داستان ناتمام یک گورستان

جام جم سرا: ردیف گورهای تنگ و باریک یکی پس از دیگری پر می‌شود و بعد با کلی هماهنگی، نامه‌نگاری و توافقات رسمی و غیررسمی چند هکتاری زمین خریداری می‌شود و بلافاصله ردیف قبرهای جدید کنده می‌شود تا شاید چند صباحی جوابگوی دفن اموات باشد و پس از مدتی کوتاه دوباره همه چیز از نو شروع می‌شود تا این دور همچنان ادامه داشته باشد.

مسئولان شهری مدت‌هاست هشدار می‌دهند تنها گورستان رسمی پایتخت دیگر جایی برای دفن اموات تهرانی ندارد و در این چند سال هرچه توانسته‌اند بهشت زهرا(س) را توسعه داده‌اند، اما مشکل دیگر با اضافه کردن زمین هم حل نمی‌شود. می‌گویند تهرانی‌ها به یک گورستان جدید نیاز دارند تا بتواند جوابگوی دفن متوفیان باشد.

براساس آخرین برآوردها در خوشبینانه‌ترین وضع بهشت زهرا(س) فقط پنج سال دیگر می‌تواند اموات تهرانی‌ها را بپذیرد و بعد آنها می‌مانند با یک بهشت زهرا که دیگر گنجایش دفن حتی یک نفر را هم ندارد به اضافه گورستانی جدیدی که شاید هنوز کلنگ آن هم به خاطر برخی اختلاف نظرها به زمین نخورده باشد و از همه ناگوارتر سالی 26 هزار متوفی تهرانی که بازماندگان‌شان دربه‌در به‌دنبال جایی برای دفن‌شان می‌گردند.

ماجرای اولین گورستان پایتخت

اولین زمزمه‌های احداث گورستانی که حالا همه او را به نام بهشت زهرا(س) می‌شناسند به 48 سال پیش برمی‌گردد یعنی سال 1345. دلیل این کار هم پایان دادن به موضوع دفن اموات در گورستان‌های متعددی بود که در پایتخت وجود داشت. در اولین مرحله مسئولان شهرداری وقت زمینی به مساحت سه میلیون و 140 هزار متر مربع در دو کیلومتری کهریزک واقع در جاده قم را برای این کار خریداری کردند.

پیش‌بینی شده بود احداث این گورستان حداقل پنج سال طول بکشد، اما با تغییر و تحولاتی در شهرداری آن زمان کار احداث گورستان هم با سرعت بیشتری دنبال شد تا جایی که با آغاز تابستان سال 49 خبر افتتاح قریب‌الوقوع گورستان جدید تهران به طور رسمی اعلام شد.

مسئولان وقت شهرداری آن زمان با تجهیز این گورستان اقداماتی انجام دادند. در گورستان جدید هزار اصله درخت کاشته شد، چند حلقه چاه عمیق حفر شد، غسالخانه، سردخانه، سالن تشریفات برای برگزاری مجالس سوگواری و مسجد. آن زمان گفته شد این گورستان 25 سال برای دفن اموات تهرانی‌ها کافی خواهد بود.

بهشت زهرا (س) در ابتدای ساخت چندان به عنوان گورستان اصلی تهران مورد توجه عامه مردم قرار نداشت و همچنان مردم ترجیح می‌دادند اموات خود را در گورستان‌های محلی یا داخل محوطه اماکن زیارتی و امام‌زادگان دفن کنند. این کار دو دلیل مهم داشت؛ یکی دوری محل و دیگر به سبب مخارج بالای انتقال جسد و هزینه کفن و دفن نسبت به دیگر گورستان‌ها.

این وضع تا مدتی ادامه داشت تا این‌که با باز شدن پای اولین متوفی به گورستان جدید پایتخت، طلسم دفن اموات در این گورستان شکست. نام اولین فرد دفن شده در بهشت زهرا (س) محمدتقی خیال بود؛ پیرمردی هشتاد و پنج‌ساله‌ای که تیرماه 49 فوت کرده بود و به‌عنوان اولین مهمان گورستان مدرن تهران، در قبر شماره 1، ردیف 1، قطعه 1 بهشت زهرا (س) به خاک سپرده شد.

