راهنمای سلامت: مراقبت از اعضای بویایی و شنوایی

جام جم سرا: شایع‌ترین بیماری گوش چیست وچرا فرد به آن دچار می‌شود؟

گوش به سه قسمت خارجی، میانی وداخلی تقسیم می‌شود که شایع‌ترین بیماری‌های آن عبارتند از، عفونت حاد گوش خارجی (اوتیت حاد) که به التهاب مجرای شنوایی خارجی (لاله گوش و مجرای شنوایی خارجی)گفته می‌شود.شایع‌ترین عواملی که بیماری را ایجاد می‌کند، باکتری‌ها و قارچها هستند.شیوع اوتیت خارجی حاد در فصل تابستان، بیشترازفصل زمستان است و در افرادی که به طور دائم شنا می‌کنند بیشتر به وجود می‌آید. به این بیماری گوش،بیماری شناگران نیز گفته می‌شود. بهترین راه درمان، درمان‌های موضعی است یعنی گوش از ترشحات تمیز و از داروهای موضعی (پماد و یا قطره‌های موضعی) استفاده شود بهتر است. در یکی‌ دو روز اول این کار توسط پزشک انجام شود.
عفونت مزمن گوش خارجی (اوتیت مزمن) به عفونت پیشرونده در مجرای گوش خارجی گفته می‌شود.مهمترین علامت التهاب خارجی مزمن، شکایت فرد ازخارش گوش است که معمولاً سعی می‌کند گوش خود را بخاراند که با این کار، مجرای گوش، دچار خراشیدگی می‌شود. در التهاب خارجی مزمن، هنگام لمس لاله گوش دردی ایجاد نمی‌شود، پاک کردن دقیق مجرای گوش و از بین بردن عفونت درفرد مبتلا، بایدتوسط پزشک صورت گیرد.
بیماری دیگر عفونت حاد گوش میانی است. در این بیماری عفونت در گوش از طریق شیپور استاش به گوش میانی می‌رود. اغلب با عفونت دستگاه تنفسی اتفاق می‌افتد و باعث اختلال در کار لوله شیپور استاش می‌شود. التهاب حاد میانی از شایع‌ترین عفونتها دراطفال است و این عفونت جزئی از عوارض عفونت‌های ویروسی مثل سرماخوردگی یا آنفلوآنزاست.علایم این بیماری شامل کم شدن شنوایی،احساس پر بودن گوش، درد خفیف و در ادامه درد شدید و افزایش دمای بدن مخصوصاً در شیرخواران و کودکان است.کودکان و شیرخواران معمولاً نمی‌خوابند وگریه می‌کنند، گوش‌های خود را فشار می‌دهند و به گوشی که دچار عفونت شده چنگ زده و دچاراستفراغ و اسهال می‌شوند. ممکن است در بزرگسالان سرگیجه نیز دیده شود. اگر این بیماری بموقع درمان نشود، موجب ناشنوایی دائمی،مننژیت و آبسه مغزی درفرد می‌شود. درمان آن با آنتی بیوتیک است،استراحت و استفاده از کمپرس سرد و گاهی هم نیاز به جراحی دارد.
التهاب مزمن گوش میانی هم یکی دیگر از بیماری هاست. به دنبال درمان نشدن خوب و کافی بیماری،التهاب حاد میانی به وجود می‌آید، اصلی‌ترین علت ایجاد این بیماری سوراخ شدگی پرده صماخ است، مهمترین شکایت بیمار ترشح از مجرای گوش و درد است ودرمان آن به دو صورت طبی و جراحی صورت می‌گیرد. برای کم شدن درد، معمولاً به این افراد توصیه می‌شود استراحت کرده و سرخود را کمتر حرکت دهند. طی دوره درمان از شنا کردن اجتناب کرده و هنگام استحمام یک گلوله پنبه در داخل گوش قرار دهند.

از هر عملی که باعث وارد شدن آب به گوش می‌شود خودداری و از مایعات فراوان بخصوص هنگامی که دچار تب شده‌اند، استفاده کنند.
گوش داخلی هم به دوقسمت شنوایی و تعادلی تقسیم می‌شود. اینها ارتباط نزدیکی باهم دارند، اگر عفونت در گوش میانی مدت زیادی بماند ممکن است عفونت به گوش داخلی هم سرایت کند. چون سلول‌هایی که در گوش داخلی هستند،قسمت حلزونی سلول‌های عصبی بسیار حساسی هستند. از کار افتادگی و آسیب ‌دیدگی آن‌ها لطمه شدیدی به شنوایی می‌زند. از طرفی این عفونت می‌تواند دستگاه تعادلی را هم درگیر و باعث سرگیجه‌های شدید و مداوم شود.

