کل‌ کل‌های کامنتی

اگر از یک‌سو این امکان تکنولوژیک موجب شده افراد در شبکه‌های اجتماعی به تعامل و تبادل نظر و گفت‌وگوی سازنده بپردازند، از سوی دیگر شاهد مناقشات و مشاجرات و حتی فحاشی بین افراد هستیم که متاسفانه تصویر زشت و زننده‌ای از فرهنگ عمومی جامعه به نمایش می‌گذارد! به همین دلیل بارها پیش آمده و می‌آید که یک چهره مشهور مثل بازیگر یا خواننده و ورزشکار به دلیل فضای مسموم و پر از هتاکی در صفحات خود، رسانه شخصی خود را متوقف و تعطیل می‌کند.

هر از گاهی با این تیتر مواجه می‌شویم که مثلا فلان بازیگر یا مجری از اینستاگرام خداحافظی کرد یا در مصاحبه‌های مختلف، نسبت به اوضاع فرهنگی و ادبیات حاکم بر شبکه‌های اجتماعی، هشدار می‌دهند.

مشاجرات فردی و اجتماعی

در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان مشاجرات مجازی را به دو طیف عمده فردی و اجتماعی تقسیم کرد، به این معنا که این مشاجرات، ‌محصول یک درگیری است که باز به دو دسته تقسیم می‌شود. یکی جدال افراد آشنا که از قبل یکدیگر را می‌شناسند؛ مثل دو همکار و به‌واسطه پیش‌زمینه‌های ذهنی یا حتی اختلافاتی که از قبل دارند،‌ بر سر یک مساله دچار کل‌کل یا مشاجره می‌شوند.

این آشنایی البته در ارتباط با چهره‌های شناخته شده اجتماعی نیز رخ می‌دهد، به این معنی که یک طرف قضیه فلان بازیگر یا سیاستمدار وجود دارد که خیلی‌ها او را می‌شناسد و او همه دنبال‌کننده‌های صفحه خود را نمی‌شناسد.

در این میان، ممکن است فردی از آن چهره معروف خوشش نیاید و حالا در صفحه شخصی او با پرخاشگری و توهین و فحاشی عقده‌گشایی کند و انتقام بگیرد، اما بخش دیگر این مناقشات که شاید طیف بیشتری را به خود اختصاص دهد، بین افراد ناشناس در شبکه‌های اجتماعی رخ می‌دهد.

عمده این مشاجرات نیز زیر صفحه یک فرد سرشناس صورت می‌گیرد. سهم عمده مناقشات و مشاجرات لفظی و کلامی و بهتر است بگوییم کامنتی در همین فضایی که ترسیم کرده‌ام رخ می‌دهد. اما برویم سراغ ریشه‌یابی این مشاجرات و این که دلایل شکل‌گیری آن چیست.

از کل‌کل تا توهین و فحاشی

اگر وزن و سهم مجموعه مشاجرات مجازی را اندازه بگیریم، خواهیم دید بخش عمده‌ای از این جدال‌ها ابتدا از کل‌کل شروع می‌شود و بعد به توهین و فحاشی می‌رسد. مثلا مدتی پیش بازی دربی پایتخت بود که هواداران دوآتشه زیادی دارد.

برد یک تیم بر دیگری موجی از کل‌کل‌های مجازی را شکل داده که امروزه به‌واسطه پیشرفت تکنولوژی و ابزارهای گرافیکی وارد فاز تازه‌ای شده و شاهد تولید انواع عکس و متن‌هایی هستیم که از سوی هواداران هر دو تیم تولید و به یک جنگ رسانه‌ای بدل می‌شود.

همین کل‌کل‌ها وقتی با تعصبات کورکورانه همراه می‌شود، از کری‌خوانی به دعوا و درگیری‌های لفظی و کلامی بدل می‌شود و گاه شاهد به کارگیری واژه‌های توهین‌آمیز و زشت بین هواداران دو تیم می‌شویم که خارج از حیا و عفت عمومی است.

همین فرآیند در صفحات اهالی هنر و سینما یا سیاست هم رخ می‌دهد. یک عامل مهم این جدال‌ها، تعصب و تفکرات افراطی است که تحمل عقیده مخالف خود را ندارد و با کوچک‌ترین مخالفت یا انتقادی برآشفته می‌شود.

از سوی دیگر برخی افراد به دلیل ضعف منطق و استدلال آوری به فحاشی و توهین روی می‌آورند. در واقع فرد در یک مباحثه چون نمی‌تواند از عقاید و دیدگاه‌های خود به شکل عقلانی دفاع کند برآشفته می‌شود و با تخریب طرف مقابل به‌زعم خویش از خود دفاع می‌کند.

غلبه هیجان بر منطق

احساساتی و هیجانی بودن را هم باید به عنوان یکی از ویژگی‌های افراد هتاک در فضاهای مجازی در نظر داشت.

غلیان احساس و هیجان و غلبه آن بر عقل و منطق موجب می‌شود، برخی خویشتنداری از دست بدهند و در قبال نظرات مخالف خود برآشفته شوند و واکنش تند نشان دهند.

در واقع باید در آسیب‌شناسی ادبیات و گفت‌وگوهای مجازی رفتارشناسی فردی و روان‌شناسی شخصیتی را در نظر گرفت.

