لبخند زندگی با مهار‌ درد

دردهای مزمن یک بیمار مبتلا به سرطان، قابل مقایسه با درد بیماری‌های دیگر نیست. تخریب عصب‌ها و بافت‌ها، کارد را به استخوان بیمار می‌رساند تا آنجا که دیگر صبر و قراری برای مریض نمی‌ماند که بخواهد فکر کند، با آرامش تصمیم بگیرد یا حتی لحظه‌ای بدون درد کشیدن از زندگی لذت ببرد.

حالا هر چقدر بیماری در مرحله پیشرفته‌تری باشد، درد بیمار هم به همان نسبت بالاتر می‌رود.

در این وسط، بدترین نوع نگاه به بیماری سرطان این است که فکر کنیم چون بیماری به مرحله پیشرفته‌اش رسیده و دیگر کاری از دست پزشک برنمی‌آید، پس باید بیمار به حال خودش رها شود و منتظر مرگ بنشیند. حتی این دیدگاه در بین خود بیماران مبتلا به سرطان هم شایع است و بعضی از آنها فکر می‌کنند که هیچ راهی بجز تحمل درد ندارند.

اما شاید در گذشته این دردهای ناشی از سرطان، یک فرآیند غیراختیاری بود که بیمار خواه ناخواه باید آن را تحمل می‌کرد، اما این روزها با وجود رشد فناوری و علم پزشکی، می‌شود درد را دور زد و آن را تحمل نکرد.

یعنی نباید فقط چرتکه دستمان بگیریم و روزهای باقیمانده تا پایان عمر بیمار را بشماریم، بلکه حتی اگر فقط چند ماه از عمر یک بیمار مبتلا به سرطان باقی مانده باشد، مهم این است که در همین مدت زمان کوتاه، کیفیت زندگی بیمار پایین‌تر نیاید و لحظات باقیمانده از زندگی‌اش را با ضجه و زجر، طی نکند.

این هدف خیلی مهمی است که در کشورهای توسعه‌یافته روی آن برنامه‌ریزی می‌کنند و اجازه نمی‌دهند که بیمار مبتلا به سرطان، صبح و شبش را با درد بگذراند، ولی در کشور ما بیمار مبتلا به سرطان، در بهترین حالت فقط چند قرص و آمپول برای کاهش دردش می‌گیرد و از راه‌های نوین مقابله با دردهای مزمن هم بی‌اطلاع می‌ماند.

مهار دردهای مزمن به مدد شیوه‌های نوین

درد یک علامت هشداردهنده و مثل چراغ راهنماست، علامتی از وجود نقص یا بیماری در بدن. تا اینجایش قبول، ولی وقتی این علامت بخواهد 24 ساعته روشن باشد و روی اعصاب بیمار راه برود، آن وقت دیگر نبودن این علامت به بودنش ارجحیت دارد.

دکتر نوید ابوالاحرار، فوق تخصص درد در گفت‌وگو با جام‌جم، تعبیری جالب‌تر از چراغ راهنما دارد و می‌گوید: در گذشته‌های دور، یک عقیده پوسیده مرسوم بود که می‌گفتند درد همان جزای گناه یا روح شیاطین است که در بیمار نفوذ کرده بنابراین بیمار برای پاک شدن، باید درد بیماری را تحمل کند، اما حالا می‌دانیم که درد قابل کنترل است و ربطی هم به این مسائل ندارد.

در کلینیک‌های درد که خوشبختانه در کشور ما هم وجود دارد، بیمار مبتلا به سرطان را از شر دردهای مزمن نجات می‌دهند تا لبخند آرامش به لب‌های بیمار برگردد.‌ در این کلینیک‌ها از روش‌های مختلفی برای مهار درد استفاده می‌شود که دکتر ابوالاحرار به دو روش رایج و پرکاربرد آن اشاره می‌کند.

