قهر جریان فرهنگی کشور با نوجوانان

به گزارش جام‌جم، در تقویم رسمی کشور، فردا روز نوجوان است؛ قشری که در مهم‌ترین سال‌های زندگی خود هستند و همین سنین شخصیت او را برای همیشه شکل می‌دهند. با این حال در حوزه فرهنگ که یکی از مهم‌ترین حوزه‌ها در شکل‌دهی و قوام شخصیت افراد مختلف است، توجه جدی به قشر نوجوان نشده است. در سال‌های اخیر کمتر شاهد برنامه‌ای مدون در حوزه‌های مختلف فرهنگی بوده‌ایم و از ظرفیت کالاهای فرهنگی مانند کتاب، فیلم، موسیقی و تئاتر کمتر برای گروه سنی نوجوان بهره گرفته شده است. البته برخی کارشناسان پا را از این هم فراتر گذاشته و معتقدند که حتی توجه به قشر کودک در فرهنگ با وجود همه کم‌کاری‌ها، باز هم بیشتر از توجه به حوزه نوجوان است.

شهرام اقبال‌زاده، نویسنده کودک و نوجوان در زمینه کتاب‌هایی که در سال‌های اخیر برای گروه سنی نوجوان منتشر شده است، بیان کرد: چون سال‌ها در حوزه نقد و نظر کار کردم باید بگویم در سال‌های اخیر کارهای کودک ما قدرت و قوت کارهای حوزه نوجوان را ندارد. البته این به منزله آن نیست که کارهایی که برای نوجوانان انجام شده دلخواه یا کمال مطلوب است. در همین حوزه نوجوان فقط چند نویسنده معدود که تعدادشان به انگشتان دست هم نمی‌رسد، آثار خوبی آفریدند.

عدم راهبرد در توسعه فرهنگی

او ادامه داد: با توجه به گستره وسیع قشر نوجوان و تاثیرگذاری این قشر که در بحرانی‌ترین شرایط سنی است و دوره گذار زندگی خود را سپری می‌کند، باید این گروه سنی را درک کرد. نوجوانان جایگاه دوگانه‌ای دارند، به این معنا که پای در کودکی و سر در بزرگسالی دارند. اما متاسفانه در کشور ما خیلی به این قشر توجه نمی‌شود.

این نویسنده و مترجم اختلافات نسلی را ناشی از همین عدم درک دانست و افزود: امروز شاهدیم که نوجوانان به انواع رسانه‌ها و اطلاعات دسترسی دارند اما دسترسی آنها بی‌برنامه است. هیچ آموزشی در سطح کلان به نوجوانان داده نمی‌شود. در مدارس و خانواده‌ها هم برنامه‌ای برای نوجوانان وجود ندارد. همه این مسائل سبب می‌شود نوجوانان رها باشند و کمتر برنامه داشته باشند.

اقبال‌زاده عنوان کرد: حتی برای اوقات فراغت نوجوانان نه آموزش و پرورش و نه مراکز دیگر برنامه‌ای ندارند. این حرف شامل همه دولت‌ها می‌شود. یکی از اهداف وزارت وزرش و جوانان این بود که به نوجوانان هم توجه شود اما راهبردی در این زمینه ندیده‌ایم.

این نویسنده و مترجم درباره کتاب‌های حوزه نوجوان هم بیان کرد: در ادبیات هم اغلب کتاب‌های خوب برای این حوزه سنی، کتاب‌های ترجمه است. نه این‌که من نسبت به کتاب‌های ترجمه مخالفتی داشته باشم، اما دوست دارم کارهای تالیفی خوبی هم داشته باشیم.

اقبال‌زاده که چند سال قبل با همکاری اکرم پدرام‌نیا کتابی به نام روان‌شناسی نوجوانان را براساس آخرین یافته‌های علمی در نشر قطره منتشر کرد و در آن وضعیت دوگانه نوجوانان را فصل به فصل توضیح داد، گفت: ما در همه حوزه‌های نشر این غفلت را می بینیم و فقط حوزه نوجوانان نیست که مغفول مانده است. مغفول ماندن حوزه نوجوانان بخشی از یک غفلت عمومی است که نشان می دهد متاسفانه راهبرد مشخصی در توسعه فرهنگی نداریم.

