این برنامه یک کلاس درس است

در این میان هستند برنامه‌هایی که مخاطب، حضوری فعال در پیشبرد مباحث‌شان دارد؛ برنامه‌ای همچون «صراط» که به تصحیح قرائت قرآن و نماز اختصاص دارد.

صحیح خواندن قرآن یک ضرورت است

حمید عبیری اولین نفری است که خود را به استودیوی پخش زنده رادیو قرآن می‌رساند. او از گویندگان باسابقه و شناخته‌شده رادیو قرآن است که گاه تهیه تعدادی از برنامه‌های این شبکه را نیز عهده‌دار است.

اما کمی آن‌طرف‌تر هماهنگی برنامه درگیر برقراری ارتباط با شنونده‌هایی است که پیشتر به این برنامه پیامک زده‌اند و خواستار شرکت در مباحث «صراط» شده‌اند تا خود را محک بزنند و ببینند در فهم واژگان عربی و بیان آن در چه سطحی هستند. در حالی که شرکت‌کننده‌های امروز «صراط» خود را برای گفت‌وگو با عبیری و کارشناس قرآنی این برنامه آماده می‌کنند، فرصت خوبی است با این گوینده و کارشناس ـ مجری مسلط همکلام شویم.

وارد استودیو می‌شویم. کفپوش اتاق را بتازگی عوض کرده‌اند و بوی تند چسب کمی توی ذوق می‌زند. روبه‌روی عبیری می‌نشینم؛ جایی که هر روز محل استقرار کارشناس‌هایی است که در برنامه‌های مختلف رادیو قرآن حضور می‌یابند؛ از قاریان سرشناس ایرانی و خارجی گرفته تا کارشناسان معارف دینی که هریک وزنه‌ای در حوزه کاری و علمی هستند.

حمید عبیری سخنانش را این‌گونه آغاز می‌کند: با توجه به این‌که ایران کشوری اسلامی است، به جرات می‌توان گفت جمعیت 75 میلیونی کشورمان منهای درصد محدودی مسلمان هستند، ضرورتی احساس شد که مردم را به سمت صحیح‌خوانی قرآن سوق دهیم.

با شنیدن قرائت قرآن انرژی می‌گیرم

عبیری در ادامه به نکته‌ای دیگر اشاره می‌کند: «در زبان فارسی اگر اِعرابی از کلمه‌ای بالا و پایین شود، شاید معنای کلمات را چندان جابه‌جا نکند، اما در زبان عربی کوچک‌ترین تغییر حروف یا حرکات معنای کلمات را تغییر می‌دهد. در کنار این ذهنیتی ناصواب از تلاوت قرآن وجود دارد؛ زیرا با طرح این موضوع اذهان به سمت مجالس ترحیم معطوف می‌شود، اما شخصا در شرایط سخت روحی و روانی با شنیدن تلاوت قرآن، خاصه تلاوت‌های زیبا، بسیار سبک شدم و انرژی گرفتم.

او ادامه می‌دهد: تلاش داریم این فرهنگ را در برنامه‌های رادیو قرآن جابه‌جا و به سمتی حرکت کنیم تا همه ابعاد قرآن معرفی شود. این‌که قرآن صرفا قرار نیست تلاوت شود و از آن بگذریم؛ بلکه نیازمند بهره‌برداری از معانی نهفته در آیات آن نیز هستیم. در این میان برنامه «صراط» اختصاصا موضوع قرائت مخاطب را هدف قرار داده؛ به دلیل این‌که قدم اول صحیح خواندن قرآن است و در قدم بعدی باید سراغ مفاهیم معانی رود.

کارشناس ـ مجری «صراط» همچنین به لزوم ماندگاری این آموزه‌ها در ذهن مخاطب اشاره می‌کند و می‌گوید: مباحث قرآنی نسبتا سنگین و ثقیل است و اگر قرار باشد به صورت علمی و تخصصی وارد آن شویم، نیازمند مخاطبانی خاص خواهد بود؛ این در حالی است که شنونده‌های برنامه «صراط» از هر قشر و سلیقه و سن و سالی هستند و نوع بیان نکات مربوط به قرائت نماز باید به صورت عام رعایت شود.

عبیری ادامه می‌دهد: برخی نکات در حوزه قرائت غلط موجب ابطال نماز می‌شود و تلاش ما تمرکز روی چنین نکاتی است، ولی برخی نکات تخصصی و تجویدی است که در صورت رعایت نشدن، در اصل قرائت نماز اشکال خاصی ایجاد نمی‌کند، ولی بهتر است نماز با این اصول و ادبیات خوانده شود.

او تاکید دارد که کارشناسان «صراط» به بیان مطالب عمومی و همه فهم می‌پردازند و در این‌باره توضیح می‌دهد: گاه شنونده‌ای تماس می‌گیرد و با اشرافی که بر نکات تجویدی قرآن دارد، خواهان توضیح بیشتر در زمینه مباحث تخصصی است و در اینجا کارشناسان برنامه نیز نکاتی جزئی و ریزبینانه‌تر را در لابه‌لای صحبت‌هایشان مطرح می‌کنند؛ بنابراین ارائه مطالب با توجه به میزان دریافت مخاطب صورت می‌گیرد.

مباحثی که کهنه نمی‌شود...

در لحظاتی که تا شروع برنامه فرصت باقی است، در استودیوی رادیو قرآن با کارشناس و تهیه‌کننده «صراط» همکلام می‌شویم. صدای قاری مصری فضای استودیو را پر کرده است.

