سایه سنگین دنیای مجازی بر محافل دوستانه

چرا در زندگی اجتماعی به برقراری ارتباط با یک دوست نیازمندیم؟

انسان سالم در پنج بعد جسمانی ذهنی، روانی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی به صورت نسبتا متناسب رشد پیدا کرده است. انسان به لحاظ اجتماعی در جمع به دنیا می‌آید و در جمع زندگی می‌کند و از بین جمع خواهد رفت. این بعد اجتماعی مستلزم این است که ما معارف برقراری ارتباط با دیگران را یاد بگیریم و بخشی از این ارتباط اجتماعی تعاملاتی است که با دوستان خود برقرار می‌کنیم. نوع ارتباط با دوست در هر سنی فرق می‌کند؛ کودکی ‌ نوجوانی،‌ جوانی،‌ دانشگاه،‌ محیط سربازی و زندگی شغلی و کارمندی هر کدام شرایطی را به وجود می‌آورد که ما با دیگران ارتباط برقرار کنیم و با بعضی از آنها دوست شویم. دوستی نشانه نیاز است، چون افراد در مواقع مختلفی احتیاج دارند با دیگران اوقات فراغت خود را بگذرانند و با آنها مشورت‌ درد‌دل یا درخواست حل مشکل کنند. امروزه گفته می‌شود اگر بخواهیم در هر شغلی و مسئولیتی بهترین باشیم، به این نیاز داریم که ارتباط بهتری با دیگران برقرار کنیم و از این ارتباط می‌توان به‌عنوان کلید موفقیت نام برد.

در شرایط کنونی با توجه به گسترش شبکه‌های اجتماعی نوعدوستی‌ها متفاوت شده است. چرا؟

در دو دهه اخیر، رسانه‌های گروهی و شبکه‌های اجتماعی فضای متفاوتی را در عرصه اجتماعی و تعاملات میان افراد به وجود آورده‌اند. از سوی دیگر سبک زندگی خانواده‌ها هم دستخوش دگرگونی و تغییر شده است. در اغلب خانواده‌ها تک‌فرزندی و دو فرزندی باب شده است و مثل گذشته خانواده چهارنفره یا پنج نفره کمتر وجود دارد. با توجه به این که آدم‌ها در سنین مختلف به برقراری ارتباط با دیگران به‌عنوان دوست نیاز دارند، شبکه‌های اجتماعی جای اعضای خانواده را گرفته‌اند. در شرایط فعلی اعضای خانواده‌ها کمتر با همدیگر صحبت می‌کنند و با هم مفاهمه دارند، اما روند کنونی به گونه‌ای است که بسیاری از جوانان با گذراندن وقت در فضای اجتماعی بیشتر اوقات خود را در شبکه‌های مجازی می‌گذرانند و این رویه متاسفانه به صورت یک اعتیاد درآمده است و گویی این ابزارهای اجتماعی بر ما تسلط پیدا کرده‌اند. دوستی‌هایی که در چنین فضاهایی شکل می‌گیرد مجازی است و با آنچه در دنیای واقعی می‌گذرد، تفاوت دارد و بیشتر مبتنی بر خیالپردازی است به‌ویژه این‌که بخشی از هویت‌های افراد در چنین فضاهایی مجازی، غیر‌واقعی و مبهم است و این افراد این فرصت را پیدا می‌کنند که امیال، آرزوها و غرایز خود را در چنین محافلی به‌صراحت با دیگران در میان بگذارند. گاهی بخشی از کاربران با نام جعلی و احساس گمنامی راحت آرزوها و باورها و خواسته‌ها و امیال خود را مطرح می‌کنند. رابطه‌ای که در چنین شرایطی شکل می‌گیرد تا حدود زیادی شکننده بوده و ممکن است دوام و قوام کافی نداشته باشد به‌ویژه آن که کمتر می‌توان فرد گمنام را در بیان احساسات واقعی‌اش صادق دانست.

علاوه بر گسترش فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی آیا تغییری در سبک زندگی خانواده‌ها و روند دوست‌یابی‌ها و ارتباط اجتماعی افراد روی داده است؟

در دو دهه گذشته خانواده‌ها گسترده بودند و با توجه به این که تعداد فرزندان زیادتر بود، خانواده قوم و خویش و فامیل بیشتری داشتند. همین مساله باعث می‌شد پیوند دوستی‌ها و ارتباط میان اعضای خانواده‌ها و فامیل بیشتر شود‌. اما الان که خانواده‌ها کوچک‌تر شده و رابطه میان اعضای خانواده هم با توجه به تغییر روند زندگی و یک یا دوشغله بودن پدر و مادر هم کمتر شده است، والدین و فرزندان ارتباط کمتری با هم دارند. بنابراین اغلب افراد در حال حاضر احساس تنهایی بیشتری می‌کنند و هر چقدر تنهایی آنها بیشتر شود دچار مشکلات روانی فزون‌تری می‌شوند. انسان‌ها به حمایت اجتماعی نیاز دارند و هر چقدر دوستی‌ها در دنیای واقعی گسترده‌تر شود، تنهایی هم کمتر احساس می‌شود.