به عبارت دیگر،‌ بخشی از مجادله‌ها و مناقشات مذکور ناشی از ضعف‌ها و کمبودهای شخصیتی افراد است یا سرخوردگی و عقده‌های شخصی که در فضاهای عمومی و مجازی سر باز می‌کند و منفجر می‌شود.

متاسفانه آنچه شاهدش هستیم، فحاشی و بد زبانی و استفاده از واژه‌های دور از ادب در میان بخشی از دختران و زنان جامعه که جایگاه و متانت خود را فراموش و گاه شأن یک زن ایرانی را مخدوش می‌کنند.

گمنامی دلیل فحاشی؟

واقعیت این است که وقتی با یک اپیدمی مواجه هستیم، فارغ از ریشه‌یابی فردی باید دنبال دلایل اجتماعی و فرهنگی آن هم بگردیم و ببینیم،‌ ساختارها و متغیرهای اجتماعی چقدر در شکل‌گیری آسیب‌های فرهنگی در فضاهای مجازی موثر است. البته باید بخشی از مساله را در ماهیت و کارکرد خود رسانه‌ها و تکنولوژی‌های مجازی جستجو کرد.

مثلا به این دلیل که افراد در این فضاها همدیگر را نمی‌شناسند یا دسترسی مستقیم و فیزیکی به هم ندارند و به اصطلاح چشم تو چشم نمی‌شوند، خیلی راحت و بدون عامل بازدارنده به هم فحاشی می‌کنند. گویی ارتباط مجازی، ملاحظات فردی و اخلاقی افراد را کاهش می‌دهد یا از بین می‌برد و آنها بی‌رودربایستی و بدون تعارف در مقابل هم قرار می‌گیرند.

در همین مشاجرات هم بر این نکته تاکید می‌شود که یکی به دیگری می‌گوید شخصیت واقعی خودت را نشان دادی یا من دیگر حرفی ندارم، اما در یک زمینه کلی و عمومی‌تر باید این مشاجرات را نتیجه افزایش بداخلاقی‌ها و بی‌تحملی افراد جامعه نسبت به یکدیگر دانست.

متاسفانه نه در فضای مجازی که در فضاهای عمومی و کوچه و خیابان نیز شاهد بی‌تحملی، بداخلاقی و پرخاشگری افراد نسبت به هم هستیم که همین اوضاع در فضاهای مجازی نیز بازتولید می‌شود.

در محاورات عمومی شاهد این دیدگاه‌ها هستیم که کلاه خودت رو بچسب که باد نبره یا اگه حقت رو نگیری، اونو ازت می‌گیرند یا مثلا اگر گرگ نباشی، بقیه تو را می‌خورند که نشان از نوعی بی‌اعتمادی و بدبینی در سطح جامعه است و قطعا همین مساله ذهنیت افراد جامعه را نسبت به هم مسموم کرده و آنها گمان می‌کنند، اگر بر حرف و نگاه خود پافشاری نکنند دیگران حقشان را می‌خورند یا این که باید از حق و حرف خود دفاع کنند و این دفاع حتی به قیمت بی‌منطقی و توهین به دیگران صورت می‌گیرد.

چون این مناقشات در فضای عمومی صورت می‌گیرد و بقیه نیز کامنت‌های فرد را می‌بینند فرد تلاش می‌کند به‌زعم خویش نزد دیگران ضایع نشود و به اصطلاح کم نیاورد. همین مساله موجب می‌شود تا گاهی افرادی که حتی در دل می‌دانند سخن و حرف و دلیلشان چندان منطقی نیست، برای این که ثابت کنند بیشتر از بقیه می‌فهمند بر رفتار غلط خویش پافشاری می‌کنند.

بازنمایی ضمیر ناخودآگاه جامعه

بسیاری از افراد دیدگاه‌های خود را درباره فلان مساله اجتماعی بخشی از هویت خود می‌دانند که اگر مورد نقد یا مخالفت قرار گیرد گویی خود آنها و شخصیت و هویتشان زیر سوال رفته است. لذا تلاش می‌کنند تا جایی که امکان دارد پیروز این جنگ و جدال باشند.

از منظر مطالعات فرهنگی و رسانه‌ای، شبکه‌های اجتماعی ضمیر ناخودآگاه جامعه را فرافکنی و بازنمایی می‌کنند و از طریق خوانش آن می‌توان پی برد زیر پوست شهر و مردمش چه می‌گذرد. اگرچه گاه با واقعیت‌های تلخی مواجه می‌شویم، اما نباید این اتفاقات را در فضاهای مجازی، مجازی دانست، بلکه آنها بخشی از واقعیت‌های اجتماعی جامعه ما هستند که باید مورد آسیب‌شناسی، درمان یا پیشگیری قرار بگیرند.

همین کل‌کل‌ها و جدال‌های کامنتی نشان می‌دهد که ما چقدر نسبت به هم و همه چیز زود قضاوت می‌کنیم و هنوز تحمل عقاید مخالف را نداریم. شاید به این دلیل که در حوزه گفت‌وگوی همگانی به قول هابرماس تجربه کمی داریم هنوز یاد نگرفته‌ایم چطور به گفت‌وگوی اجتماعی بپردازیم.

شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی اگرچه از این حیث آسیب‌های فراوانی دارد، اما پشت سکه تهدید آن، فرصتی هم فراهم است تا همین فضا، فرصت و مجالی باشد که گفت‌وگو و تحمل عقاید مخالف را هم بیاموزیم.

سید رضا صائمی - جام‌جم