برنامه «شوک» مثل یک واکسن دردآور است

برنامه «شوک» یکی از سلسله برنامه‌های اجتماعی صداوسیماست که به مسائل مبتلا به جوانان می‌پردازد. این برنامه که معمولاً جوانان را مخاطب قرار می‌دهد، یک مستند اجتماعی با رویکرد پیشگیرانه‌ است که با ریتمی تند، پرهیز از گزافه‌گویی و مواجهه بسیار نزدیک با موضوعات می‌کوشد با نگاهی تازه معضلات خاص اجتماعی را طرح و بررسی کند. این برنامه تاکنون به موضوعات مختلفی همچون سودای بازیگری، تب خوانندگی، رمالی، کلاهبرداری و... پرداخته است. یکی از ویژگی‌های برجسته «شوک» آن است که علاوه بر طرح موضوع، راه‌حل هم ارائه می‌دهد و برای سوژه‌یابی و ارائه راه‌حل از کارشناسان آن حوزه نظرخواهی می‌شود. این مستند سری جدید خود را با رویکردی تازه آغاز کرده است و همراه با تحلیل موضوع، به آسیب‌شناسی آن هم می‌پردازد. تجربه ثابت کرده که این نوع برنامه‌ها بیش از برنامه‌های ترکیبی و گفت‌وگومحور تأثیرگذارند و در نظرسنجی‌هایی که از مراکز معتبر شده نیز اغلب به افزایش تعداد این نوع برنامه‌ها اشاره شده است.

درباره رویکرد سری جدید برنامه «شوک» و تفاوت‌های آن با سری قبل بگویید و اینکه در سری جدید نگاهتان بیشتر به سمت چه موضوعاتی خواهد بود؟

در سال ۱۳۷۸ طرح این نوع مستند را در تلویزیون ارائه کردیم و خوشبختانه مخاطبان خوبی هم جذب کرده است، تا جایی که افزایش طرفداران آن، خستگی را از تن دست‌اندرکاران این مستند بیرون کرده است.

طبیعی است که هر برنامه‌ای می‌خواهد تکامل پیدا کند و برای این کار ناگزیر است نقاط مثبتش را افزایش دهد و نقاط منفی خود را حذف کند.

در قسمت‌های جدید مستند «شوک» تلاش کردیم ساختاری تازه با ریتمی متفاوت را عرضه کنیم و با یک تیم تحقیق جدید تحلیل‌های عمیق‌تری ارائه دهیم. روش جدید این است که با چند کارگردان از جمله شاهین صمدپور، بهراد صاحب‌قرانی، حسن نوری، فریده تنکابنی و امیرحسین ندایی کار می‌کنیم و در این همکاری از نگاه‌های متفاوت و ایده‌های جدیدشان بهره می‌بریم.

می‌خواهیم فضای تحلیلی و مصداقی خوبی داشته باشیم و در پایان راهکار هم ارائه دهیم؛ این در حالی است که در سری قبلی مستند «شوک» تنها به طرح عریان مسئله می‌پرداختیم و قضاوت را بر عهده بیننده می‌گذاشتیم.

مستند «شوک» مخاطبان زیادی دارد و به نظر می‌رسد تأثیر خوبی بر مخاطبان گذاشته است، علت این موضوع را چه می‌دانید؟

همان‌طور که می‌دانید مستندهای اجتماعی در همه جای دنیا یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌ها هستند زیرا بر پایه واقعیت‌ها و کنش و واکنش‌های روز جامعه استوارند. در گذشته تجربه ساخت برنامه‌های ترکیبی و گفت‌وگو محور را داشته‌ام، اما به‌جرئت می‌توانم بگویم هیچ کدام از آنها به اندازه مستند اجتماعی تأثیرگذار نبوده‌اند. مستندهای اجتماعی در ذهن و ضمیر ناخودآگاه مخاطب تأثیر عمیقی می‌گذارند؛ بنابراین اگر در این زمینه سرمایه‌گذاری کنیم قطعاً در هزینه تولید هم صرفه‌جویی می‌شود و مخاطب انعکاس شرایط جامعه را به‌وضوح می‌بیند و راحت‌تر می‌تواند ارتباط برقرار کند، ضمن اینکه باید بدانیم مهم‌ترین وظیفه رسانه، انتقال حس و پیام به مخاطب است.