غیبت نسیم نوجوانی در سینما

نوجوان‌ها به همان اندازه که در عرصه‌های مختلف فرهنگ و هنر از جمله ادبیات، هنرهای تجسمی و موسیقی مغفول واقع شده‌اند و بهایی به دنیای خطیر و حساس آنها داده نمی‌شود، در زمینه هنرهای نمایشی و به‌ویژه سینما هم جدی گرفته نمی‌شوند و فیلمسازان کمی در طول سال‌های گذشته آثاری برای نوجوانان ساخته‌اند. اگر توجه و نگاهی هم توسط فیلمسازانی انگشت‌شمار بوده به نگاه جشنواره‌ای کارگردان‌ها برمی‌گردد. درواقع ‌سینمای ایران بجز چند فیلم معدود، عمدتا فقط زمانی سراغ نوجوانان رفته که بخواهد اعتباری برای خود در داخل و خارج از کشور کسب کند و ما بیشتر با سینمایی روبه‌رو بودیم که «درباره نوجوانان» فیلم ساخته است تا «برای نوجوانان». به عبارت دیگر فیلم‌هایی که ابتدا به وجه سرگرمی نوجوانان اهمیت دهد و آنها را به هنر سینما جذب کند در سینمای ما جزو غایبان بزرگ محسوب می شوند.

در زمینه سینمای کودک و دست‌کم از سال‌های دور بلافاصله می‌‌توانیم نمونه‌هایی چون شهر موش‌ها، گلنار، گربه آوازه‌خوان، الوالو من جوجوام، علی و غول جنگل و سفر جادویی را به یاد بیاوریم، اما برای یادآوری فیلم‌هایی که برای نوجوانان و حتی درباره نوجوانان ساخته شده، به‌سختی می‌‌توانیم موردی را خیلی سریع نام ببریم.

ابوالفضل جلیلی از کارگردان‌های شناخته‌‌شده و جهانی سینمای ایران از معدود فیلمسازانی است که چند فیلم شاخص همچون گال، حافظ، گل یا پوچ و ابجد را درباره نوجوانان در کارنامه دارد.

او در گفت‌و‌گو با جام‌جم درباره غیبت سینمای نوجوان در ایران به سه نکته مهم اشاره کرد و گفت: این‌که سینمای ایران با نوجوانان نامهربان است به سه دلیل مهم مربوط می‌شود؛ اول این‌که پولی در آن نیست، دوم این‌که برای کسی شهرتی به دنبال ندارد و دیگر این‌که از عیش و نوش پشت صحنه دیگر فیلم‌ها هم در آن خبری نیست!

جلیلی دلیل رونق سینمای کودک و نوجوان و نه فقط نوجوان را در سال‌های دور را هم ناشی از یک مد دانست و افزود: آن‌موقع موفقیت فیلم‌های عباس کیارستمی باعث شد بسیاری از کارگردان‌ها جوگیر شدند و دنباله مد ایجاد شده را گرفتند و فیلم‌هایی درباره کودکان و نوجوانان ساختند. فیلم‌هایی که من درباره نوجوانان می‌ساختم را هم که اصلا اکران نمی‌کردند. اما در سال‌های اخیر چون دیگر آن مد وجود ندارد، دیگر کسی هم حاضر نیست فیلمی برای نوجوانان بسازد.

این فیلمساز شرایط فعلی سینمای نوجوان را تابعی از وضعیت بحرانی سینمای ایران خواند و گفت: وقتی خانه از پای‌بست ویران است، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم سینمای نوجوان وضعیت خوب و مطلوبی داشته باشد.

جلیلی ضمن اعلام این نکته که دوران نوجوانی بسیار خوبی را پشت سر گذاشت و حاضر است همه چیزش را فدا کند تا دوباره به آن دوران برگردد، خطاب به نوجوانان ایرانی بیان کرد: حواستان باشد که نوجوانی عین نرم نسیمی در کویر، زودگذر است.

برگزاری نخستین جایزه کتاب کودک و نوجوان

با امضای نخستین تفاهم‌نامه بین انجمن نویسندگان کودک و نوجوان ایران و مجمع نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان ترکیه، طرح بین‌المللی جایزه کتاب کودک و نوجوان اجرایی شد. در این طرح سازمان‌های غیردولتی فعال در حوزه کتاب کودک و نوجوان و سایر موضوعات فرهنگی مرتبط با کودکان و نوجوانان در حوزه کشورهای اسلامی، منطقه خاورمیانه و اروپا گردهم می‌آیند و به طور دواطلبانه هر سال اجرای مراحل مختلف جمع‌آوری و داوری و انتخاب آثار برتر و اهدای جایزه‌ها را به عهده می‌گیرند. قرار است نخستین دوره این جایزه در تابستان ۱۳۹۵ در تهران برگزار شود.