‌آسیب‌شناسی ساخت نفتکش در ایران

ابتدا درباره آخرین وضع پروژه‎های ساخت کشتی شرکت ملی نفتکش ایران در شرکت‎های داخلی توضیح دهید.

همان گونه که می‎دانید شرکت ملی نفتکش ایران به منظور توسعه صنعت ساخت کشتی در داخل و در راستای اشتغالزایی و کمک به پیشرفت صنایع دریایی کشور، ازجمله پیشگامان سفارش ساخت کشتی به شرکت‎های کشتی‎سازی داخلی در سالیان گذشته بوده است که در این خصوص به سفارش ساخت دو فروند کشتی شیمیایی بر ـ فرآورده بر 35 هزار تنی به شرکت ایزوایکو در 12 دی ماه سال 1381 و سه فروند کشتی نفتکش حمل نفت خام 63 هزار تنی به شرکت صدرا در تاریخ 23 آبان 1382 اقدام کرد.

اما متأسفانه باوجود کمک‎های شایان شرکت ملی نفتکش ایران و تحمل خسارات هنگفت وارده ناشی از تأخیر و تحویل ندادن کشتی‎های مذکور به این شرکت و نیز زیان عدم النفع، تمام پروژه‎های مذکور در همان مراحل اولیه ساخت در شرکت‎های ایزوایکو و صدرا متوقف شد به طوری که فقط یک فروند از آنها (کشتی ایران فهیم از سری دو فروند کشتی سفارشی به ایزوایکو)، پیشرفت فیزیکی 70 درصدی دارد که البته ساخت این کشتی نیز از سال 1391 متوقف شده است و پیشرفت بقیه سفارشات هم از صفر درصد تا پنج درصد طی مدت زمان 14 سال است. این در حالی است که همزمان با این قراردادها، ساخت سه فروند کشتی مشابه را به شرکت کشتی‎سازی کره‎ای سفارش دادیم که این کشتی‎ها با همان قیمت قرارداد و در موعد مقرر در مدت زمان یک سال تحویل داده شد.

سه فروند کشتی سفارشی به صدرا و دو فروند کشتی سفارشی به ایزوایکو طبق قرارداد باید درچه سالی تحویل شرکت ملی نفتکش ایران می‌شد؟

تحویل سه فروند کشتی به صدرا قرار بود به ترتیب در مهر 1386، اسفند 1386 و مهر 1387 صورت گیرد. دو فروند کشتی سفارشی به ایزوایکو نیز قرار بود در فروردین و خرداد 1386 تحویل شرکت ملی نفتکش ایران شود.

آیا این کشتی‎ها به فرض تکمیل و تحویل، کارایی لازم را با توجه به مدت زمان ساخت و دیگر شرایط خواهد داشت؟

با توجه به ارتقای طراحی کشتی‎های جدید در جهت کاهش مصرف سوخت و کاهش آلاینده‎های هوا و محیط زیست مطابق با استانداردهای لازم‌الاجرای سازمان‎ها و ارگان‎های دریایی جهانی، اجاره کشتی مذکور و تردد در آب‌های بین‌المللی، شرکت ملی نفتکش ایران را با چالش‎های جدی و نسبتا زیادی مواجه می‎‎کند. از این رو در صورت تحویل کشتی‎های مذکور سعی خواهد شد درآب‎های داخلی از آنها استفاده شود.