رابطه دوستی در کدام مقطع سنی از عمق بیشتری برخوردار است و به چه نوع رابطه‌ای دوستی می‌گوییم؟

دوستان از نظر سنی در یک گروه قرار می‌گیرند و قرابت سنی با هم دارند. یکی دیگر از نشانه‌های دوستی این است که افراد نسبت به دوستان خود به نقطه خودافشایی برسند. وقتی به کسی نزدیک می‌شویم اسرار درون، آرزوها و خیال‌های خود را با او در میان می‌گذاریم و با او درد‌دل می‌کنیم، از او مشورت می‌گیریم و سعی می‌کنیم مشکلات خود را با کمک او حل کنیم و چنین تناسبی را در رابطه با او برقرار می‌کنیم. عمیق‌ترین دوستی‌ها در دوران نوجوانی است. دوران مدرسه و سربازی و دانشگاه زمان مناسبی است که ما با افراد مختلف پیوند دوستی برقرار کنیم.

علاوه بر فضاهای اجتماعی چه عواملی باعث کمرنگ‌تر شدن دوستی‌ها در دنیای واقعی شده است؟

شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی در به حداقل رساندن دوستی‌های واقعی دارند. در دنیای واقعی، دوستی می‌تواند عاملی برای کنترل آدم‌ها داشته و دوستان واقعی نقش هدایتگران و مشاوران را داشته باشند، چون بر روند زندگی دیگران نظارت دارند، اما در دنیای مجازی چنین نظارتی وجود ندارد. چون دوستی‌ها در خلأ شکل می‌گیرد.

عامل دیگر، کوچک‌تر شدن خانواده هاست. در دهه‌های گذشته خانواده گسترده و پرفامیل بود و روابط اجتماعی میان اعضای خانواده و افراد خانواده به دوستی‌های عمیق منجر می‌شد.

تغییر سبک زندگی هم یکی از عواملی است که باعث شده دوستی‌ها عمق کمتری داشته باشد . فرهنگ آپارتمان نشینی یکی از نشانه‌های تغییر سبک زندگی و به تبع آن کاهش دوستی‌هاست. فرزندانی که ازدواج می‌کنند کمتر حاضرند با پدر و مادر خود زندگی کنند، چون تصور می‌کنند استقلال آنها مورد خدشه قرار می‌گیرد. از سویی دیگر در دوره گذشته، کوچه‌هایی که خانه‌های حیاط‌دار داشت و تعداد کمتری از افراد در این کوچه‌ها زندگی می‌کرد، همسایه از حال همسایه باخبر می‌شد، اما الان در کوچه‌ها آپارتمان‌های متعددی ساخته شده که تعداد زیادی از افراد در آنها زندگی می‌کنند و حتی بسیاری از افرادی که در یک کوچه زندگی می‌کنند از حال و احوال همدیگر خبری ندارند و حتی گمان می‌کنند اگر با اهالی محل ارتباط کمتری برقرار کنند آسایش بیشتری خواهند داشت.

یکی دیگر از عواملی که در روند دوستی‌ها تاثیرگذار است احساس امنیت اجتماعی است. در فضاهای روستایی و شهرهای کوچک، دوستان فرصت بیشتری برای گذراندن اوقات با همدیگر دارند و حتی بعضی از بچه‌ها امکان این را دارند که حتی در نیمه‌های شب همدیگر را ببینند و حتی با هم قرار بگذارند و بازی کنند، اما در شهرهای بزرگ با توجه به شرایط اجتماعی که برآن حاکم است معمولا حوالی غروب بچه‌ها امکان ارتباط با هم را پیدا نمی‌کنند و باید در منزل باشند.

برخی دوستی‌ها به‌ویژه در محیط‌های کاری، تحت تاثیر ارتقای شغلی است به این معنا که بعضی از افراد سعی در نزدیک شدن به افرادی دارند که منصب و مقامی دارند و دوستی با چنین مقاماتی را پلی برای رشد خود تصور می‌کنند. آیا چنین رابطه‌ای در روابط اجتماعی تعالی بخش است و دوام و قوامی دارد؟

برای انتخاب یک دوست باید بدانیم آن فرد به لحاظ شخصیتی و خانوادگی، نظام ارزشی و اعتقادی چقدر با ما همخوان است. طبعا اگر همخوانی در روند دوستی‌ها وجود داشته باشد این نوع رابطه باعث ارتقای اجتماعی و فرهنگی ما خواهد شد و البته باید به این نکته توجه داشت که بعضی مواقع تنها بودن خیلی بهتر از آن است که دوست بد داشته باشیم. بسیاری از رویه‌های بد در جامعه ناشی از دوستی‌های ناباب است. نکته دیگر این که دوستی‌هایی که بر اساس منافع شخصی برقرار می‌شود دوستی عمیقی نخواهد بود، چون ما از دوست به عنوان یک ابزار استفاده می‌کنیم. هم کفو و هم سطح بودن در روابط اجتماعی تاثیر فراونی بر پیوند عمیق میان دو دوست خواهد گذاشت. دوستی‌ای که برمبنای منفعت طلبی مقطعی شکل بگیرد عمیق و پایدار نخواهد بود.

فتاح غلامی

دین و زندگی