این پرونده 17 سال پیش باز شد

تکمیل ظرفیت تنها گورستان رسمی پایتخت موضوع دیروز و امروز نیست. خوب که دقیق شویم می‌بینیم این ماجرا رشته درازی دارد که یک سر آن به 17 سال پیش برمی‌گردد.

پرونده تکمیل ظرفیت آرامستان بهشت زهرا(س) از اواسط سال 1376 باز شد. وقتی خبرآمد که بهشت زهرا(س) در حال پر شدن است و شاید بزودی جایی برای دفن اموات نداشته باشد. خبر به سرعت پخش شد تا جایی که این موضوع به دغدغه مسئولان شهری و نگرانی شهروندان تبدیل شد که اگر ظرفیت بهشت زهرا(س) پر شود، تکلیف دفن اموات چه خواهد شد؟

با جدی شدن نگرانی‌ها مسئولان شهری از شهرداری گرفته تا شورای شهر و سازمان بهشت زهرا(س) به فکر چاره افتادند. بهترین و شاید تنها گزینه پیشنهادی برای خلاصی از این شرایط توسعه بهشت زهرا(س) بود. پس با هماهنگی شهرداری تهران 110 هکتار از زمین‌های قسمت شمال و شمال شرقی بهشت زهرا(س) خریداری شد و پس از الحاق به آن، این گورستان از شمال توسعه پیدا کرد.

با این کار جنجال‌ها نیز پایان گرفت تا این‌که با تکمیل ظرفیت بخش شمالی 11 سال بعد یعنی سال 1387 حدود160 هکتار از زمین‌های شرق بهشت زهرا(س) نیز خریداری شد و این بار به سمت باقرشهر توسعه پیدا کرد تا از ابتدای مرداد 1388 دفن اموات در این بخش آغاز شود. به این ترتیب بهشت زهرا(س) برای دومین بار نیز توسعه پیدا کرد تا شاید بتواند برای چند سالی پاسخگوی دفن اموات تهرانی‌ها باشد.

دی 90 زمزمه‌های آغاز شمارش معکوس از تکمیل ظرفیت بهشت زهرا(س) بار دیگر شنیده شد، اما مسئولان وقت سازمان بهشت زهرا (س)این بار دغدغه بی‌جا و مکان ماندن اموات را طور دیگری مطرح و تاکید کردند دیگر امکان توسعه بهشت زهرا(س) وجود ندارد و بهتر است از همین حالا به فکر احداث گورستان جدیدی در یک نقطه دیگری از شهر برای دفن اموات تهرانی‌ها باشیم تا جوابگوی دفن روزانه 150 تا 200 نفر باشد؛ آن هم نه یک جا بلکه چند جا!

گورستان جدید، همه جا و هیچ جا

از وقتی زمزمه‌های احداث گورستان جدیدی برای پایتخت شنیده شد، گزینه‌های مختلفی هم به‌عنوان مکان احداث این گورستان پیشنهاد شد؛ گزینه‌هایی که در این سال‌ها همگی آنها صرفا در حد یک مکان پیشنهادی باقی مانده است و هیچ گاه کلنگ احداث آن به زمین زده نشد.

اتوبان تهران ـ ساوه، شمال شرق تقاطع غیرهمسطح بزرگراه بابایی و جاده دماوند، پارک جنگلی سرخه حصار، خاوران، زمین‌های مجاور اراضی احمدآباد مستوفی، اراضی شریف‌آباد، اتوبان شهید بابایی جاده لشگرک به تلو، شمال غربی کوه بی‌بی شهربانو، اراضی نصیرآباد، امامزاده عقیل، کیلومتر 14 آزادراه تهران ـ شمال، اراضی ازگیل دره در شرق شهرک دانشگاه صنعتی شریف واقع در منطقه‌22،‌‌ پارک جنگلی قوچک، شمال پارک جنگلی لویزان و جنوب جاده لشگرک، شمال شرق تهران واقع در حریم منطقه 13 و جنوب‌غربی تقاطع غیرهمسطح بابایی، پارک جنگلی خرگوش‌دره در غرب مجموعه ورزشگاه آزادی و شمال آزادراه تهران ـ کرج، اراضی پارک جنگلی چیتگر در منطقه 22 و باغات شمال غرب منطقه 5 برخی از گزینه‌های پیشنهادی شهرداری در این سال‌ها به‌منظور احداث گورستان‌های جدید برای اموات بوده است که به‌دلیل مقاومت‌ها و مخالفت‌هایی که برای احداث گورستان در هر یک از آنها وجود داشت، تقریبا هیچ‌کدامشان به سرانجام نرسید.