یکی از این روش‌ها، استفاده از پمپ مرفین نخاعی است. به گفته ابوالاحرار‌چون از طریق تزریق مرفین به رگ، احتمال دارد مرفین کمی به نخاع برسد، با عمل‌های پیشرفته، پمپ مرفین به ناحیه نخاع وصل می‌شود. با این شیوه، مرفین به طور مستقیم و به طور ممتد به نخاع می‌رسد و در نتیجه‌ درد بیمار بسیار کم می‌شود.

در روش دوم، تیغ جراحی را تیز می‌کنند و شبکه‌های عصبی نزدیک تومور را تخریب می‌کنند تا درد بیمار تمام شود. به گفته این متخصص، در سرطان‌های روده و معده که در جامعه ما خیلی هم شایع است، شبکه عصبی بالای شکم برداشته می‌شود تا بیمار از درد و رنج نجات پیدا کند.

کنترل درد از روز شروع بیماری

کنترل درد بیمار مبتلا به سرطان، فقط با هدف آرامش بیمار انجام نمی‌شود. دکتر ابوالاحرار به نکته خیلی مهمی اشاره می‌کند و می‌گوید: بر اساس تحقیقات صورت گرفته، وقتی درد یک بیمار مبتلا به سرطان کنترل شود، فرآیند درمان بیماری هم خیلی راحت‌تر انجام می‌شود. درواقع، بیماری که دردش مهار شده باشد، خیلی بهتر و سریع‌تر به درمان‌های مختلف جواب می‌دهد. مثلا بین دو بیمار مبتلا به سرطان پیشرفته، آن بیماری که دردهایش کنترل می‌شود، ممکن است حتی بین یک تا دو سال نسبت به بیمار مشابه خودش، بیشتر عمر کند.

کم شدن اضطراب و افسردگی بیمار و بهتر شدن حال روحی او هم از مزایای دیگر کنترل درد است که این متخصص به آن اشاره دارد. طبیعی است که وقتی درد بیمار هم کمتر شود، او با روحیه بهتری در فرآیند درمان مشارکت می‌کند و حس و حالش برای پی گرفتن درمان بیشتر است.

به گفته ابوالاحرار، درد سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند و سرعت رشد بیماری را افزایش می‌دهد، به همین دلیل معتقدیم که کنترل درد در بیماران مبتلا به سرطان باید از همان روز اول بیماری انجام شود. این کار باعث می‌شود هم کیفیت زندگی بیمار دستخوش درد بیماری نشود و هم این که درمان بیمار هم با نتیجه بهتری همراه شود.

کنترل درد جدی گرفته شود

خیلی از آنها گمان می‌کنند همین که بیمار را به شیمی‌درمانی و پرتودرمانی می‌فرستند و داروهایشان را تهیه می‌کنند‌ همین کارها کفایت می‌کند، در حالی که در نظام‌های پیشرفته درمان، علاوه بر پزشک متخصص سرطان، باید روان‌شناس‌ مددکار، متخصص توانبخشی و متخصص درد هم در تیم درمان بیمار مبتلا به سرطان حضور داشته باشند.

تعداد کم کلینیک‌های درد در بخش خصوصی، جوان بودن این شیوه درمانی و نوپا بودن کلینیک‌های درد در کشور‌ آن ‌روی دیگر سکه است که باعث شده استقبال نسبت به مهار درد در بیماران مبتلا به سرطان چندان جدی گرفته نشود.

مهار درد برای کدام بیماری‌ها

استفاده از خدمات کلینیک‌های درد‌ خیلی هم ارزان از آب درنمی‌آید.

مثلا همین عمل جراحی برداشتن شبکه عصبی که توضیح دادیم، در بخش خصوصی چیزی حدود دو تا سه میلیون تومان خرج روی دست بیمار می‌گذارد.‌ این هزینه‌ها را هم بیمار باید تمام و کمال از جیب خودش پرداخت کند و هنوز بیمه‌ها برای پوشش این خدمات پزشکی، آستین بالا نزده‌اند، چون از دید بیمه‌ها، این خدمات برای بیمار ضروری نیست و بیمار باید با دردش کنار بیاید.

