نمایش خشونت؛راه رفتن روی لبه تیغ

رسانه تلویزیون از آن‌جا که در سطح عمومی در دسترس است و در هر منزلی براحتی پیدا می‌شود، خطوط قرمز اخلاقی و عرفی بیشتری دارد. مسئولان شبکه‌های تلویزیونی برای تامین سلامت روحی و روانی بینندگانی که می‌توانند بدون هیچ واسطه‌ای به برنامه‌های آنها دسترسی پیدا کنند، در محتوای برنامه‌ها ورود کرده و کنترل‌های لازم را اعمال می‌کنند. با این حال، نمی‌توان گفت چیزی به نام خشونت در رسانه تلویزیون و برنامه‌های آن وجود ندارد.

این خشونت که همیشه با اعتراض خانواده‌ها، اهل فن و روان‌شناسان روبه‌رو بوده، خود را به اشکال مختلف و در برنامه‌های متفاوت خبری و نمایشی به نمایش می‌گذارد. در حقیقت، به هیچ وجه نمی‌توان گفت خشونت اختصاص به یک برنامه خاص دارد. حضور خشونت را در تمام برنامه‌های تلویزیون می‌توان دنبال و رد پایی از آن پیدا کرد.

از برنامه‌های خبری و تحلیلی گرفته تا نمایش‌های زنده و مجموعه‌های اکشن و ماجراجویانه، خشونت خود را به صورت‌های مختلف و متفاوت به رخ می‌کشد. این خشونت (که گاهی پنهان و گاهی عیان است) برخی اوقات با اعتراض عمومی همراه بوده و از آن به عنوان یکی از عوامل اصلی خشونت موجود در جامعه نام برده می‌شود.

از ابتدای فعالیت رسانه تلویزیون تا به حال، همیشه این بحث وجود داشته که میزان خشونت را چگونه می‌توان در برنامه‌های آن تعیین کرد و اساسا حد و مرز آن کجاست؟ در ابتدای امر، بحث خشونت فقط در مجموعه‌های اکشن و پلیسی مطرح بود. به همین دلیل، سازندگان این نوع کارها تلاش داشتند خون و خونریزی و قتل و درگیری در آنها در کمترین حد آن باشد تا بتوانند مجموعه‌های خود را با دردسر کمتری روی آنتن بفرستند.

خشونت این مجموعه‌ها به چیزهایی مثل تیراندازی از راه دور، تعقیب و گریز ماشین‌ها و انفجار محدود می‌شد. اما با رونق شبکه‌های تلویزیونی و رقابت موجود بین آنها، تنوع بیشتری در کار مجموعه‌سازی صورت گرفت و سر و کله ژانرهای جدید هم پیدا شد. یکی از آنها ژانر ترسناک بود که با صحنه‌های وحشتناک خود تماشاگران را به وحشت می‌انداخت. این صحنه‌های ترسناک در دل خود خشونت را حمل می‌کردند. تنوع برنامه‌سازی تلویزیونی، مردم جوامع را به فکر درجه‌بندی سنی برنامه‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی انداخت. در شرایطی که امکان مهار خشونت در این برنامه‌ها و مجموعه‌ها نبود، محدودیت تماشا می‌توانست راه چاره خوبی برای این مشکل باشد.

از اواخر دهه 60 و ابتدای دهه 70 میلادی، یک برنامه درجه‌بندی سنی برای تماشای برنامه‌های تلویزیون تدوین و ارائه شد؛ این درجه‌بندی معمولا با ستاره مشخص می‌شد و قبل از پخش برنامه‌ها و مجموعه‌ها، درجه سنی آنها به تماشاگران یادآور می‌شد. در این حالت، خانواده‌ها می‌دانستند کدام برنامه و مجموعه مناسب حال بچه‌ها و فرزندانشان است و کدام برنامه‌ را نباید نگاه کنند. شبکه‌های تلویزیونی در رابطه با برنامه‌های خبری خود هم با موضوع خشونت روبه‌رو هستند. براساس دستورالعملی که از سوی بیشتر شبکه‌ها رعایت می‌شود، صحنه‌های خشونت‌بار حوادث واقعی از اصل خبر حذف می‌شود تا تاثیری منفی بر مخاطب خود نگذارد. اما با از راه رسیدن شبکه‌های کابلی و خصوصی تلویزیونی در دهه 1980 میلادی، کار اعمال نظر بر خشونت تلویزیونی کمتر شده است. از آنجا که این شبکه‌ها دولتی نیستند،‌ گاهی اوقات پا را از محدوده واقعی و تعیین‌شده فراتر می‌گذارند و اقدام به پخش برنامه‌ها و مجموعه‌هایی می‌کنند که خشونت مهارنشده‌ای دارند. با این حال این شبکه‌ها هم با خطر تعطیل شدن روبه‌رو هستند. در حقیقت، حساسیت خانواده‌ها (که همیشه نسبت به سلامت روحی - روانی خانواده و فرزندان حساس بوده‌اند) همیشه به عنوان یک نیروی ترمزکننده عمل کرده و مانع از ترویج بی‌رویه خشونت در برنامه‌های مختلف تلویزیونی است.

از دیرباز بحث تاثیرات منفی برنامه‌های خشونت‌آمیز روی جامعه و بویژه کودکان و نوجوانان بوده است. روانکاوان و فعالان اجتماعی، خشونت موجود در جامعه را به خشونت موجود در مجموعه‌های تلویزیونی، فیلم‌های سینمایی و حتی بازی‌های ویدئویی ربط می‌دهند و عقیده دارند خشونت موجود در این رسانه‌ها، خشونت در سطح جامعه را دامن می‌زند. تا به امروز مطالعات و تحقیقات زیادی در این رابطه صورت گرفته و اهل فن می‌گویند دلایل و شواهد زیاد و انکارناپذیری وجود دارد که حکایت از تاثیرپذیری منفی تماشاگران تلویزیونی از برنامه‌های خشونت‌آمیز آن می‌کند. باور اهل فن این است که این خشونت‌های تصویری، ارزش‌های خانوادگی را تحت ‌تاثیر منفی قرار می‌دهد و خواستار توقف این بمباران بی‌وقفه هستند.

قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)