آیا بیماری شنوایی آقایان با خانم‌ها متفاوت است؟
بله می‌تواند تفاوت داشته باشد، «نورینوم آکوستیک» نوعی بیماری است که در خانم‌ها شایعتر است و آن تومور خوش خیمی است که روی عصب شنوایی رشد تأثیر گذاشته و باعث وزوز گوش می‌شود. مشکل دیگری که در خانم‌ها شایعتر است بیماری به نام «اتواسکلروز» است که باعث استخوانی شدن سه استخوانچه داخلی گوش میانی می‌شود، یعنی مفصل این استخوانها به خوبی قابل حرکت نیستند و شروع به یک تکه شدن می‌کنند که خود آن باعث اشکال در انتقال صوت می‌شود.

آیا ژنتیک و وراثت هم در شنوایی تأثیر دارد؟
بله، کاهش شنوایی می‌تواند ارثی باشد. افرادی که در خانواده یا در والدین آن‌ها کاهش شنوایی شایع بوده،احتمال اینکه دچار کاهش شنوایی شوند خیلی بیشتر از افراد دیگر است. البته این به آن معنی نیست که همه خواهر‌ها و برادرها به یک نسبت دچار شوند، ولی شانس شان خیلی بیشتر است.

گوش هم دچار آلرژی می‌شود؟
بله، پوست گوش هم می‌تواند مثل سر دچار شوره شده و به صورت لایه‌هایی با ترشحات داخل گوش مخلوط شده و مشکلی برای بیمار ایجاد کند. چون درآوردن آن سخت است. پوسته پوسته شدن و شوره زدن می‌تواند با یک سری مواد و محرک‌هایی تحریک شود.

وقتی آب داخل گوش می‌رود فرد باید چکار کند؟
اگر مطمئن است که پرده گوش اش سالم است و پارگی ندارد باکج کردن سر یا لی لی کردن آب راخارج کند. اگر آب درظرف24 یا 48 ساعت خارج نشد با مراجعه به پزشک توسط میکروسکوپ و آندوسکوپ رفع می‌شود. اما بهترین راه، جلوگیری از ورودآب به داخل گوش است. وسایلی برای حفاظت از گوش در داروخانه‌ها موجود است، سری حرفه ای‌تر آن،با قالبگیری از کانال گوش محافظ ساخته می‌شود که معمولاً آنرا با پماد و وازلین چرب و در گوش می‌گذارند.

چرا پرده گوش پاره می‌شود،آیا عفونت هم در پارگی پرده گوش تأثیر دارد؟
عفونت هم می‌تواند باعث پارگی پرده گوش شود. وقتی فضای گوش میانی با عفونت پرشد،تنها جایی که می‌تواند فشار بیاورد پرده گوش است. درنتیجه پرده را سوراخ و ترشحات خارج می‌شوند، چون دور تا دور بقیه نواحی استخوان است.بیشتر اوقات بیمار می‌گوید درد شدید داشتم و به محض اینکه آب از گوشم خارج شد دردم هم تمام شد.
علت دیگر پارگی پرده گوش می‌تواند واردکردن اجسام برنده نظیرگوش پاک‌کن،سنجاق سر و یا کلید به گوش باشد. این اجسام می‌تواند پرده گوش را پاره کند. همچنین صداهای انفجار بلند و ضربه نیزمی‌تواند به پرده گوش آسیب برساند.

پارگی پرده گوش تا چه‌اندازه قابل ترمیم است؟
زمانی که بیمار افت شنوایی پیدا می‌کند، این رابطه مستقیم با بزرگی میزان پارگی گوش دارد. هرچه پارگی کوچکتر باشد،شانس ترمیم خود به خود بیشتر است و هرچه بزرگتر باشد، احتمال کمتر است. اگر با عفونت همراه باشد باز شانس کمتر می‌شود. بنابراین، باید سریعاً جلوی عفونت را گرفت. اگر سوراخ کوچک است با وسایل مختلف باید روی سوراخ را پوشاند. البته در صورتی که پارگی تازه باشد، می‌توان روی پارگی را با کاغذ نازکی پوشاند و جلوی عفونت را بامصرف آنتی بیوتیک گرفت. البته اگر از زمان آن چند هفته گذشته و پارگی کوچک باشد با یک جراحی کوچک سرپایی در مطب می‌توان دور پارگی را با میکروسکوپ برداشت تا جراحت تازه شده و شانس ترمیم مجدد به آن داده شود.

