مرغ همسایه غاز نیست

رفتار شاه عباس و دیگر پادشاهان صفوی اما درست در جهت عکس برخورد سلاطین عثمانی با غیر همکیشان بوده است؛ مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان به وفور در ایران و بخصوص اصفهان، پایتخت صفویان می‌زیسته‌اند و همه هم آزاد در ابراز عقیده و ادای فرایض دینی خود.

2سلطان سلیمان، دهمین پادشاه سلسله عثمانی بوده است و سخت در فکر کشورگشایی و جهانگیری و تا حدودی هم متوهم به تعبیر بهتر. این پادشاه عثمانی که هر شب با رویای کشوری به گستردگی از تبریز تا وین به خواب می‌رفته و خود را در قامت یک اسکندر مقدونی جدید می‌دیده، به شهادت تاریخ پنج بار به ایران حمله کرده است. در حمله پنجم که اتفاقا با ساز و برگ فراوان و بی‌شمار سربازان که اغلب هم مزدوران اهل کشورهای تحت تسلط او بوده‌اند، مجهز بوده اما گوشمالی سختی از ایرانیان دیده است. آنچنان که خود در مقام فرمانده و لشکریانش به سیاق تحقیرآمیزی عقب رانده شده و فرار را بر قرار ترجیح داده‌اند. او که به ایرانیان پیغام داده بوده «یراق سه ساله کرده با لشکر گران از چهار جانب به ملک ایران متوجه شده تا خراسان هیچ‌جا توقف نخواهیم کرد و شما را از روی قوت و قدرت مستاصل کرده، خاک ایران را به باد فنا خواهیم داد.» نه تنها ظفر نیافته که حتی تا پشت مرزهای کشورش هم توسط نیروهای ایرانی تعقیب شده است.

3پرهزینه‌ترین سریال تلویزیونی کشور همسایه براساس زندگی همین سلطان سلیمان خود اسکندر پنداشته ساخته شده است، تحت عنوان «دوران باشکوه» که تلویزیون‌های ماهواره‌ای فارسی زبان خارج از کشور با نام «حریم سلطان» به خورد مخاطبان خود داده‌اند؛ یک سریال کم‌وبیش 350 قسمتی که در سه فصل تولید شده و از زمان به سلطنت رسیدن تا درگذشت این سلطان عثمانی را به تصویر کشیده است.

4 «دوران باشکوه» یا «حریم سلطان» سریالی است پر از دروغ‌ها و جعلیات تاریخی گاه عجیب و غریب. در این مجموعه، دهمین سلطان از سلسله عثمانی، پادشاهی است در حال جنگ با کفار و آزادسازی بلاد کفر و در عین حال بسیار مردم‌دار و عدالت‌پیشه که دست مردمان کشورهای تحت سلطه خود را در گزینش مذهب و ابراز عقیده کاملا بازگذاشته و نوعی دموکراسی را در این کشورها به پا داشته است. این در حالی است که مستندات تاریخی گواهی بر دیگر حقایق می‌دهند. عثمانیان در عقایدشان بسیار متعصب و افراطی بوده و کوچک‌ترین نرمش و تساهل و تسامحی از خود بروز نمی‌داده‌اند. سازندگان این سریال البته با وجود قلب تاریخ اما ناچار شده‌اند به نمایش بعضی از واقعیاتی که آن‌قدر مستند، مبرهن و واضح بوده که انکارشان نوعی خودزنی و ریشخند کردن خویش است، از جمله آن‌که سلطان سلیمان به دست خویش سه تن از فرزندانش را به کشتن داده و حتی به نوه‌های خردسالش نیز رحم نکرده است. یا وزیر، مباشر و داماد خود ابراهیم پاشا را که عقد اخوت نیز با او داشته و مقدمات رسیدن او به خلافت را فراهم کرده بود، به علت سوءظن، شبانه و در حالی که مهمانش بوده به کام مرگ فرستاده است. البته خود این جناب ابراهیم پاشا هم دست‌کمی از پادشاهش در جنایت و خونریزی نداشته است، به شهادت تاریخ.

5‌ دست‌اندرکاران پرهزینه‌ترین سریال کشور ترکیه در وارونه جلوه دادن واقعیات تاریخی فقط به رنگ و لعاب زدن به شخصیت‌ سلطان سلیمان اکتفا نکرده و هر طور که صلاح دانسته‌اند دست در گذشته‌ها برده و به نفع خود مصادره به مطلوب کرده‌اند. برای مثال، چهره‌ای عجیب و غریب و زشت به لحاظ ظاهری و فیزیکی حتی از شاه طهماسب صفوی به تصویر کشیده‌اند؛ شاه طهماسبی که به لطف دوبلورهای آن‌طرف آبی، به پادشاه ازبک تغییر نام داده و به عبارت دقیق‌تر جعل شده است. از دیگر جعلیات به مضحکه پهلوزده این سریال نشان دادن کره جغرافیایی در گوشه‌ای از کاخ سلطان سلیمان است. جالب آن‌که گالیله صد سال پس از این پادشاه به کروی بودن زمین پی برده است!

جعل خنده‌دار دیگر این سریال، نمایش لوله‌های آب در شهرهای عثمانی است، در حالی‌که 300 سال بعد از دوران پادشاهی سلیمان، کشور ترکیه به سیستم لوله‌کشی آب مجهز شده است!

6 اگر کشور ترکیه می‌تواند درباره یکی از سلاطین خود سریالی چنین طولانی و پرهیاهو بسازد، با ماله‌کشی و نیش را نوش کردن، چرا ما نتوانیم که اتفاقا کشورمان پادشاهان مردم‌نواز و صلح‌طلب کم به خود ندیده است. اگر آنها سلطان سلیمان ستمگر را دارند، ما که کریم خان زند وکیل‌الرعایا را داریم، یا شاه عباس صفوی که ایران را آباد کرد و هنردوست بود یا نادرشاه افشار که جغرافیای ایران را به پهنا و گستردگی دوران ساسانی نزدیک کرد، گیرم که اشتباهاتی هم داشته‌اند که آن هم مقتضیات و تبعات سوءقدرت بی‌حد و حصر تجمیع شده در یک انسان بوده است.

در عین حال، این مرز و بوم کم دانشمند، فاضل، اندیشمند و فرهیخته را به خود ندیده است، همه هم سرآمد در زمانه خویش. ساخت سریال «بوعلی سینا» چقدر تجربه خوبی بود در آن سال‌های سخت جنگ و تبعات ناشی از آن. مجموعه «امیرکبیر» همچنین، و «جابر بن حیان» و « شیخ بهایی» و... .

زندگی شخصیت‌های مردمدار و کشوردوست خودمان می‌تواند دستمایه ساخت سریال‌ها و مجموعه‌های بلند و جذابی شود که علاوه بر آشنایی مخاطبان با تاریخ و پیشینه این دیار کهن، مفرح ساعاتی را نیز برای دوستداران برنامه‌های تلویزیونی رقم خواهد زد. وقتی که خودمان داریم، بهترش را هم داریم، دیگر چرا نگاه‌مان به دیگران باشد؟

محسن محمدی / گروه رادیو و تلویزیون