چرا شرکت‎های کشتی‎سازی ـ به طور مشخص ایزوایکو و صدرا ـ نتوانستند ساخت کشتی‎های سفارشی شرکت ملی نفتکش ایران را به رغم گذشت 14 سال، به سرانجام برسانند؟

با توجه به تجربه متمادی که از همکاری با کشتی‎سازی‎های صدرا و ایزوایکو به دست آورده‎ایم، می‎توانم بگویم کشتی سازان ما به لحاظ توانمندی و زیرساختارهای موجود با محدودیت‎ها و مشکلات متعددی مواجه هستند. از جمله این موارد می‎توان به نبود برنامه‎ریزی مشخص و سیاست‎های حمایتی دولت از کشتی‎سازی‎ها، همکاری نکردن سیستم‎ بانکی جهت تامین منابع مالی مناسب (فاینانس)، نداشتن برنامه‎ریزی مؤثر در تأمین و حفظ نیروی انسانی، تغییر پیاپی مدیریت‎های ناموفق، بی‌توجهی به انتقال تکنولوژی و فناوری، نبود زیرساخت‌های مناسب و تجهیزات مدرن، بخشی‎نگری مسئولان و سیاستگذاران دولتی در زمینه صنایع دریایی، نبود مراکز تحقیق و توسعه در صنایع دریایی، قوانین دست و پاگیرگمرکی، نداشتن توانایی رقابت در بازارهای بین‎المللی به دلیل بالا بودن قیمت تمام شده ساخت و طولانی شدن مدت زمان ساخت کشتی و... اشاره کرد که متاسفانه عمده این موارد کماکان لاینحل باقی مانده است. باید به این نکته توجه کرد که موارد یاد شده و بسیاری از مسائل دیگر، همگی موجب شده است تا هزینه ساخت کشتی حتی بنا به اظهارات مقامات ارشد کشتی‎سازی‎ها بسیار بالاتر از عرف بین‎المللی باشد به طوری که طبق ارقام ارائه شده و مقایسه آن با بازارهای بین‌المللی این اختلاف هزینه‎های ساخت تا دو برابر قیمت قرارداد و بازار بین‌المللی نیز برآورد شده است. به همین دلیل ساخت کشتی در داخل، در شرایط فعلی برای هیچ ‎یک از طرفین (کشتیرانی‎ها و کشتی‌سازها) توجیه اقتصادی به دنبال نخواهد داشت.

البته نقاط ضعف صنعت ساخت کشتی در کشور و دو شرکت بزرگ ایزوایکو و صدرا و دلایل توقف پروژه‎های شرکت ملی نفتکش ایران در این شرکت‎ها عمدتا مشترک است، اما به عنوان مثال در مورد صدرا، یکی از برجسته‌ترین مشکلات آماده نبودن زیرساختارهای مورد نیاز برای ساخت کشتی‎های مذکور با مشخصات فنی مد نظر در کارخانه کشتی‎سازی صدرا ـ نکاء بود که به مرور زمان کمبودهای زیرساختاری مشکلات عدیده دیگری را نیز به روند بسیار کند پروژه، تحمیل کرد که در نهایت به توقف کامل پروژه از طرف شرکت صدرا منجر شد.

بر این اساس به اعتقاد شما، خودکفایی در ساخت کشتی به معنای آنچه در صنایع کشتی‎سازی جهان می‎گذرد در کشورمان در چه شرایطی محقق می‌شود؟

نکته حائز اهمیت در ساخت کشتی گستردگی بسیار زیاد صنایع وابسته از قبیل صنایع رنگ، مواد شیمیایی، برق، الکترونیک، مخابرات، فولادسازی، مکانیک، جوش، ابزار دقیق، آهنگری و فورجینگ و بسیاری موارد دیگر است. بالا بودن تکنولوژی ساخت برخی تجهیزات و ماشین‌آلات موجب شده است تنها چند شرکت محدود قادر به ساخت و ارائه آن محصولات باشند لذا خودکفایی در ساخت کشتی در شرایط فعلی دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد چه بسا در بسیاری از یاردهای کشتی‎سازی صاحب‌نام که سالانه بالغ بر صد فروند کشتی تحویل بازار می‎دهند نیز چنین چیزی ممکن نیست. به همین سبب با توجه به مسائل و مشکلات ساخت کشتی در داخل کشور که قبلا به آن اشاره شد، مسائل تحریم و وابستگی شدید صنعت ساخت کشتی درخصوص تأمین تجهیزات و ماشین‎آلات مورد نیاز و همچنین نصب و راه‎اندازی آنها به شرکت‎های صاحب‌نام خارجی باعث شده تا هزینه و زمان ساخت کشتی در داخل کشور بشدت افزایش یابد که تجربه سفارشات گذشته نیز خود مُهر تأییدی بر این ادعاست.

