آلودگی نوری و تهدید 7 منطقه بکر کشور

در کشور ما دو عامل آذین‌بندی با نور و برقراری امنیت با سلاح نور در کلانشهرها، پایبندی به استانداردهای نورپردازی را کمرنگ کرده است. در این میان،‌ دنباله‌روی سایر شهرها از الگوهای غلط روشنایی در کلانشهرها باعث شده نقاط تاریک و آسمان‌های بکر شبانه و حیات وحشی که در این مناطق دور افتاده زندگی می‌کنند،‌ دستخوش تغییر شود. نورهای مصنوعی به بروز خیرگی در جانوران منجر می‌شود و بخشی از کشتارهای یوزپلنگ ایرانی و تصادف‌های شبانه آن با خودروها نیز در نتیجه همین خیرگی نسبت به نور ناشی از خودروهای عبوری جاده‌ها رخ می‌دهد.

تصاویری که ماهواره‌‌ها در شب از زمین ثبت کرده‌اند،‌ نشان می‌دهد کشورهای صنعتی از نظر آلودگی نوری وضع بمراتب اسفبارتری دارند، اما نسبت به مقیاس‌های جهانی مدت بسیار کمی است که آلودگی نوری در کشور ما شدت گرفته است. سوال اینجاست که چرا این نسبت در کشورِ در حال توسعه ما با مدل‌های پیش‌بینی‌کننده همخوانی ندارد؟ پژوهش‌ها نشان می‌دهد،‌ اثرات آلودگی نوری شهر تهران تا 300 کیلومتر و شهر اصفهان تا 250 کیلومتر دورتر قابل تشخیص است. این وضعیت می‌تواند حیات اکوسیستم‌های حساس به تاریکی را مختل کند. از طرفی،‌ وضعیت روشنایی آسمان در مرکز شهر تهران در بدترین رتبه یعنی رتبه 9 بورتل و حاشیه شهر در رتبه 8 قرار دارد. این درحالی است که رتبه اول در این مدل به آسمانی عاری از آلودگی نوری اطلاق می‌‎شود.

معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست کشور در چهارمین جلسه برنامه‌ریزی و توسعه استانداری تهران در تیر 93، از معضل جدید آلودگی نوری یاد کرد و یادآور شد، گاهی هم به تاریکی نیاز داریم. پیش‌تر از آن،‌ در صد و پنجاه و دومین جلسه رسمی علنی فوق‌العاده شورای اسلامی شهر تهران ـ که آذر 87 تشکیل شد ـ مصوبه‌ای درخصوص الزام شهرداری تهران به تهیه و ارائه طرح جامع روشنایی و نورپردازی فضاهای شهر تهران تصویب شد که در بند «ی» آن شهرداری را موظف به جلوگیری از گسترش آلودگی نوری کرده است. این در حالی است که طبق تحقیقات انجام شده در دانشگاه شهید بهشتی، آلودگی نوری شهر تهران در فاصله سال‌های 1371 تا 1391 به بیش از دو برابر افزایش یافته است.

این روزها حال محیط‌زیست در مقیاس جهانی خوب نیست. به نظر می‌رسد، هر چه انسان در فناوری خودساخته بیشتر غرق می‌شود آرامشش نیز کمتر می‌شود. بزرگان و روشن‌بینان تنها راه مرتفع شدن آن را در گرو بازگشت به سادگی و دامان طبیعت می‌دانند. یا این که سعی کنیم طبیعت را به شهرهایمان بیاوریم.

اگر روندی را که با بی‌توجهی به گسترش آلودگی نوری در کشور پیش گرفته‌ایم اصلاح نکنیم، هفت منطقه در کشورمان که به بهره‌مندی از آسمان تاریک شهرت دارد، به تدریج امتیاز طبیعت بکر خود را از دست خواهد داد. این هفت منطقه عبارت است از: روستای حارث‌آباد در 160 کیلومتری جنوب شرق استان اصفهان، روستای محمدآباد کورگر در 53 کیلومتری شمال خور، کوه‌های شرق شهر بهاباد در شرق استان یزد، روستای گوکان در منطقه دور افتاده پشتکوه شهرستان فریدونشهر استان اصفهان، کویر خارتوران در جنوب شرقی شهرستان شاهرود، منطقه جنگلی هلن در استان چهارمحال و بختیاری و روستای ده سلم در جنوب غربی شهر نهبندان در خراسان جنوبی. گسترش آلودگی نوری اکوسیستم این مناطق را دستخوش تغییرات جدی خواهد کرد و از بهشتی که به دلیل ابرناکی پایین آسمان و زیبایی شبانه‌اش، پتانسیل گردشگری فراوانی دارد چیزی باقی نخواهد ماند.

حامد میرزاخلیل

کارشناس نورپردازی پاک و نویسنده کتاب آلودگی نوری