آسایش اجتماعی؛ ارمغان سبک زندگی اسلامی

بنیانیان معتقد است، هر طرح و پروژه فرهنگی یا اقتصادی و اجتماعی که در کشور در حال اجراست، پیوست فرهنگی نیز باید ضمیمه آن شود، به این معنا که هر نوع ساخت و ساز یا اقدامی علاوه بر تاثیر مثبت ممکن است پیامدهای منفی نیز برای محیط و سبک زندگی مردمی که مواجه با آن طرح هستند، در پی داشته باشد. بنابراین باید تحقیقات جامعی درباره آثار و تبعات چنین طرح‌هایی قبل از اجرایی شدن صورت گیرد تا در صورت لزوم، آثار مثبت آن تقویت و تا حد ممکن از تبعات منفی آن کاسته شود. آنچه در پی می‌آید، مشروح گفت‌وگو با دکتر حسن بنیانیان است.

در حوزه سبک زندگی چه فعالیت‌هایی در گروه شما انجام شده است؟

شورای عالی انقلاب فرهنگی، اصلی‌ترین رسالتش در حوزه فرهنگ، جاری سازی اعتقادات و ارزش‌های اسلامی در ابعاد مختلف زندگی است. سیاستگذاری، جزئی از اعمال مدیریت فرهنگی در جامعه اسلامی است. مدیریت فرهنگی به معنای اقناع‌سازی مردم در تصمیم‌گیری با انگیزه‌های درونی است. بخشی از اقناع‌سازی در حوزه‌های اقتصادی می‌تواند نمود داشته باشد؛ مثل دوری از اسراف و پرهیز از خودنمایی و شریک کردن مردم در اموال خود. گاهی هم این نوع مدیریت در ارتباطات اجتماعی نمود پیدا می‌کند. فرهنگ درست رانندگی،​ رعایت ادب در تعاملات اجتماعی و انسانی و رعایت احترام بزرگ‌تر از جمله این موارد است. در زمینه شهرسازی و معماری هم رعایت الگوهای دینی اگر مورد توجه قرار گیرد، یکی از شاخصه‌های جامعه نمونه اسلامی تحقق پیدا خواهد کرد. در تمام مواردی که به عنوان نمونه برشمرده شد،‌ دستورهای صریح، طرح‌ها، نظرها و پیشنهادهایی در دین مبین اسلام وجود دارد. در تعاملات اجتماعی دستورهای صریح دینی وجود دارد، ازجمله این که مسلمان باید از احوال همسایه خود باخبر باشد و در موقع لزوم و در حد توانایی برای رفع مشکل او بکوشد. در معماری‌های گذشته، موقع ساختن خانه‌ها عمدتا هشتی‌هایی می‌ساختند تا محلی برای تجمع و رودررویی همسایه‌ها باشد. الان شکل برخی آپارتمان‌ها به گونه‌ای است که همسایه از حال همسایه خود باخبر نمی‌شود. در میدان محل و محل تجمع گروه‌های مختلف اجتماعی، مساجدی ساخته می‌شد که مسلمانان هنگام اقامه نماز با همدیگر، روبه‌رو و از حال همدیگر باخبر ‌شوند. روحانی مسجد احساس مسئولیت می‌کرد که با شیوه محترمانه‌ای برای حل مشکلات مالی مستمندان از کاسبان محل کمک دریافت کند. لازمه تجلی الگوهای اسلامی در رفتار و سبک زندگی، همراهی سیاست‌های کلان مدیران اقتصادی و سیاسی جامعه با رفتار دینی نهادهای محلی است. برای تحقق چنین امر مهمی باید نهادسازی فرهنگی در کشور صورت گیرد تا سبک زندگی اسلامی در همه شئون زندگی ساری و جاری شود. تعمیم دادن اندیشه دینی در همه عرصه‌های زندگی ما با گفتمان‌سازی میسر می‌شود.

وجود برخی اندیشه‌ها و فرهنگ‌های غربی بر روند زندگی مردم تاثیرگذاشته است. در کنار بخش‌هایی از آداب و رسوم مطلوبی که در نوع فرهنگ‌های وارداتی وجود دارد، برخی الگوهای غربی که مورد تقلید بخش‌هایی از جامعه قرار گرفته، تبعات منفی داشته است. با این شرایط چه باید کرد؟

وجود برخی مصادیق در این زمینه نگران‌کننده است. برخی کالاهای تولیدی یا فروشگاه‌هایی که اقدام به ارائه این کالاها می‌کنند، نام‌های لاتین را برای محصولات یا محل عرضه کالا ارائه می‌کنند، با این نیت که مردم هنگام خرید با توجه به عناوین لاتین آن و با تصور این که این محصول در مقابل برخی دیگر از تولیدات داخلی از کیفیت بهتری برخوردار است، برای خرید راغب‌تر شوند. این تولید‌کنندگان یا فروشندگان کالا متوجه نیستند که این مساله باعث بازتولید فرهنگ غربی می‌شود. چنین روندی به تحقیر کالاهای ایرانی می‌انجامد. در بحث سبک زندگی نباید در پی اقدام نهایی باشیم، بلکه هدف اصلی اصلاح بینش افراد است.

