همراهی با مخاطب تا فلک الافلاک

وقتی این چند بیت شعر با صدای خسرو شکیبایی پخش می‌شود فضای معنوی خاصی در استودیوی پخش رادیو ایران حکمفرما می‌شود. پس از آن مهدی طهماسبی با حرارت خاصی که در صدایش نهفته است روایتی را به زبان عربی می‌خواند و می‌گوید

«خدایا خدایا مرا به‌وسیله حلالت از حرام خویش بی‌نیاز کن و با فضل و بخشش خودت از هر چه غیر خودت بی‌نیاز کن.»

وقتی علایی تهیه‌کننده آهنگی پخش می‌کند، طهماسبی پر شورتر از لحظه‌ای قبل می‌گوید: «به نام خدایی که نافع است و جز خیر و برکت برای بندگانش نمی‌خواهد .سلام به شما عزیزان . در لحظات نزدیک به اذان ظهر کمی از دلمشغولی‌های دنیا فاصله می‌گیریم و مهیای لحظات ملکوتی اذان ظهر می‌شویم.

بیان چهره آسمانی دین در «لحظه‌های آسمانی»

همان طور که عبدالله علایی، تهیه‌کننده جوان این برنامه مذهبی در تکاپوی بخش بعدی این برنامه زنده است، می‌خواهم درخصوص خط‌مشی برنامه صحبت کند، می‌گوید: به خاطر زمان حال و نیاز جامعه ما باید به سمت ارائه چهره رحمانی دین در مقابل چهره خشنی که امروزه در جهان اسلام به نمایش گذاشته می‌شود، برویم.

او تجلی این بحث را اخلاقیات دانسته و می‌داند: برای ترسیم این چهره دینی باید اخلاقیات را در جامعه مطرح کنیم .

علایی وظیفه برنامه‌سازان برنامه‌های مذهبی را یادآوری اخلاقیات دانسته و ادامه می‌دهد: همه مردم از مسائل اخلاقی اطلاع دارند، اما ما باید بشارت دهنده و بیم دهنده این مسائل باشیم تا بتوانیم به هدف اصلی برنامه دست یابیم.

علایی یکی از ابزارهای تبلیغ دین در بحث رسانه، آن هم رسانه دینی را بیان این نکته می‌داند که محتوا به زبان ساده برای مردم تبیین شود .

او ادامه می‌دهد: کلامی در رسانه تاثیرگذار است که کوتاه و مختصر و مدلل باشد.ما با نگاهی به تاریخ اسلام به این نتیجه می‌رسیم که سوره‌های مکی هم کوتاه بودند و پیامبر اکرم(ص) با آن کلام می‌توانست مردم را هدایت کند .

او مستدل بودن، صحبت به زمان روز و رعایت اصول را از دیگر ابزار تبلیغ در این حوزه دانسته و می‌گوید: ما به‌عنوان رسانه ملی باید صداقت در کلام داشته باشیم و کلام قرآنی را به صورت تکه تکه مطرح نکنیم. اگر وعده بهشت را می‌دهیم باید در کنار آن از جهنم هم صحبت کنیم .

همان طور که علایی برایم صحبت می‌کند متوجه می‌شوم دکتر حسن مهدویان در بخش «راه روشن» پاسخگوی سوالات شرعی مردم است. علایی ادامه می‌دهد: در بخش «زیباتر از زندگی» دکتر ناصر مهدوی نکته‌های کاربردی را برای زندگی بهتر بیان می‌کند.

علایی، بخش اخلاقی و بیان گفته‌های اخلاقی بزرگان و علما، خوانش غزلیات فاخر عرفانی از شعرای نامی همچون مولوی، سعدی، حافظ و... بیان مناسبت‌ها و وقایع روز، همچنین ارائه راهکارهایی برای زندگی بهتر و فرار از تکرار در آیتم «بهانه کوچک» را از دیگر بخش‌های برنامه اذانگاهی «لحظه‌های آسمانی» دانست.

روح معنوی همراه با شادی

اذان ظهر با صدای مرحوم صبحدل پخش می‌شود. زمانی که مهدی طهماسبی گوینده، مجری و بازیگر قطعات نمایشی برنامه‌های «لحظه‌های آسمانی» فارغ از اجراست از او درخصوص لحن و بیانش در این برنامه می‌پرسم. او می‌گوید: لحظه‌های آسمانی مجله معنوی صوتی ظهرگاهی رادیو ایران است. همچنان که از اسمش پیداست یک ساختار موزائیکی را دنبال می‌کند . جزء به جزء این ساختار به دنبال یک مفهوم کل تقویت روحیه معنوی در انسان حرکت می‌کند.

آیتم‌ها و بخش‌های مختلف این مجله صوتی یک تم واحد دارد. این تم واحد مثل تمی که در یک اثر هنری بدیع است، مفهومی را که می‌خواهد انتقال بدهد جز آنچه خداوند دوست دارد، نیست.

این بازیگر، نویسنده و کارگردان مرکز هنرهای نمایشی رادیو ادامه می‌دهد: در چنین برنامه‌ای با این ساخت و ساز من به‌عنوان قاری آیه به آیه این برنامه بی‌شک باید آن روح معنوی را در خود داشته باشم. بر عکس برنامه‌های صبحگاهی که یک لحن تهییج‌کننده و شاد را همراه خود دارد، به دنبال شادی معنوی است. صدا و لحن باید علاوه بر این‌که آن شادی معنوی را با خودش دارد، بسیار آرام و متین باشد .