برای اینکه اشخاص دچار بیماری‌های گوش نشوند، چه پیشنهادی دارید ؟
هنگام شنا در استخرهای عمومی تاحد امکان با وسایلی که وجود دارد از گوش خودمحافظت کنند، برای تمیز کردن گوش از وسایلی مانندکلیدیا سنجاق سر استفاده نکنند. افرادی که مستعد عفونت‌های قارچی هستند باید زودتر به پزشک مراجعه کنند. نباید بگذارند که داخل گوششان مرطوب بماند، چون بهترین محیط برای رشد قارچ، محیط‌های مرطوب است. گوش را با بادگرم سشوار خشک کنند.

شما به سینوس اشاره کردید، سینوس چیست و چه کارکردی دارد؟
سینوس‌ها حفراتی هستند که اطراف بینی رافراگرفته‌اند. سینوس‌های پیشانی، فکی، اتموئید که بین چشم‌ها هستند و اسفنوئید که وسط جمجمه قرار گرفته است. سینوس‌ها به طور معمول دارای ترشحاتی هستند که در کتاب‌ها‌ مختلف اعداد متفاوتی را برای میزان دفع روزانه آن‌ها در نظر گرفته‌اند (بین یک تا 3 لیتر در روز) که افراد بدون اینکه متوجه باشند،آنها را قورت می‌دهند و تنها زمانی متوجه می‌شوند که این ترشحات از حد نرمال بیشتر شده یا غلظت آن تغییر کرده باشد.

سینوزیت چیست و چه زمانی سینوس‌ها عفونت‌ می‌کنند؟
عفونت‌های سینوسی را سینوزیت می‌گویند. زمانی‌ سینوس‌ها عفونت می‌کنند که ترشحات سینوس به هر دلیلی نمی‌تواند خوب تخلیه شود یا آلرژی و حساسیت بیش از حد موجب تورم مخاط اطراف دهانه سینوس شده در نتیجه ترشحات در سینوس باقی‌ مانده و خارج نمی‌شوند یا اختلالات ساختاری مثل انحرافات بینی که در بینی وجود داشته باشد. وقتی این ترشحات نتوانند خارج شوند، فرد دچار سینوزیت می‌شود.

پولیپ بینی چیست و چه مشکلی برای فرد ایجاد می‌کند؟
پولیپ عبارت است از برجستگی مخاط خود سینوس که متورم شده و داخل سینوس‌ها قرار می‌گیرند. اگر این مخاط بیش از اندازه بزرگ شوند، می‌توانند از منافذ سینوس بیرون زده و داخل حفرات بینی بیایند که مشکلات خاص خودش را ایجاد خواهند کرد.

سینوس‌ها چه زمانی باید جراحی شوند؟
وقتی که عفونت‌ها به صورت پولیپ درآمدند، سینوس‌ها باید جراحی شوند. این پولیپ‌ها بر اثر آلرژی هم می‌توانند به وجود بیایند. اگر به درمان‌‌های طولانی مدت جواب ندهند، لازم است با جراحی، سینوس‌ها تخلیه شوند چرا که ماندن بیش از اندازه آن‌ها می‌تواند آسیب برساند. چون مرز بین سینوس‌های بینی و چشمی، خود حفره و کره چشم، یک استخوان بسیار نازک است که به آن استخوان کاغذی گفته می‌شود و قطر آن واقعاً به‌اندازه قطر یک کاغذ است. بزرگ شدن پولیپ‌ها در آن ناحیه می‌تواند باعث فشار به این استخوان و از بین رفتن آن شود. در نتیجه باعث راهیابی عفونت و یا پولیپ‌ها به درون حفره چشم می‌شود. البته این مسأله معمولاً به سرعت اتفاق نمی‌افتد ولی این احتمال وجود دارد که اتفاق بیفتد. بنابراین زمان جراحی هرچه بیشتر طول بکشد، شناسایی این استخوان برای جراح در زمان جراحی مشکل‌تر می‌شود. یعنی هرچه خوردگی استخوان بیشتر شود، جراحی سخت‌تر خواهد بود.

