اولین‌ها، بهترین‌ها

کاروان ایران با 64 نفر بار سفر به دهلی‌نو را بست تا یکی از 11 کشوری باشیم که در نخستین دوره بازی‌های آسیایی شرکت می‌کنیم. علاوه بر هند میزبان و ایران، ورزشکاران ژاپن، افغانستان، میانمار، اندونزی، نپال، فیلیپین، سیرالئون، سنگاپور و تایلند هم در روز مراسم افتتاحیه رژه رفتند. چینی‌ها نبودند. آنها دیرتر از موعدی که مقرر شده بود اعلام آمادگی کردند. دیگر کشورهای آسیایی هم که اصلا آماده حضور در چنین تورنمنتی نبودند. به این ترتیب اولین دوره بازی‌های آسیایی با 489 ورزشکار برگزار شد؛ 489 ورزشکار که همگی هم مرد بودند.

اما کاروان ایران. نیمی از ورزشکاران کشورمان برای اولین‌بار بود که برای انجام یک مسابقه از کشور خارج می‌شدند. وزنه‌بردارها و بسکتبالی‌ها سه سال قبل برای حضور در المپیک 1948 به لندن رفته بودند. فوتبالی‌ها هم سال قبل برای انجام دو بازی دوستانه با تیم ملی ترکیه راهی استانبول و آنکارا شده بودند.

اولین طلا

در آن کاروان هشت دونده، دو شناگر، دو شیرجه‌رو و دو دوچرخه‌سوار هم بودند. در این میان وزنه‌برداران بهترین عملکرد را در اولین دوره بازی‌های آسیایی داشتند. از تیم 11 نفره ایران ده نفر روی سکو رفتند و هفت مدال طلا و سه نقره به گردن آویختند. اولین مدال طلای ایران در تاریخ بازی‌های آسیایی را هم محمود نامجو، سه‌شنبه پانزدهم اسفند 1329 در دسته 56 کیلوگرم به‌دست آورد. البته برای اسطوره آن روزهای وزنه‌برداری ایران که پیش از آن در رقابت‌های جهانی 1949 و1950 دو بار قهرمان جهان شده بود، بردن طلای بازی‌های آسیایی کار چندان سختی نبود.

در دوومیدانی اولین مدال طلای ایران به علی باغبان‌باشی رسید. باغبان‌باشی تنها مرد دو مداله آن کاروان هم بود. این دونده استقامت ایران در 5000 متر طلایی شد و در 3000 متر هم به مدال نقره دست یافت. در شیرجه هم تقی عسکری با کسب یک نقره و یک برنز، دو مداله شد تا نامش به عنوان اولین مدال‌آور فدراسیون شنا در بازی‌های آسیایی ثبت شود.

اما در رشته‌های تیمی برق مدال نقره فوتبال بیشتر از مدال برنز بسکتبال بود. تیمی که حسین فکری، مسعود انصاری، محمود بیاتی، پرویز کوزه‌کنانی و مسعود برومند را در ترکیب خود داشت پس از پیروزی بر برمه و ژاپن، در فینال با یک گل مغلوب هند شد تا از رسیدن به مدال طلا باز بماند. بسکتبالی‌ها اما با ستاره‌هایی همچون ابوالفضل صلبی، حسین سرودی، کامبیز مخبری و حسین صعودی‌پور برای کسب اولین مدال این رشته در بازی‌های آسیایی، برمه را در آخرین بازی 84 بر 38 بردند و برنزی شدند. به این ترتیب کاروان ایران با 8 طلا، 6 نقره و دو برنز، بعد از ژاپن و هند در رده سوم ایستاد.

پس از آن بازی‌های آسیایی پانزده دوره دیگر هم برگزار شد؛ یعنی به طور منظم از سال 1954 تاکنون هر چهار سال یک بار. در این میان کاروان ورزش ایران بجز سال‌های 1954، 1962 و 1978 در سایر ادوار حضور داشته و توانسته 438 مدال از این آوردگاه به دست بیاورد؛ 138 طلا، 143 نقره و 157 برنز.

