بی‌تحرکی بعد از عمل؛ خطری بیخ گوش بیماران

ایجاد لخته‌های خونی در اثر بی‌تحرکی

در بدن ما سرخرگ‌ها خون حاوی اکسیژن و مواد لازم را برای تغذیه بافت‌ها از قلب به اندام‌ها و سلول‌های تشکیل‌دهنده آنها می‌رسانند و سیاهرگ‌ها خون حاوی گازکربنیک و مواد زائد را برای تصفیه به کبد و ریه و کلیه و نهایتا برای پمپاژ به قلب برمی‌گردانند. در عروق ما سیستم‌های بسیار پیشرفته‌ای وجود دارد که مانع لخته شدن خون به طور طبیعی می‌شود. به این صورت که داخل رگ‌ها لایه‌ای به نام اندوتلیوم وجود دارد که شبیه تفلون عمل می‌کند و مانع از چسبیدن سلول‌ها به دیواره رگ‌ها می‌شود. اگر عواملی عملکرد متعادل این لایه را مختل کند موجب لخته‌شدن خون می‌شود یا این‌که ممکن است به رقیق شدن خون و بروز خونریزی در بینی و چشم و مدفوع و...‌ می‌انجامد.

بیماری ترومبوز وریدهای عمقی یا دی‌وی‌تی (DVT) عارضه‌ای است که برای بعضی افراد در طول زندگی رخ می‌دهد. دکتر محمدرضا محمدحسنی، متخصص قلب و عروق در گفت‌وگو با جام‌جم، بی‌تحرکی را اصلی‌ترین زمینه‌ساز بروز دی‌وی‌تی می‌داند و می‌گوید: این عارضه در اثر تشکیل لخته در سیاهرگ‌های عمقی به وجود می‌آید و مانع گردش عادی خون می‌شود. در حالت عادی تحرک طبیعی بدن به گردش خون در تمام بدن و ازجمله سیاهرگ‌ها کمک می‌کند، اما در شرایطی مثل سفرهای طولانی هوایی و چندین ساعت نشستن بدون تحرک در هواپیما یا عدم تحرک پس از عمل جراحی یا زایمان ـ چنانچه فرد در طول مدت بستری داروی ضدانعقاد دریافت نکند ـ احتمال ایجاد لخته خون در سیاهرگ‌های عمقی پا و گاهی دست وجود دارد که مشکلی شایع و البته کمتر شناخته‌شده‌ در جامعه است.

این متخصص قلب و عروق می‌افزاید: البته عوامل نادری نیز برای بروز این مشکل وجود دارد مانند ابتلا به بیماری‌هایی که خون را مستعد لخته شدن می‌کند، همین‌طور وجود اشکال در خون و سیستم انعقاد و تمایل به لخته شدن و همین‌طور ایجاد آسیب‌ در لایه اندوتلیوم داخل رگ‌ها. در این میان به نظر می‌رسد مسائل وراثتی در ایجاد عارضه دی‌وی‌تی چندان تعیین‌کننده نیست.

اولین نشانه: درد در ساق پا

به گفته دکتر محمدحسنی تشکیل لخته‌های عمقی در بدن هیچ‌گونه علامت ظاهری خاصی ندارد و فقط خود بیمار دردی در پا (معمولا ساق پا) احساس می‌کند که گاهی همراه با تورم، قرمزی یا حالت گرم بودن در پا ممکن است دیده شود. بهترین راه تشخیص قطعی سونوگرافی است.

آمبولی ریه و خطر مرگ

به گفته دکتر محمدحسنی لخته‌ها ممکن است به دریچه‌های لانه کبوتری در پا آسیب برساند و شخص برای همیشه پاهایش ورم داشته باشد. بعلاوه اگر این لخته‌ها در سیاهرگ حرکت کنند و بالا بیایند، ممکن است به دهلیز راست قلب برسند، سپس وارد بطن راست شوند و از آنجا به سمت ریه حرکت کنند. وی تصریح می‌کند: اگر تکه‌های لخته‌ به ریه برسند می‌توانند رگ را مسدود و اکسیژن‌رسانی را مختل کرده و در نهایت آمبولی ریه ایجاد کنند که ممکن است به مرگ منجر ‌شود. گاهی به ندرت ممکن است چنانچه شخص به صورت مادرزادی بین دهلیزهای قلبش سوراخ باشد، لخته از دهلیز راست به دهلیز چپ قلب برود و موجب سکته قلبی یا سکته مغزی و آمبولی شریان‌ها شود.

از مهم‌ترین عوارض احتمالی لخته سیاهرگی عمقی، آمبولی ریه است که به علت انتقال لخته به سیستم ریه ایجاد می‌شود.چون ترومبوز در مراحل اولیه ممکن است به خوبی به دیواره عروق متصل نباشد. از علایم آمبولی ریه، کوتاه شدن تنفس و درد قفسه سینه‌است که با تنفس عمیق شدت درد افزایش می‌یابد.

درمان با هپارین و وارفارین

پس از تشخیص قطعی بلافاصله فرد باید حدود دو هفته در حالت استراحت مطلق قرار بگیرد. این متخصص قلب و عروق تأکید می‌کند: هر گونه تحرک بیمار می‌تواند به جابه‌جا شدن لخته‌ها بینجامد. حتی حرکت جزئی برای رفتن به سرویس بهداشتی می‌تواند خطرناک باشد، لذا استراحت مطلق توصیه می‌شود و این ممکن است موجب تعجب بیماران شود که چگونه بیماری‌ای که در اثر بی‌تحرکی رخ داده درمانش بی تحرکی کامل است.

وی درخصوص چگونگی درمان دی‌وی‌تی می‌گوید: تجویز داروها بسته به شرایط بیمار متفاوت است، اما معمولا ترکیبی از یک ضدانعقاد تزریقی مثل هپارین با یک ضدانعقاد خوراکی که اثرش چند روز بعد ظاهر می‌شود شروع و با اثر بخشی داروی خوراکی، داروی تزریقی قطع و با بهبود، بیمار از بیمارستان مرخص می‌شود. ممکن است در طول بستری و در شرایط خاص از داروهای حل‌کننده لخته نیز استفاده شود. پس از اتمام دوره درمان و قطع داروها باید فرد مراقب باشد دوباره دچار بی‌تحرکی طولانی نشود وگرنه خطر بروز مجدد بیماری وجود دارد.

احتیاط در مصرف وارفارین

وارفارین دارویی است که مصرف آن به مراقبت نیاز دارد و می‌تواند خطرناک باشد. زیرا مصرف زیاد آن به خونریزی شدید گوارشی، مغزی، بینی و... منجر شده و حتی به مرگ می‌انجامد. از این رو مصرف وارفارین باید با دقت زیاد تحت نظر پزشک انجام ‌شود. بیمار و پزشک باید مراقب تداخل دارویی باشند. دکتر محمدحسنی توصیه می‌کند بیمار همیشه نوشته‌ای همراه داشته باشد مبنی بر این‌که وارفارین مصرف می‌کند تا در صورت بروز مشکلاتی از قبیل تصادفات، امدادرسانان مطلع شوند و در صورت لزوم بتوانند از داروی خنثی‌کننده وارفارین استفاده کنند.

کاظم کوکرم

دانش و سلامت