زمانی که بیمار سینوس خود را جراحی می‌کند، آیا احتمال بازگشت دوباره آن وجود دارد؟
در جراحی آندوسکوپی سینوس، علت را جراحی نمی‌کنیم، چون اکثر اوقات علت آلرژی است و قابل درمان صددرصد نیست بلکه سعی‌ می‌کنیم عوارض ایجاد شده توسط حساسیت یا آلرژی را از بین ‌ببریم.

با توجه به اینکه سینوس‌ها را تخلیه می‌کنیم، دهانه سینوس‌ها خیلی بازتر از حد طبیعی‌ ‌شده و تهویه بهتر انجام می‌شود. اگر ترشحی هم باشد خیلی راحت‌تر خارج می‌شود چون دهانه‌ها بازتر شده‌اند، اگر مریض دستورات بعد ‌از عمل را رعایت کند، احتمال عود کردن خیلی کم می‌شود، ولی هیچوقت به صفر نمی‌رسد. این نیز بستگی به خیلی چیزها دارد، مانند رعایت دستورهایی که به مریض داده می‌شود و دور بودن از مواد محرک آلرژی زا. مثلاً برای کسی که در کارخانه مواد شیمیایی کار می‌کند اگر بعد از جراحی نیز در همان محل باشد، احتمال بازگشت خیلی بیشتر از کسی است که بتواند شغلش را عوض کند.

آیا سینوزیت در فصل خاصی شایع می‌شود؟
سینوزیت در تمام فصول دیده می‌شود، ولی سینوزیت‌هایی که عفونی است و با باکتری و ویروس سروکار دارد در فصل زمستان بیشترشایع است.

لوزه‌ها چه زمانی باید جراحی شود؟
در جراحی لوزه‌ها به چندچیز بخصوص در اطفال باید توجه شود، غذا خوردن مشکل پیدا کرده و راحت تنفس نکنند، خروپف شبانه داشته و شب با دهان باز بخوابند، گلو و لوزه در یک فصل سه یا چهار بار عفونت کرده و فرد مجبور باشد از آنتی بیوتیک استفاده کند و یا عفونت بیش از شش بار درسال اتفاق بیفتد. در آن صورت بهتر است لوزه‌ها جراحی شود، چون مصرف زیاد آنتی بیوتیک نه تنها لوزه‌ها را خوب نمی‌کند بلکه بدن را در برابر عفونت‌های احتمالی دیگر مقاوم می‌کند.

لوزه سوم چیست؟
لوزه سوم عبارت است از افزایش ضخامت نسوجی که در بالای حلق و انتهای بینی‌ قرار دارند و بیشتر به خاطر افزایش حساسیت و عفونت‌های مکرر است که به وجود می‌آید. این افزایش ضخامت از یک طرف باعث انسداد بینی‌ و از طرف دیگر موجب بسته شدن لوله‌های ارتباطی‌ بین گوش میانی (شیپور استاش) و آن ناحیه می‌شوند که نتیجه این انسدادها تنفس دهانی و عفونت گوش میانی است، 99درصد این مورد در اطفال دیده می‌شود که اگر به دارو جواب ندهد حتماً باید جراحی شود.

آیا آلودگی هوا نیز بر گوش، حلق و بینی انسان تأثیر دارد؟
انسان به طور عادی از بینی تنفس می‌کند. باتوجه به نوع آلودگی و شدت آن، در مرحله اول اثرگذاری می‌تواند به صورت حساسیت و رینیت آلرژیک بروز کند. در موارد پیشرفته‌تر، التهاب‌هایی که در بینی ایجاد می‌شود، می‌تواند منجر به انسداد مجراهای سینوسی و ابتلا به بیماری سینوزیت شود. در مراحل اولیه، سینوزیت به صورت سینوزیت حاد است که در این مرحله امید به درمان دارویی بالاست. اگر درمان نشود و بیماری پایدار شود (معمولاً بعد ازدوازده هفته)، سینوزیت وارد مرحله مزمن خواهد شد. گزارش‌ها حاکی است در شرایط آلودگی هوا به ویژه کودکان و خردسالانی که در مناطق شهری زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به عفونت‌ها هستند و کودکانی که هوای سالم و تمیز استنشاق می‌کنند، کمتر در خطر ابتلا به این عفونت‌ها هستند. (رحمان احمدی/ایران)