با منتفی شدن بیشتر گزینه‌های بالا برای احداث گورستان‌های جدید تهران در این میان دو گزینه اراضی تلو در شرق و گرمدره در غرب تهران به‌عنوان گزینه‌های پیشنهادی اولویت‌دار مسئولان شهری همچنان به قوت خود باقی ماند.

بجز مخالفت‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست که به‌دلیل مشکلات زیست محیطی آن را مطرح کرده، احداث گورستان جدید در این سال‌ها همواره با مقاومت جدی و سرسختانه مردم نیز مواجه بوده است تا جایی که اهالی ساکن در محدوده‌های پیشنهادی می‌گویند به هیچ قیمتی نمی‌گذارند در نزدیکی منطقه سکونت‌شان یک گورستان ساخته شود.

به این ترتیب کار احداث گورستان جدید در این دو مکان نیز که مسئولان شهرداری به آن امید بسته بودند گره‌کوری شده که معلوم نیست باز کردن آن به این راحتی‌ها ممکن باشد یا نه؟

نتیجه این شد که به دلیل جو روانی حاکم بر جامعه و جلوگیری از موج انتقادها و مخالفت‌هایی که از سوی مردم مطرح می‌شود و همچنین برای پیشگیری از برخی عواقب اقتصادی آن مانند ارزان شدن قیمت زمین و... مسئولان شهرداری چاره‌ای ندیدند جز این‌که قضیه احداث گورستان‌های جدید را فعلا مسکوت بگذارند یا اگر به گزینه‌ای هم فکر می‌کنند حداقل آن را به زبان نیاورند تا به این ترتیب جلوی واکنش‌های منفی احتمالی را گرفته باشند.

باقرشهری ها: زورمان به تهران نمی‌رسد

احداث گورستان جدید برای تهران چند سال است به دلیل برخی مقاومت‌ها و مخالفت‌ها که مهم‌ترین آن نارضایتی مردمی است به سرانجام نرسیده هربار صحبت از تکمیل ظرفیت بهشت زهرا(س) به میان می‌آید هیچ‌کس به اندازه اهالی باقرشهر از این موضوع نگران نمی‌شوند.

اهالی باقرشهر مدت‌هاست تبعات سنگین توسعه 160 هکتاری بهشت زهرا(س) را می‌پردازند. باقرشهری‌ها نه‌تنها دل خوشی از مشکلات کمبود جای دفن برای اموات را ندارند، بلکه از توسعه 160 هکتاری بهشت زهرا (س) به سمت باقرشهر که سال 87 انجام شد هم بسیار ناراضی هستند.

آنها می‌گویند کاش مسئولان شهرداری تهران و کسانی که پیشنهاد توسعه بهشت زهرا(س) به سمت باقرشهر را دادند حاضر می‌شدند فقط یک روز در این منطقه سکونت کنند تا ببینند مردم اینجا، این چند سال را با چه شرایط سختی زندگی کرده‌اند.

اکثر روزها از صبح تا شب صدای بلند مداحی و نوحه‌خوانی و شیون و زاری خانواده متوفیان تا داخل خانه‌های اهالی باقرشهر می‌آید، وضعی که تحمل آن مدت‌هاست برای ساکنان باقرشهر و روستاهای اطرافش بسیار سخت شده است.

بهشت زهرا(س) تاکنون دو بار توسعه داده شده تا جوابگوی دفن اموات باشد. کاری که در ظاهر ساده، اما در عمل در طول این سال‌ها همواره با موانع بسیاری همراه بود. با یادآوری مقاومت‌هایی که در این سال‌ها برسر راه توسعه بهشت زهرا(س) وجود داشته است شاید بیراه نباشد اگر بگوییم مسئولان شهرداری در این مدت زمین‌های جدید برای طرح توسعه بهشت زهرا(س) را با چنگ و دندان گرفته‌اند.

با این حال نایب رئیس سابق شورای شهر باقرشهر که از همان روزهای نخست مطرح شدن موضوع توسعه بهشت زهرا (س) در سال 87 در جریان این موضوع بوده است دراین باره به جام‌جم می‌گوید که مسئولان شورای شهر و شهرداری باقرشهر از سال‌ها قبل نسبت به پر شدن ظرفیت بهشت زهرا(س) به مسئولان شهرداری تهران هشدار داده بودند.