با این مدال‌ها جایگاه ایران در رده‌بندی کلی همه ادوار بازی‌های آسیایی همان جایگاهی است که چهار سال پیش در بازی‌های آسیایی گوانگجو به دست آمد؛ چهارم. جایگاهی که به نظر می‌رسد هرگز ارتقا پیدا نکند. دلیلش هم فاصله زیاد تعداد مدال‌های چین، ژاپن و کره‌جنوبی از ایران است. چینی‌ها با 2553 مدال (1191 طلا)، ژاپنی‌ها با 2650 مدال (910 طلا) و بالاخره کره‌ای‌ها با 1829 مدال (617 طلا) سه کشور برتر آسیا در تاریخ بازی‌های آسیایی هستند و بعد از آنها ایران پرافتخارترین به شمار می‌رود.

میزبانی پرشور

در بازی‌های آسیایی 1970 تیمور غیاثی برای اولین‌بار ایران را در ماده پرش ارتفاع رقابت‌های دوومیدانی صاحب مدال طلا کرد. اما چهار سال بعد، بازی‌های آسیایی 1974 تهران برای ما پر بود از اولین‌ها.

اولین و تنها میزبانی ایران در بازی‌های آسیایی، اولین و تنها نایب قهرمانی ایران در جدول رده‌بندی مدال‌ها، اولین و تنها باری که تعداد کاروان ایران از مرز 300 ورزشکار گذشت، اولین بار و تنها باری که در مجموع مدال‌ها از مرز 80 مدال گذشتیم و البته اولین باری که تعداد طلاهای کاروان ایران در یک دوره دو رقمی شد.

اینها همه اولین‌ها نبود. در فوتبال، واترپلو، شمشیربازی، دوچرخه‌سواری، بوکس و کشتی‌فرنگی برای نخستین‌بار صاحب مدال طلا شدیم. بانوان ایرانی هم برای نخستین‌بار در بازی‌های آسیایی مدال گرفتند؛ آنها در فلوره تیمی شمشیربازی طلایی شدند و در فلوره انفرادی هم یک نقره و یک برنز از سوی مهوش شفایی و گیتی محبان به دست آمد. همچنین رحیم علی‌آبادی با کسب مدال طلای دسته 48 کیلوگرم، نام خود را به عنوان نخستین فرنگی‌کار طلایی ایران در بازی‌های آسیایی به ثبت رساند. شریف دلارام هم در بوکس اولین ورزشکاری بود که به مدال طلا رسید. به اینها باید دو مدال طلای جلال کشمیری در پرتاب دیسک و پرتاب وزنه را اضافه کرد که برای اولین‌بار به دست می‌آمد.

در نهایت هم کاروان ایران با کسب 36 مدال طلا، 28 نقره و17 برنز با مجموع 81 مدال برای اولین‌بار پس از ژاپن در رده دوم جدول رده‌بندی مدال‌ها ایستاد.

بعد از پیروزی انقلاب و البته غیبت ایران در بازی‌های آسیایی 1978، کاروان ایران برای اولین بار تنها در چهار رشته فوتبال، وزنه‌برداری، کشتی آزاد و دوچرخه‌سواری و با 43 ورزشکار به بازی‌های آسیایی 1982 دهلی‌نو اعزام شد تا با کسب چهار طلا، چهار نقره و چهار برنز در رده هفتم جدول توزیع مدال‌ها قرار بگیرد.

چهار سال بعد اولین‌های ورزش ایران در بازی‌های آسیایی مدال طلای علی زنگی‌آبادی در 30 کیلومتر تعقیبی انفرادی دوچرخه‌سواری و طلای ابراهیم قادری در وزن 58 کیلوگرم رقابت‌های تکواندو بود. تا قبل از آن در رشته‌های انفرادی دوچرخه‌سواری مدالی نصیب ورزشکاران ایرانی نشده بود، ضمن این‌که تکواندو هم برای اولین‌بار به جمع رشته‌های بازی‌های آسیایی اضافه می‌شد. کاروان ایران در بازی‌های آسیایی 1986 با شش مدال طلا، شش نقره و ده برنز در مکان چهارم قرار گرفت.