دیدگاه‌ها و دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب در زمینه سبک زندگی اسلامی و ایرانی چگونه قابل تحقق است؟

ایشان تاکیدات مهمی در این باره دارند. توصیه‌های ایشان شامل مهندسی فرهنگی، طراحی الگوی سبک زندگی ایرانی و اسلامی، تهیه پیوست فرهنگی و اصلاح سبک زندگی است. در زمینه طراحی الگوی سبک زندگی ایرانی و اسلامی، خطاب ایشان متوجه اندیشمندان و نظریه‌پردازان جامعه است تا برای اهداف بلند مدت، طراحی لازم را انجام دهند. در زمینه مهندسی فرهنگی، حرف ایشان متوجه همه مدیران ارشد اجرایی است که ضمن فعالیت روزمره، کارکردهای فرهنگی، نظامی و اداری را که در آن مسئول هستند، اصلاح کنند. مثلا کسی که وزیر راه و شهرسازی است، باید توجه داشته باشد که آیا معماری صورت گرفته در شهرها مطابق معیارهای اسلامی و تاریخ تمدنی است یا خیر. ما در مهندسی فرهنگی دنبال اصلاح پیامدهای فرهنگی نظام‌های کلان اداره جامعه هستیم. در بحث پیوست فرهنگی خطاب ایشان متوجه همه مدیران ارشد یا مدیران اجرایی است، به این معنا که برای هر فعالیت اقتصادی، فرهنگی یا اجتماعی باید پیوست فرهنگی تهیه شود. به‌عنوان نمونه وقتی آزاد راه تهران ـ شمال احداث می‌شود، علاوه‌بر تاثیرات مثبت فراوانی که این پروژه دارد، باید به پیامدهای منفی آن نیز توجه کرد. وجود این راه، ضمن تسهیل در مسیر رفت و آمد باعث افزایش حضور مسافران تهرانی و غیر تهرانی خواهد شد و خود این مساله، تغییراتی را در محیط‌های فرهنگی شمال کشور باعث می‌شود که بخشی از آن،‌ مثبت و بخشی هم منفی است. بحث رهبر معظم انقلاب این است که برای اجرای چنین طرح‌ها و پروژه‌هایی درباره تبعات مثبت و منفی آنها مطالعات و پژوهش‌هایی صورت گیرد تا جنبه‌های مثبت آن تقویت شده و از تبعات منفی آن کاسته شود. اگر مواردی که مورد تاکید رهبر معظم انقلاب بوده، مورد توجه اندیشمندان و نظریه‌پردازان و مدیران کلان و میانی کشور قرار گیرد، بخشی از سبک زندگی اسلامی تحقق پیدا می‌کند. بخشی از مخاطبان رهبر معظم انقلاب در زمینه سبک زندگی، مردم عادی هستند. تجلی سبک زندگی اسلامی با پیوند میان مردم و مدیران اجرایی محقق خواهد شد. سبک زندگی اسلامی، شیرینی و جذابیت دینی را به روابط اجتماعی انسان‌ها منتقل می‌کند. رواج چنین اوصافی، آرامش و آسایش را برای محیط زندگی به ارمغان می‌آورد.

الگوها، ضرورت تحقق سبک زندگی اسلامی

در عرصه زندگی اجتماعی، افراد نقش‌ها و مسئولیت‌های متعددی را می‌پذیرند. یک فرد در مقام همسر، کارمند اداره، شهروند، همسایه، پدر یا مادر و فرزند می‌تواند از الگوها و سبک‌هایی که مبتنی بر آداب اسلامی است، پیروی کند تا رویه زندگی او منطبق با توصیه‌های دینی باشد. وجود افراد نمونه که براساس موازین اسلامی به تعهدات و مسئولیت‌های خود توجه دارند، زمینه را برای رسیدن به سبک زندگی اسلامی و دینی فراهم می‌کند.

فتاح غلامی

دین و زندگی