمتر از چند ساعت چند صفحه فیک از او ساخته شد. رضایی دلیل این کار را کاملا اقتصادی می‌داند و می‌گوید: «سازندگان این پیج‌ها در زمان مناسب با هدف جذب مخاطبان، این پیج‌ها را می‌سازند و بعد از مدتی این پیج‌های پر کاربر را به دیگران می‌فروشند. چنین کاری باعث می‌شود کسب‌وکارهای کاذبی شکل بگیرد و ارزش افزوده به بخشی تعلق بگیرد که هیچ ارزشی ندارد. چنین مساله‌ای غیر از مسائل اخلاقی و گمراه کردن مخاطب، باعث چرخش پول در چرخه‌ای می‌شود که در بلندمدت به شکل‌گیری حباب اقتصادی ختم می‌شود.»

چنین بازارهای سیاهی آن هم با تمرکز روی اعتماد کاربران ضربه سختی به وجهه شبکه‌های مجازی و کسب و کارهای سالم می‌زند و می‌تواند حتی باعث دلسرد شدن کاربران از حضور در چنین فضاهایی شود.

کسب و کارهای سقوط کرده

امکان ساخت اکانت‌های فیک در شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام و اینستاگرام در ایران باعث شده کسب ‌و کارهایی به تناسب آن راه بیفتد و عده‌ای به‌صورت آشکار در فضای آنلاین اکانت فیک بفروشند. با جست‌وجوی ساده در گوگل می‌توانید انواع و اقسام سایت‌های مختلف را پیدا کنید که در قبال مبالغی، هر تعداد بخواهید حساب کاربری غیرواقعی را به صفحه یا کانال شما سرازیر می‌کنند و تعداد اعضا یا دنبال‌کننده‌های شما را بالا می‌برند، اما با اقدامات جدیدی که تلگرام و اینستاگرام در زمینه جلوگیری از این حساب‌های کاربری فیک انجام داده‌اند، به نوعی این کسب و کارها نیز به در بسته خورده‌اند.

شهاب، گرداننده یکی از همین سایت‌های فروش لایک و اکانت فیک است. او در مورد شرایط کنونی می‌گوید: «تقریبا نزدیک دو سال است که این و‌بسایت را راه‌انداخته‌ام و درآمد حاصل از آن بیشتر از چیزی بوده که تصور می‌کردم. بیشتر کاربرانی که به سایت مراجعه می‌کنند به‌دنبال خرید لایک و فالوئر در اینستاگرام هستند. با تغییراتی که بتازگی اینستاگرام صورت داده تقریبا 30 درصد اکانت‌های فیک من از کار افتاده و این سیر با روندی کند نسبت به روزهای اول ادامه دارد. اما با این حال هنوز هم به سایت مراجعه می‌شود و کاربران از خدمات ما استفاده می‌کنند.»

دکتر رضایی درخصوص این کسب و کارهای سودجویانه می‌گوید:‌ «این نوع فعالیت‌ها در همه جای جهان وجود دارد و حتی می‌توانید سرویس‌هایی مجانی را‌ پیدا کنید که خدمات خارج از عرف ارائه می‌دهند. اما تاثیر اصلی‌ چنین مسائلی روی جامعه، ایجاد اعتماد کاذب و دروغین برای کسب و کارهایی است که از این خدمات استفاده می‌کنند.»

به گفته این کارشناس، در واقع کسب‌وکارها و شخصیت‌های مختلف با استفاده از این دنبال‌کننده‌ها و لایک‌های دروغین سعی در بزرگنمایی خود دارند و دیگر کاربران را متقاعد می‌کنند که از محبوبیت بالایی برخوردار هستند. چنین محبوبیت کاذبی مشتری و کاربران را گول زده و آنها را به سمت یک سراب می‌کشد ؛ سرابی که نتیجه آن می‌تواند به بی‌اعتمادی کاربران به کسب و کارها و فضای کلی شبکه‌های اجتماعی ختم شود.