دکتر محمد فرانوش، آنکولوژیست و فوق‌تخصص سرطان کودکان هم در گفت‌وگو با جام‌جم، به بخش ناشناخته دیگری از داستان مهار درد اشاره می‌کند و می‌گوید: شکی نیست که مهار درد در بیماران مبتلا به سرطان، هم در درمان و هم در کیفیت زندگی این بیماران موثر است‌ ولی این شیوه‌ها روی همه بیماران هم جواب نمی‌دهد.

اول این که به قول این متخصص، پاسخ هر بیمار به تزریق هر دارویی کاملا متفاوت است. یعنی نمی‌شود انتظار داشت که با تزریق یک دوز خاص از دارویی، همه بیماران به یک شکل و در یک زمان، دردشان کم شود.

دوم این که گاهی توان جسمی ضعیف بیمار یا ابتلای او به عارضه‌ای خاص، مانع از این می‌شود که روش‌های مهار درد برای او بخوبی جواب دهد. بعضی وقت‌ها، کشیدن افسار دردهای مزمن، نیاز به تزریق دوز بالایی از داروهای مسکن دارد. در این حالت به گفته این متخصص، پزشک بعضی وقت‌ها تشخیص می‌دهد بیمار به دلیل ضعف جسمی ناشی از شیمی‌درمانی‌های مکرر، توان تزریق دوز بالایی از این داروها را ندارد.

ولی این اتفاق، شرح حال همه بیماران مبتلا به سرطان نیست و خیلی از آنان می‌توانند از خدمات کلینیک‌های درد در بخش دولتی استفاده کنند؛ جایی که هم هزینه‌ها مناسب است و هم بیمار می‌تواند مثل قبل از بیماری، به کار و زندگی‌اش برسد.

کلینیک درد فقط برای سرطان نیست

به دلیل صعب‌العلاج بودن سرطان، فرآیند طولانی درمان و ناآگاهی خیلی از بیماران، مراجعه افراد مبتلا به سرطان به کلینیک‌های درد، بسیار ضروری است تا بیمار تمام زندگی‌اش را به سرطان نبازد، اما با یک درجه اهمیت کمتر، کلینیک‌های درد برای رفع دردهای مزمن بسیاری از بیماری‌ها نیز کارساز است.

کنترل دردهای دیسک کمر و گردن، دردهای مزمن ستون فقرات، استخوان‌ها، ماهیچه‌ها و اندام‌ها، دردهای پس از جراحی و سردرد، کاربرد زیادی دارد. اگرچه تعداد این کلینیک‌ها در بخش خصوصی کم است، اما در بخش دولتی، تعداد کلینیک‌ها فعلا به میزانی هست که بتواند پاسخگوی مراجعان باشد، آن هم در شرایطی که هنوز این کلینیک‌ها برای مردم ناشناخته‌اند و خیلی‌ها از خدمات این مراکز آگاهی ندارند. البته گاهی برخی پزشکان هم در مطب شخصی خود بخشی از خدمات کلینیک‌های درد را به مراجعه‌کنندگان ارائه می‌دهند، اما خدمات آنها محدود است و نمی‌توانند همان کمیت و کیفیت خدمات تخصصی در کلینیک‌های درد را به بیماران ارائه دهند. متخصصان رشته‌های بیهوشی در صورت گذراندن یک دوره تکمیلی و فوق‌تخصصی (فلوشیپ) درد که حدود یک سال و نیم تا دو سال طول می‌کشد، می‌توانند کلینیک درد را در سطح شهر تاسیس کنند. این کلینیک‌های درد، سابقه طولانی در جهان دارد و گفته می‌شود از سال 1930، کلنگ افتتاح این کلینیک‌ها در جهان زده شده است، اما هنوز این مراکز درمانی در کشور ما جایگاه خودش را پیدا نکرده و برای خیلی از بیماران ناشناخته است.

امین جلالوند

جامعه