به اعتقاد شما توجیه اقتصادی سفارش ساخت کشتی در کشور در چه شرایطی محقق می‎شود؟

رقابت‌پذیری در بازارهای بین‎المللی درخصوص کیفیت ساخت، قیمت تمام شده و مدت زمان تحویل‎دهی کشتی‎ها.

با وجود این تاخیرها و عدم تحویل سفارشات شرکت ملی نفتکش، سیاست این شرکت در تقویت کشتی‎سازی‎های کشور چیست؟

با توجه به نکات ارائه شده و مشکلات صنعت کشتی‌سازی داخلی، اگر واقع‌بینانه و با توجه به نیاز کشور به ناوگان حمل و نقل دریایی مواد نفتی و غیرنفتی و تجربه سال‎‎های تحریم نگاه کنیم، ساخت کشتی‎های تجاری اقیانوس‎پیما در داخل کشور در شرایط فعلی به‌صرفه و صلاح و در جهت منافع ملی به نظر نمی‎رسد. در واقع در شرایط فعلی تمرکز در بخش تعمیرات کشتی‎ها به منظور فراهم کردن تجربیات و زیرساخت‌های مورد نیاز به مراتب مثمر ثمرتر خواهد بود. در این ارتباط هم شرکت ملی نفتکش ایران در حال مذاکره و انجام اقدامات لازم برای راه‎اندازی نخستین یارد تخصصی تعمیرات کشتی در داخل با همکاری شرکت ایزوایکو است که امیدواریم در آینده نزدیک به نتیجه برسد و ثمرات خوبی را برای صنایع دریایی و اقتصاد کشور به دنبال داشته باشد.

با این همه هر زمان که صنعت کشتی سازی داخلی به شرایطی برسد که توانایی ساخت و تحویل بموقع سفارشات را طبق تعهدات فی‎مابین داشته باشند، آماده هستیم به حوزه ساخت نیز ورود کنیم، اما پیش از آن امیدواریم بتوانیم شاهد اتمام پروژه‎هایی باشیم که 14 سال پیش به ایزوایکو و صدرا سفارش دادیم و هنوز موفق به تحویل‎گیری آنها نشده‎ایم. لازم می‎دانم به این نکته اشاره کنم که شرکت ملی نفتکش ایران در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی از مدت‌ها پیش، استفاده از توان داخل را در بخش‎های مختلف ازجمله تامین قطعات یدکی و ملزومات مصرفی، روغن، رنگ و مواد شیمیایی مورد نیاز کشتی‎ها را از شرکت‎های داخلی اجرایی کرده است. ضمن این که ما آماده هستیم به منظور توسعه صنایع دریایی کشور در زمینه انتقال تکنولوژی‎های روز دنیا به کشور نیز در بخش‌های مختلف با شرکت‎های داخلی همکاری کنیم.

راهکار پیشنهادی جنابعالی برای توسعه صنایع کشتی‌سازی کشور با توجه به رفع تحریم‎ها که زمانی دلیلی برای تاخیر در اجرای پروژه‌ها بود، چیست؟

با توجه به مواردی که اشاره شد به نظر در شرایط فعلی تمرکز در بخش تعمیرات کشتی‎ها راهگشا خواهد بود. امیدواریم صنایع کشتی‎سازی ما بزودی به درجه‌ای از توان و پیشرفت برسد که بتواند نه تنها نیاز ناوگان کشتیرانی کشور، بلکه منطقه و دیگر کشورها را تامین کند و کشور ما نیز به عنوان قطب صنایع کشتی‎سازی منطقه و جهان معرفی شود.

متن کامل این گفت‌وگو را در سایت جام جم آنلاین بخوانید