بیش از یک دهه از عمر این برنامه می‌گذرد و تاکنون بسیاری از شنونده‌های رادیو قرآن توانسته‌اند با «صراط» درست‌خوانی نماز و تلفظ صحیح کلمات را فراگیرند. این برنامه پیش از این در قالب دو برنامه مجزا، یکی مختص صحیح خواندن نماز و دیگری قرائت قرآن کریم روانه آنتن می‌شد که رفته‌رفته با اشتراکات موضوعی، یک برنامه واحد با عنوان «صراط» تولید شد.

تهیه‌کننده «صراط» عمر این برنامه زنده را بیش از دو سال می‌داند و می‌گوید: محورهای آموزشی مختلفی در دل این برنامه گنجانده شده و رویکردی متنوع به خود گرفته است.

فاطمه دشتی که سابقه تهیه‌کنندگی برنامه‌های قبلی تصحیح قرائت قرآن را دارد، ادامه‌دار بودن این برنامه را به دلیل یک نیاز اصلی و مهم برای هر فرد مسلمان می‌داند و تاکید می‌کند که این‌گونه مفاهیم، دچار کهنگی نمی‌شوند. او می‌گوید: این مباحث درست همانند احکام شرعی است که شاید در یک برنامه مطرح شده باشد، ولی یک مخاطب، شاید شنونده آن نباشد و نیازمند بازتوضیح برای اوست. بنابراین تصور می‌کنم این رویکرد همچنان ادامه‌دار باشد.

نوجوانان هم ما را می‌شنوند

از جمله مخاطبانی که باید از سال‌های اولیه آشنایی با قرآن و نماز شیوه درست قرائت کلمات عربی را بیاموزند، نوجوانان هستند. از دشتی می‌پرسیم رادیو قرآن برای این طیف از مخاطبان خود چه برنامه‌ای دارد.

او می‌گوید: اولا یکسری برنامه خاص برای این قشر داریم، به عنوان مثال ویژه برنامه‌هایی مختص نوجوانان در قالب طرح تابستانی و ماه مبارک رمضان یا نوروز تهیه و تدارک دیده شده است. برنامه «صراط» نیز خاص شنونده‌های بزرگسال نیست؛ گاه شنونده‌های ده ساله داریم که از استادان حاضر در این برنامه راهنمایی می‌خواهند.

اما از جمله شاخص‌های جذابیت برنامه برای سنین نوجوان و جوان، ریتم‌دهی به برنامه و بیانی نرم و تلطیف شده می‌باشد. دشتی نیز این مساله را تائید می‌کند و می‌گوید: نوع برخورد آموزشی کارشناسان ما در این حوزه بسیار مهم است. شنونده‌هایی که با این برنامه تماس می‌گیرند، از اعتماد به نفس خاصی برخوردارند؛ هرچند تصویرشان مشخص نیست، اما همان‌قدر که صدایشان روی آنتن یک برنامه زنده می‌رود، مستلزم داشتن اعتماد به نفس و تشویق خاص است.

دشتی اضافه می‌کند: بنابراین با توجه به این موضوع نوع بیان کارشناسان بسیار مهم است تا مخاطب با انتقاد صرف مواجه نشود و توی ذوقش نخورد. از طرفی شنونده و کارشناس در یک گفت‌وگوی متقابل قرار دارند و وقتی مخاطب می‌بیند نوع آموزش، بسیار ساده و صمیمی است، مشکل چندانی احساس نمی‌کند.

جای این برنامه در مدارس خالی است

این تهیه‌کننده رادیو تاکید دارد که قطعات شنیداری که عموما میان بخش‌های گفت‌وگویی برنامه‌های رادیو قرآن استفاده می‌شود، در این برنامه جایگاهی ندارد و دلیل این موضوع را چنین توضیح می‌دهد: در این برنامه صرفا آیات سوره‌ای که موردنظر ماست، بررسی می‌شود و مخاطبان نیز پیرامون همین موضوع با برنامه تماس خواهند داشت.

دشتی می‌افزاید: در این برنامه بخش‌های خارجی یا گزارشی گنجانده نشده، ولی در روزهایی خاص از جمله روز دانش‌آموز یا... گزارشگر برنامه سری به مدارس می‌زند و به تهیه گزارش‌هایی با محوریت موضوع برنامه می‌پردازد.

فاطمه دشتی با طرح این مثال، پرسشی دیگر را در ذهنمان ایجاد می‌کند؛ آیا نباید قرائت صحیح که ماهیت اصلی برنامه «صراط» است، از همین مدارسی آغاز شود که دانش‌آموزان را از کودکی با قرآن آشنا می‌سازند؟ آیا القای شناخت درست واژگان و حروف عربی و تکرار آن در ذهن کودکان، از حوصله معلمان در زمان یک‌ساعته کلاس‌های قرآن مدارس خارج نیست؟ وقتی از دشتی می‌پرسیم برنامه‌ای همچون «صراط» چگونه خواهد توانست در این مسیر کمک‌کننده باشد، می‌گوید: متاسفانه در این راستا فکری نشده و «صراط» فعلا در قالب یک برنامه رادیویی روی آنتن می‌رود.

خواندن صحیح نماز

استاد علی فربین، یکی از کارشناسان برنامه «صراط» است که امروز در استودیوی پخش زنده رادیو قرآن حضور دارد. او درست خواندن آیات قرآنی و نماز را ناظر بر تجوید صحیح می‌داند و می‌گوید: در وهله اول بررسی می‌شود که شنونده‌ها کلمات را درست ادا کنند و مسائلی همچون صوت و لحن در مرحله ضعیف‌تری قرار می‌گیرد، چون در این برنامه به صوت و تحقیق کاری نداریم. شنونده‌های ما یا به صورت ساده یا ترتیل آیات را می‌خوانند و ما توجه داریم گویش صحیح آنها اصلاح شود؛ هم در نماز و هم در آیات قرآن کریم.

آزاده خواجه نصیری - قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)