اولین طلای کاراته

بازی‌های آسیایی 1990 اگرچه هیچ اولینی برای ورزش ایران نداشت، اما برای خیلی‌ها یادآور گل تاریخی سیروس قایقران به کره‌جنوبی و قهرمانی تیم ملی فوتبال ایران پس از درخشش احمدرضا عابدزاده در مهار سه ضربه پنالتی بازیکنان کره‌شمالی در فینال بود. کاروان ورزشی ایران در آن بازی‌ها با کسب چهار مدال طلا، شش نقره و هشت برنز، با یک پله سقوط نسبت به دوره قبل در مکان پنجم قرار گرفت.

چهار سال بعد در هیروشیمای ژاپن، با اضافه شدن رشته کاراته به بازی‌های آسیایی، مازیار فرید خمامی با قهرمانی در وزن 70 کیلوگرم، نخستین کاراته‌کای طلایی ایران در این بازی‌ها لقب گرفت.

در بازی‌های آسیایی 1998 بانکوک، برای اولین‌بار کاروان ایران توانست بدون استفاده از مزایای میزبانی جمع مدال‌های طلای خود را به عدد ده برساند تا پیش از آن فقط در بازی‌های آسیایی 1974 تهران بود که کاروان ایران توانسته بود بیش از 9 مدال طلا به دست بیاورد. البته مدال طلای قادر میزبانی در بخش جاده دوچرخه‌سواری هم اولین مدال طلای تاریخ دوچرخه‌سواری ایران در بخش انفرادی خارج از پیست بازی‌های آسیایی بود.

در بازی‌های آسیایی 2002 بوسان، در جودو و ووشو برای نخستین‌بار طلایی شدیم. مسعود حاجی‌آخوندزاده در وزن 60 کیلوگرم جودو اولین مرد طلایی ما لقب گرفت. در ووشو هم این افتخار به حسین اوجاقی رسید، کسی که در دسته 70 کیلوگرم ساندا روی سکوی قهرمانی ایستاد. همچنین تیم سه نفره تیراندازی بانوان ایران با ترکیب لیدا فریمان، الهام هاشمی و راحله خیرالله‌زاده در اهداف پروازی ده متر روی سکو رفتند و مدال برنز گرفتند. تیم ملی فوتبال هم برای اولین‌بار توانست با بازیکنانی مانند ابراهیم میرزاپور، یحیی گل‌محمدی، ایمان مبعلی، حسین کعبی، محرم نویدکیا، محمد نصرتی و جواد نکونام از عنوان قهرمانی‌اش دفاع کند. آن مدال طلا با توجه به پیروزی تیم ملی مقابل کره‌جنوبی و ژاپن، میزبانان همان سال جام جهانی فوتبال، یکی از شیرین‌ترین مدال‌های ورزش ایران در تاریخ بازی‌های آسیایی بود.

در بازی‌های آسیایی 2006 دوحه، با یک تک مدال برنز تیمی، شطرنج هم به جمع رشته‌های مدال‌آوران ایران اضافه شد تا نام احسان قائم‌مقامی، الشن مرادی و آتوسا پورکاشیان هم به جمع اولین‌ها اضافه شود. تیم ملی هندبال هم برای اولین‌بار با کسب مدال برنز بازی‌های آسیایی روی سکو رفت؛ عنوانی که البته چهار سال بعد با نایب قهرمانی هندبال در بازی‌های آسیایی 2010 گوانگجو ارتقا پیدا کرد.

اولین حضور بانوان ایرانی

در ادامه اولین‌ها به بازی‌های آسیایی 1958 توکیو می‌رویم؛ جایی که کاروان ایران با 81 ورزشکار در بازی‌های آسیایی شرکت کرد. برای اولین بار چهار بانوی ورزشکار ایرانی در رشته‌های دوومیدانی و تنیس روی میز به بازی‌های آسیایی اعزام شدند که البته عنوانی به دست نیاوردند. کشتی‌گیران ایرانی هم برای نخستین‌بار در بازی‌های آسیایی شرکت می‌کردند. اولین طلای کشتی ایران در بازی‌های آسیایی را امامعلی حبیبی در وزن 67 کیلوگرم به دست آورد، او دو سال قبل از المپیک 1956 ملبورن هم بر مدال طلا بوسه زده بود.