واکنش مخاطبان برنامه چگونه بوده است؟

خوشبختانه بازخورد مستند «شوک» بسیار خوب بوده است. یادم می‌آید برای سوژه تب خوانندگی این برنامه تنها یک شماره برای پیامک داده بودیم که بیش از یک میلیون نفر نظر دادند و این نشان می‌دهد که این مستند مخاطبان فراوانی دارد؛ ضمن اینکه باید یادآور شوم در دانشگاه‌ها و سایت‌های مجازی هم صحبت‌های زیادی از این برنامه تلویزیونی شده است. علاوه بر آن، نظرسنجی و آمار مرکز تحقیقات هم نشان داد برنامه «شوک» پربیننده‌ترین مستند سیما بوده است. بنابراین با قاطعیت می‌توان گفت این مستند فضای خوبی برای جذب مخاطب دارد.

با این همه گاهی از برخی بیننده‌ها می‌شنویم که معتقدند این برنامه راه‌های خلاف را آموزش می‌دهد...

اگر توجه کرده باشید در دوره‌ای موضوع ایدز در کشور به تابو تبدیل شده بود، تا آنجا که در فضای رسانه و مطبوعات کسی نمی‌توانست درباره آن صحبت کند، متأسفانه امروز آمارهای رسمی نشان می‌دهد که بیش از ۳۰ هزار مبتلا به ایدز در کشور وجود دارد و علاوه بر این آمار غیررسمی هم وجود دارد. بنابراین لازم است فرهنگ‌سازی کنیم که بیماران ایدز نباید طرد شوند، باید برای مردم جا بیندازیم که آنها می‌توانند مثل بقیه به زندگی‌شان ادامه دهند. راه‌های انتقال ویروس و موارد مربوط به پیشگیری از ابتلا به این بیماری باید به مردم اطلاع‌رسانی شود. طرد این افراد می‌تواند آسیب‌های جدی‌تری را به دنبال داشته باشد. همچنین باید از گروهی از این بیماران همچون کودکان که ناخواسته به ایدز گرفتار شده‌اند، انگ‌زدایی کنیم. آنها باید مانند دیگر همسن و سال‌هایشان کودکی خوبی داشته باشند و در عین حال بیماری‌شان هم انتقال پیدا نکند. مهم‌ترین هدف این برنامه پیشگیری است، «شوک» مانند واکسن است که شاید ابتدا کمی درد داشته باشد اما در درازمدت آثار مثبتی خواهد داشت. امروزه در شبکه‌های اجتماعی سرعت انتقال اطلاعات به حدی بالا رفته است که اگر از آن عقب بمانیم، باخته‌ایم. ما در مستند «شوک» آموزش نداده و نمی‌دهیم، نوع اتفاقی که افتاده را بیان می‌کنیم و می‌گوییم اگر حواسمان نباشد امکان دارد سرمان کلاه برود، باز هم تأکید می‌کنیم هدف ما از این مستند، آموزش نیست.

به هرحال تلاش کرده‌ایم موضوع هر برنامه را به بهترین نحو مطرح کنیم. اگرچه ساخت مستند اجتماعی از دیگر گونه‌های مستند دشوارتر است و گاهی از ساخت یک تله‌فیلم یا حتی سریال زمان بیشتری می‌برد اما همه تلاش ما این بوده که یک اثر جذاب و باکیفیت بسازیم؛ ضمن اینکه می‌کوشیم وظیفه رسانه‌ای خود را در جهت اطلاع‌رسانی و انعکاس مسائل اجتماعی به خوبی انجام بدهیم. «شوک» برنامه‌ای برای ارائه تصویری ملموس از علل و تبعات وقوع جرم و دوری از ناهنجاری‌هاست و با همین هدف تا آنجا که ممکن است مخاطب را به مجرمان نزدیک می‌کند.