اگر بخواهم از رنگ صدا بگویم، رنگ صدا در لحظات اجرای برنامه ظهرگاهی باید آبی و مشتقات آبی باشد. ارتباط معنوی با مخاطب در لحظه لحظه این برنامه مثال‌زدنی است. گفتمان برنامه با مخاطب بیانگر نوعی چالش‌انگیزی برای مخاطب در مسائل معنوی است که شاید کمتر به آن توجه کرده‌ایم و از یادمان رفته است .

این دانش‌آموخته کارشناسی نمایش و درام و کارشناس ارشد پژوهش هنر معتقد است که اجرای این برنامه توانمندی‌های دیگری غیر از داشتن صدای مخملی را می‌طلبد. به نظر می‌آید در ساخت و فرم برنامه لحظه‌های آسمانی این تنوع همچنان در اجرا نیز باید باشد. لحن لحظه به لحظه با صفحات مختلف این مجله شنیداری و صوتی تغییر می‌کند. ضرباهنگ برنامه مدام در حال تغییر است. مفاهیم صفحات مختلف نیز روحیه خاص خود را در اجرا می‌طلبد. به نظر می‌رسد مجری جامعی که سواد جامعه‌شناختی و انسان‌شناسانه را با خود دارد البته با تمرکز بر مسائل دینی و اعتقادی با کمی چاشنی‌های حتی بعضا نمایش‌گونه می‌تواند آنچه را که در صفحات مختلف این مجله نهفته است به مخاطب القا کند. انگار مخاطب در یک سفر معنوی و طبقه به طبقه با شما تا فلک‌الافلاک و روح اذان پیش می‌آید.

طهماسبی که به غیر از گویندگی آیتم‌های نمایشی برنامه را اجرا می‌کند، ادامه می‌دهد: آیتم‌های نمایشی را که می‌خوانم تلنگری است معنوی از آنچه به فراموشی سپرده شده یا بی‌اعتنا از کنار آنها می‌گذریم. انگار راه خیر و شرمان گم و ناپیداست .ما تلاشمان بر این است که با این قطعات روایی، تلنگری را بر گوش جان مخاطبانمان وارد کنیم تا آنها کمی به خود و به خدای خود نزدیک‌تر شوند. مواجهه خیر و شر، بدی و راستی، و ویژه آثار ملودرام است. اما پایان ناسرانجام بعضی از این قطعات ما را به فکر و تزکیه وامی‌دارد.

بیان مفاهیم دینی در قالب حکایت

حکایت‌های جالبی نقل می‌شود. علایی می‌گوید: نویسنده برنامه نفیسه فرازنده نیاست. فرازنده‌نیا که بیشتر برای برنامه‌های مذهبی نویسندگی می‌کند برایم می‌گوید: برنامه لحظه‌های آسمانی رویکردی اجتماعی با منظر دینی دارد که تهیه‌کننده برنامه مسائل زندگی را از دید شاخصه‌های دینی بررسی می‌کند. به طور مثال اگر در دین اسلام میانه‌روی در کارها سفارش شده است در این برنامه موضوعات ریزی همچون میانه‌روی در رفتار، کلام، امور اقتصادی و برخورد با خانواده نیز بررسی می‌شود و ما از احادیث و روایات استفاده می‌کنیم.

فرازنده‌نیا ادامه داد: برای این‌که این مفاهیم بیشتر کاربردی باشد در حیطه داستان و حکایت ادبی حرف‌های خودمان را مطرح می‌کنیم و کارشناسان برنامه در مورد آن صحبت می‌کنند.

درنگی در کلام نور

بخش «به رنگ درنگ» با نویسندگی و اجرای رضا آقاشرفیان پخش می‌شود. علایی می‌گوید: این بخش بررسی موضوع برنامه از منظر دیگری است.

قبل از این‌که آقاشرفیان از استودیو خارج شود، سعی می‌کنم باب گفت‌وگو را با او باز کنم. او که از سال 80 همکاری خود را با گروه کودک و نوجوان، خانواده و تولید و پخش رادیو ایران آغاز کرده است، می‌گوید: به‌وسیله آشنایی که با آقای عاشوری و علایی پیدا کردم، همکاری خود را با گروه اندیشه ادامه دادم و چون تحقیقی روی قرآن کریم انجام داده بودم وقتی آقای علایی از من خواستند که آیتم جدیدی را برای برنامه طراحی کنم، آیتم «به رنگ درنگ» را ارائه دادم. چون می‌خواستم هر آنچه را که می‌دانم مخصوصا هنر را در خدمت قرآن بیاورم و در واقع نگاهی به بحث رحمانیت و رحیمیت خدا داشته باشم.

آقاشرفیان ادامه می‌دهد: من بیشتر از هر چیزی مدیون روح خدا هستم که در تک‌تک ما انسان‌ها دمیده شده است، در طبیعت و بیرون ما وجود دارد و در قرآن کریم که سراسر نور است، نهفته شده است.

در این بخش ما روی کلمات قرآنی درنگ می‌کنیم و برای این کار از تفاسیرالمیزان و مفردات راغب اصفهانی بهره می‌بریم .

او معتقد است چنانچه مسائل به صورت غیرمستقیم برای مخاطب گفته شود تاثیرش بیشتر و دلنشین‌تر است و من سعی دارم هرآنچه را که تا امروز مخاطبم نشنیده از منظر جدیدی برایش بگویم، چون هنرمند اگر بتواند دید جدیدی را ارائه کند کار هنری انجام داده است.

آقاشرفیان تصریح می‌کند، بنا به پیشنهاد دوستان قصد داریم صحبت‌هایی را که در این بخش با مخاطب خود در میان می‌گذاریم، در قالب کتاب تدوین کنیم.

زهره زمانی / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)