نقد رادیو و رادیوی نقاد

سرعت عمل رادیو در انتقال اخبار و حوادث به عنوان مهم‌ترین ویژگی این رسانه موجب شده تا این رسانه صوتی نقش مهمی در انعکاس و پوشش خبری جشنواره داشته باشد و بسیاری از علاقه‌مندان جدی این جشنواره‌ها اخبار و گزارش‌های مربوط به جشنواره‌ها را از طریق رادیو پی می‌گیرند. رادیو می‌تواند لحظه به لحظه اتفاقات جشنواره‌ای را مخابره کند.

به همین دلیل است که همیشه در جشنواره‌های فرهنگی ـ هنری واحدهای سیار شبکه‌های رادیویی در محل جشنواره حاضر شده و به تهیه گزارش و ارسال اخبار اختصاصی می‌پردازند. اما رادیو صرفا ابزاری برای انتقال پیام نیست، بلکه تحلیل و نقد پیام نیز از کارکردهای مهم رادیوست که در زمان برگزاری جشنواره‌ها نقش و اهمیت آن بر همگان آشکارتر می‌شود. رادیو با برگزاری برنامه‌های گفت‌وگومحور و نشست‌های تخصصی، این امکان را برای کارشناسان و متخصصان هر حوزه فراهم می‌کند تا بتوانند به نقادی رخدادهای حوزه‌های مرتبط با خود بپردازند، بنابراین رادیو نه‌فقط امکان نقادی را فراهم می‌کند بلکه فرهنگ نقادی و نقدپذیری را نیز در جامعه نهادینه کرده و آموزش می‌دهد.

نسبت بین نقد و رادیو را از زاویه دیگر نیز می‌توان مورد بررسی قرار داد به این معنی که خود رادیو، برنامه‌ها و تاثیرات رسانه‌ای ـ اجتماعی آن نیز می‌تواند و باید مورد نقد و بررسی کارشناسان و متخصصان ارتباطات و جامعه‌شناسی و روزنامه‌نگاران حوزه رسانه قرار بگیرد. واقعیت این است که یکی از کارکردهای نقادی در هر حوزه‌ای فارغ از آسیب‌شناسی و بازخوانی نقاط ضعف و قوت، تبیین و تبلیغ موضوعاتی است که در ذات نقد و لایه‌های درونی‌تر آن پنهان است حتی نقد منفی و سراپا معترضانه نیز در درون خود واجد توجه به موضوعی است که دستمایه نقادی قرار گرفته و در این میان نقد رسانه‌ها به واسطه حضور و چند ساحتی بودن آنها کارکردها و قلمروهای کاربردی متعددی پیدا می‌کند. نقد صرفا به سینما و تلویزیون ختم نمی‌شود و هر نوع رسانه مکتوب و غیرمکتوب را دربر می‌گیرد. رادیو نیز از جمله رسانه‌های پرمخاطبی است که واجد درجات بالایی از تاثیر‌گذاری بر مخاطب و ابزاری مهم در شکل‌گیری و هدایت افکار عمومی است. بدیهی است هر آنچه بر جامعه تاثیر می‌گذارد یا از آن تاثیر می‌پذیرد باید در معرض نقد و بررسی قرار گرفته تا سره از ناسره‌اش بازشناسی شود.

تعدد شبکه‌های رادیویی و تاسیس شبکه‌های جدید در این رسانه بهانه و فضای بیشتری برای این نقادی ایجاد کرده و دامنه نفوذ و طیف مخاطبان این رسانه گرم، در شرایطی قرار گرفته که بیش از گذشته نیازمند نقد و نقادی است. رادیو به‌واسطه متکی بودن بر صدا و ماهیت صوتی که دارد، گرچه از تیررس نقدهای بصری و ساختارهای تصویری خارج می‌شود، اما صورت‌بندی برنامه‌های آن و ریخت‌شناسی ماهوی برنامه‌هایش و حجم بزرگ‌تر برنامه‌های فرهنگی ـ علمی، یک نوع نخبه‌گرایی و فرهیختگی خاصی به برنامه‌سازی‌ها در رادیو داده است؛ همین نقش یعنی یک رسانه فعال و پرسرعت در انتقال اخبار و اطلاعات و تفسیر و نیز تحلیل‌های آن کمترین دلیل بر احتیاج این رسانه به نقد از بیرون است.