آیا برنامه اتاق فکر دارد؟ از چه کسانی برای انتخاب این سوژه‌ها استفاده می‌کنید؟

بله، اتاق فکر داریم. کارشناسانی از گروه اجتماعی، استادان دانشگاه و تعدادی از اعضای شورای طرح و برنامه اتاق فکر ۱۵ نفره این برنامه را تشکیل می‌دهند؛ ضمن اینکه هر سوژه اتاق فکری جداگانه دارد که بر اساس نوع نگاه و معماری سوژه است. این نوع برنامه‌ها هماهنگی‌های زیادی می‌خواهد که باید برای آن برنامه مدونی طراحی شود؛ ضمن اینکه تحقق این هدف منوط به وجود یک تیم تحقیقاتی خوب است.

آیا در پرداختن به موضوعات آسیب‌شناسی هم می‌کنید؟

بله، در تحلیل محتوایی مربوط به هر سوژه باید آسیب‌شناسی جدی و دقیقی صورت گیرد تا ابعاد روان‌شناختی و مردم‌شناسی آن بررسی شود. این موضوع بر روند برنامه تأثیرگذار خواهد بود. به همین دلیل در دوره جدید مستند اجتماعی «شوک»، تحلیل محتوایی و آسیب‌شناسی پررنگ‌تر شده است.

با توجه به تأثیر چشمگیر این مستند بر مردم، چه پیشنهادی برای افزایش این نوع برنامه‌ها دارید؟

اگر تعداد این نوع برنامه‌ها بیشتر شود دیگر نمی‌تواند تأثیرگذار باشد، بنده معتقدم باید برنامه‌هایی به عنوان مکمل در کنار این مستند تولید شود. به عنوان مثال برنامه‌های ترکیبی، آموزشی، خانوادگی، تله‌فیلم و... می‌تواند در این مؤثرتر باشد و در واقع باید به نوعی زنجیره‌ای عمل کنیم. باید بدانیم که برنامه‌های نمایشی خوب در حوزه اجتماعی می‌تواند در انتقال پیام راحت‌تر عمل کند. درباره این موضوع حتی می‌توان روی برنامه‌های کودک هم حساب کرد.

معمولاً افراد متخلف حاضر نیستند به‌راحتی مقابل دوربین قرار بگیرند، اما در برنامه «شوک» این‌طور نیست...

از سخت‌ترین بخش‌های ساخت این مستند پیدا کردن سوژه است و به دنبال آن یکی از دشواری‌های کارهای ما یافتن آدم‌های مرتبط با موضوع است که قبول کنند مقابل دوربین قرار بگیرند و این هنر تولیدکنندگان و دست‌اندرکاران برنامه است که بتوانند این افراد را راضی کنند تا برای عبرت‌آموزی و تاثیرگذاری و ارائه راهکارهای صحیح به جامعه، مقابل دوربین از مشکلات خود بگویند.

در این برنامه شاهد حضور هنرمندان و ورزشکاران هم بوده‌ایم، دلیل دعوت از آنها جذب مخاطب بیشتر بوده است؟

بله، برنامه «شوک» برای جذاب کردن موضوع تصمیم گرفت از حضور هنرمندان و ورزشکاران نیز استفاده کند. تلاش کردیم در این زمینه از ورزشکاران و هنرمندانی از جمله علی دایی، ‌امین زندگانی، الیکا عبدالرزاقی‌ و بهنوش بختیاری کمک بگیریم و آنها نیز از این موضوع استقبال کردند. در دوره جدید هم از حضور هنرمندان و ورزشکاران دیگری بهره خواهیم برد زیرا این دو قشر بسیار بر جامعه تأثیرگذارند. (هفته نامه سروش)