غلامرضا تختی و عباس زندی دیگر طلایی‌های کشتی آزاد ایران در بازی‌های آسیایی 1958 بودند، اما عملکرد وزنه‌بردارها با 3 طلا، چهار نقره و یک برنز باز هم بهتر از دیگر رشته‌ها بود. در والیبال هم تیم ملی کشورمان برای نخستین‌بار روی سکو ایستاد. باخت سه بر صفر به ژاپن در روز پایانی، اولین مدال نقره بازی‌های آسیایی را برای والیبالیست‌های کشورمان به همراه داشت. در نهایت کاروان ایران با کسب هفت طلا، 14 نقره و 11 برنز در مکان چهارم بازی‌های آسیایی ایستاد. در بازی‌های آسیایی 1966 برای اولین‌بار کاروان ورزشی ایران از مرز صد نفر گذشت. در بانکوک تایلند 118 ورزشکار ایرانی با حریفان آسیایی خود رقابت کردند، اما تعداد مدال‌ها و جایگاهی که آنها در جدول رده‌بندی نهایی به دست آوردند از دوره‌های قبل کمتر بود. کاروان ایران در آن سال با شش مدال طلا، هشت نقره و 16 برنز و کسب عنوان ششم به کار خود پایان داد.

درخشش در گوانگجو

بعد از بازی‌های آسیایی تهران، بازی‌های آسیایی گوانگجو خاطره‌انگیزترین دوره برای کاروان ورزشی ایران بود. کسب 20 مدال طلا و ایستادن در رده چهارم جدول مدالی بعد از 24 سال، لبخند رضایت را به لب خیلی‌ها نشاند. کاروان ایران برای اولین‌بار بعد از بازی‌های آسیایی تهران، جمع مدال‌های خود را به مرز 59 رساند که در نوع خودش بی‌نظیر بود.

سجاد مرادی در دوی 800 متر، احمدرضا طالبیان در کایاک تک‌نفره هزار متر، محسن شادی در روئینگ تک‌نفره و بالاخره خدیجه آزادپور در ووشوی بانوان این افتخار را داشتند که برای اولین‌بار در رشته خود ایران را صاحب مدال طلای بازی‌های آسیایی کنند. تیم‌های کبدی مردان و زنان ایران هم برای اولین‌بار نقره و برنز بازی‌های آسیایی را به‌دست آوردند. برای کامل کردن اولین‌های ورزش ایران در بازی‌های آسیایی اسم‌های دیگری هم هست که نباید از قلم بیفتد. در راس آنها محمد نصیری است، دارنده سه مدال طلای بازی‌های آسیایی. نصیری طی سال‌های 1966 تا 1974، در سه دوره متوالی مدال طلای بازی‌ها را به گردن آویخت.

چنین افتخاری را در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب، در رشته کشتی آزاد رضا سوخته‌سرایی در سال 1990 به‌دست آورد. این کشتی‌گیر فوق‌سنگین که در سال‌های 1982 و 1986 قهرمان بازی‌های آسیایی شده بود، سال 90 برای سومین‌بار این عنوان را تکرار کرد تا در چهار دوره از بازی‌های آسیایی صاحب مدال ‌شود. سوخته‌سرایی پیش از این در بازی‌های آسیایی 1974 هم به مدال نقره رسیده بود.

دیگر مرد سه طلایی ورزش ایران در بازی‌های آسیایی علیرضا حیدری است. جلال کشمیری دونده پرافتخار کشورمان هم با دو مدال طلا، سه مدال نقره و یک برنز بیشترین مدال را در میان همه ورزشکاران ایرانی شرکت‌کننده در بازی‌های آسیایی دارد.

و این داستان همچنان ادامه دارد.

رضا پورعالی / گروه ورزش