منتقدان رادیویی هم مثل منتقدان سینما و تلویزیون البته با شناخت و آگاهی بیشتر از ساختار و عملکرد رادیو می‌توانند به نقد و بررسی فرم و محتوای این رسانه پرداخته و برنامه‌سازان این رسانه را در پیشبرد اهدافشان یاری کنند. متاسفانه سلطه و جذابیت بصری تلویزیون موجب شده تا رادیو کمی مورد بی‌مهری قرار گرفته و مهجور شود و صدا در سیطره و پشت نقاب تصویر قرار بگیرد؛ این در حالی است که بیشتر رادیودوستان و شنوندگان پروپاقرصش که اهل تماشای تلویزیون هم هستند معتقدند برنامه‌های رادیویی هم تنوع بیشتری دارد و هم از کیفیت بالاتری در برنامه‌سازی برخوردار است، اما رسانه‌های مکتوب و سایت‌های خبری کمتر به سراغ معرفی و نقد و تحلیل رادیو و برنامه‌هایش رفته و کمتر به آن گوش می‌سپارند، این یک حقیقت تلخ است که اکنون جای نقد رادیویی در مطبوعات و خبرگزاری‌ها خالی است و کمتر شاهد نقد و یادداشت درباره برنامه‌های رادیویی هستیم؛ این در حالی است که شبکه‌های رادیویی روزبه‌روز در حال افزایش و توسعه کمی بوده و قطعا با نقد می‌توان کیفیت را با کمیت همراه کرد. 24 ساعته بودن برنامه‌های رادیویی و نقشی که این رسانه در تبیین سیاست‌های کلان‌ کشور در حوزه‌های مختلف سیاسی ـ اجتماعی دارد، ایجاب می‌کند تا اهتمام بیشتری به نقد رادیویی شود.

اصلا قرار نیست که توجه به رادیو و برنامه‌هایش صرفا از طریق نقد و بررسی آن صورت بگیرد، هرچند که همین نقد و بررسی هم به نوعی در درون خود یک خاصیت تبلیغی داشته و به معرفی و تبلیغ برنامه‌های رادیو نیز می‌پردازد، اما همین معرفی برنامه‌ها و آشنایی مخاطب با محتوا و موضوع و مجری و کارشناس آن هم خود می‌تواند در جلب توجه بیشتر مخاطبان تصویرزده به رادیو موثر باشد. با این حال در نسبت بین نقد و رادیو توجه به این دو سویه مهم یعنی تهیه برنامه‌های نقد محور جذاب در حوزه‌های مختلف در رادیو از یک سو و نقادی برنامه‌های رادیویی ازسوی منتقدان و کارشناسی در مطبوعات و رسانه‌های مجازی از سوی دیگر درنهایت به بسط و تعمیق بهره‌وری بیشتر از رادیو در جامعه ما کمک کرده و قطعا می‌تواند در جهت تلطیف و تعامل بیشتر روابط انسانی و ارتقای فرهنگ عمومی جامعه موثر باشد. تجربه هم نشان داده است که بسیاری از برنامه‌های رادیویی که گل کرده‌اند و مثلا در حد یک برنامه جذاب تلویزیونی معروف شده‌اند، برنامه‌هایی بودند که محور و ماهیت آنها نقد بوده است. نقد رادیو و رادیویی نقاد بهترین تمهید در جهت پالایش و ارتقای این رسانه بین مردم است.

سیدرضا صائمی / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)