بلایی به نام ماهی «تیلاپیا»

جام جم سرا: «تیلاپیلا» نامی عمومی است و به حدود صد گونه از ماهیان اطلاق می‌شود که بومی شرق و شمال آفریقا و آسیا هستند. تعدادی از این‌ گونه‌ها ارزش پرورشی دارند و در طول سه دهه اخیر، پرورش آن‌ها در جهان سرعت بسیار زیادی داشته است به طوری‌که در ۱۰ سال اخیر، سالانه بیش از هشت درصد افزایش تولید داشته و در سال ۲۰۱۳ به چهار میلیون و 677 هزار و 613 تن رسیده است.

امروزه «تیلاپیلا» در بسیاری از کشورها پرورش داده می‌شود و بیش از ۸۰ درصد «تیلاپیلا»ی جهانی در شش کشور چین، مصر، اندونزی، برزیل، فیلیپین و تایلند تولید می‌شود.

دلایل عمده فراگیر شدن این ماهی، رشد سریع (که در طول هشت تا ۹ ماه به ۶۰۰ تا ۷۰۰ گرم می‌رسد)، افزایش تولید تا بیش از ۱۰ تن در هکتار، مقاومت در برابر بیماری، نیاز آبی کم، تحمل نسبت به شوری، تغذیه از مواد غذایی با ارزش کم، شرایط نگهداری و پرورش آسان آن است.

پرورش جنس نر این گونه در آبزی‌پروری حائز اهمیت است و جنس ماده ارزش پرورشی ندارد چراکه در چهار تا شش‌ماهگی بالغ می‌شود و رشد آن کاهش می‌یابد. ماهیان با مکانیسم‌هایی تبدیل به نر می‌شوند که عمده‌ترین و اقتصادی‌ترین روش مورد استفاده، تغذیه لارو این ماهیان با هورمون ۱۷ آلفامتیل‌تستسترون است اما تمام ماهیان تحت تأثیر این هورمون، نر نمی‌شوند و درصدی از آن‌ها ماده باقی می‌مانند. موفقیت نرزایی بر اساس شرایط، متفاوت است و از ۷۰ تا بیش از ۹۵ درصد گزارش شده است.

درصد کمی خطا، تهدیدی قابل‌توجه خواهد بود که اگر وارد طبیعت شوند، به‌سرعت جمعیت آن‌ها در تالاب‌ها و زیستگاه‌های آبی افزایش می‌یابد.

ماهیان «تیلاپیلا» به دلایل زاد و ولد سریع و مقاومت در مقابل بیماری‌ها، تهدیدی برای اکوسیستم‌های آبی و رقیبی برای گونه‌های بومی خواهند بود و به‌سرعت بر ماهیان بومی غالب خواهند شد. رقابت غذایی، رفتار تهاجمی در مقابل گونه‌های بومی، اشغال مکان‌های تخم‌ریزی دیگر آبزیان، تغییرات زیستگاه، از بین‌ بردن گیاهان آبزی بومی و معرفی پاتوژن‌های جدید از عواقب ورود این ماهیان به طبیعت است و در بسیاری از کشورها مانند استرالیا، آفریقای جنوبی، فیلیپین، بنگلادش و... این موارد گزارش شده است.

در سال ۱۳۸۷ به‌منظور انجام تحقیقات و امکان‌سنجی پرورش، تعدادی از این ماهیان، گونه «تیلاپیلا»ی نیل توسط موسسه تحقیقات شیلات وارد کشور شد تا در زمان مناسب به چرخه آبزی‌پروری در کشور وارد شود. تحقیقاتی روی این ماهی در مرکز تحقیقات بافق یزد در حال انجام است تا ماهیان تمام‌نر ژنتیکی تولید شوند که موفقیت نرزایی بیشتری نسبت به روش هورمونی دارند.

ماهیان هم از نظر پروتئین و هم چربی سالم قابل‌توجه هستند. چربی امگا ۳ از چربی‌های بسیار ضروری و سالم برای انسان است که نوع مناسب آن (EPA و DHA) تنها در آبزیان وجود دارد.

تولید امگا ۳ در ماهیان بر اساس توانایی سنتز بدن آن‌ها و نوع تغذیه متفاوت است. امگا ۳ در خاویار بیش از شش گرم و در قزل‌آلا بیش از یک گرم در صد گرم موجود است اما در «تیلاپیلا» بسیار پایین و در حدود ۱۰۰ میلی‌گرم در صد گرم است. میزان امگا ۳ و نسبت امگا ۶ به امگا ۳ به‌عنوان شاخصی برای تشخیص ارزش غذایی به کار می‌رود به صورتی که نسبت امگا ۶ به امگا ۳ در تغذیه روزانه هرچه کمتر باشد خطر بسیاری از بیماری‌ها را کم می‌کند.

در کشور ما، سرانه مصرف ماهی پایین است (حدود ۱۰ کیلوگرم) و جایگزینی «تیلاپیلا» به دلیل داشتن امگا ۳ بسیار کم، نسبت امگا ۶ به امگا ۳ را افزایش می‌دهد.

قیمت تمام‌شده تولید این ماهی در کشور پایین‌تر از گونه‌های دیگر خواهد بود و جایگزینی مصرف ماهیان دریایی و پرورشی موجود با «تیلاپیلا»ی تازه‌وارد توسط مردم، به‌سرعت مقدار مصرف امگا ۳ در کشور را پایین خواهد آورد. افزایش مصرف امگا ۳ و کاهش نسبت امگا ۶ به امگا ۳ باعث جلوگیری از امراض قلبی، کنترل دیابت، التهابات روده و شادابی بدن می‌شود.

طبق گزارش‌های رسمی در سال‌های اخیر، سالانه بیش از ۱۰ هزار تن ماهی «تیلاپیلا»ی صیدشده وارد کشور می‌شود و به‌صورت فیله‌های بسته‌بندی‌شده در بسیاری از شهرها توزیع می‌شود. در چین بسیاری از «تیلاپیلا»ی تولیدشده به کشورهای دیگر صادر می‌شود و همان‌گونه که در محصولات صادراتی دیگر نیز نشان داده‌اند بر اساس تقاضای مصرف‌کننده قادر به افزایش تولید و تولید با درجات مختلفی از کیفیت برای کشورها هستند. ماهیان «تیلاپیلا» در چین گاهی با شرایطی کاملاً نامناسب پرورش داده می‌شوند. آلودگی‌های ناشی از فضولات و صنایع وارد آن می‌شود و همچنین ممکن است مقداری از آنتی‌بیوتیک و هورمون‌های نرزایی در بدن آن‌ها مانده باشد.

مسئولان مرتبط با واردات، به‌منظور جلوگیری از ورود «تیلاپیلا»ی صیدشده آلوده باید بر کیفیت نظارت کنند و مانند برخی کشورها، برنامه‌ریزی برای ورود «تیلاپیلا»ی صیدشده از کشورهای دیگر به‌جز چین داشته باشند. (غلامرضا قایدی - کارشناس شیلات/شرق)

*انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی در «جام جم سرا» لزوماً به معنای تایید یا رد محتوای آن نیست و صرفاً به قصد اطلاع کاربران بازنشر می‌شود.