علی فرجی با یادآوری سال 87 که موضوع توسعه 160 هکتاری بهشت زهرا(س) مطرح شد، می‌گوید: در موضوع توسعه 160 هکتاری بهشت زهرا(س) چون قضیه، ابعاد ملی به خود گرفته بود به دلایلی ناچار شدیم کوتاه بیاییم، اما ادامه این کار دیگر منطقی و عاقلانه به نظر نمی‌رسد، زیرا دیگر جایی برای توسعه بهشت زهرا(س)‌ به سمت باقرشهر نداریم، مگر این‌که بخواهند روستاها را هم بخرند و به گورستان تبدیل کنند.

وی می‌گوید براساس یکی از بندهای توافقنامه‌ای که آن زمان بین شهرداری تهران و مسئولان باقرشهر منعقد شده بود تاکید شد این توسعه برای اولین و آخرین بار انجام شود، اما حالا نگرانیم که مبادا دوباره با مقاومت‌هایی که برسر راه احداث گورستان‌های جدید وجود دارد مسئولان شهرداری تهران باز هم تصمیم به توسعه بهشت زهرا(س) به سمت باقرشهر را بدهند و اهالی این منطقه باز هم دراین زمینه متضرر شوند.

وی این گفته مسئولان بهشت زهرا(س) و شهرداری تهران را که هر از گاهی به‌دلیل نگرانی از کمبود جا بلافاصله به یاد توسعه به طرف باقرشهر می‌افتند، منطقی نمی‌داند و می‌گوید: این بخشی از توافقات ما با مسئولان شهرداری تهران بود که دیگر به هیچ‌وجه دنبال توسعه بهشت زهرا(س) ‌به سمت باقرشهر نباشند و به مکان‌های دیگری بیندیشند، اما آقایان می‌روند گرمدره، اراضی تلو یا هر مکان دیگری، و آنجا با این موضوع مخالفت می‌شود و براحتی کوتاه می‌آیند و می‌پذیرند، پس چه فرقی بین باقرشهر و گرمدره وجود دارد؟

ظرفیت بهشت زهرا، این بار تا سال 97

تیر مسئولان شهرداری برای احداث گورستان جدیدی برای پایتخت در این سال‌ها در حالی به سنگ می‌خورد که صورت مساله همچنان به قوت خود باقی مانده است. چندی پیش بحث گورستان‌های تهران باز هم در جلسه علنی شورای شهر تهران مطرح شد. قصه‌ای که به نظر می‌رسد همچنان سر دراز دارد. مسئولان شهرداری تهران هر چند سال اعلام می‌کنند ظرفیت بهشت زهرا(س)‌ در حال اتمام است و باید به فکر گورستان‌های جدید بود، اما در نهایت کار به گسترش این گورستان می‌رسد.

این‌بار هم معاون خدمات شهری شهردار تهران در جلسه شورای شهر گفت: براساس آمار افرادی که به صورت میانگین هر روز فوت می‌کنند در سال 26 هزار قبر نیاز است، براین اساس تا سال 95 امکان و قابلیت دفن متوفیان در مجموعه بهشت زهرا(س) وجود دارد، اما می‌توان با تغییر کاربری و تدابیر در نظر گرفته شده امکان استفاده ظرفیت مجموعه را تا سال 97 افزایش داد.

با این حال مجتبی عبداللهی، همچنان تاکید کرد که موضوع گورستان‌های جدید در تهران منتفی نیست.

وی با بیان این‌که ایجاد گورستان تا کیلومتر‌ها اراضی اطراف آن را در برمی‌گیرد، توضیح داد: کاملا طبیعی است با احداث گورستان در یک منطقه ارزش زمین آن حوالی کاهش یابد و همین موضوع یکی از دلایل مهمی است برای این‌که در هر نقطه‌ای که برای احداث گورستان انتخاب می‌شود، همواره مقاومت‌های جدی وجود داشته باشد.

به گفته وی، ساکنان تا کیلومتر‌ها اجازه ساخت گورستان را نمی‌دهند و به‌همین دلیل است که شهرداری تاکنون نتوانسته مکان مناسبی برای احداث گورستان جدید تهران پیدا کند.

این‌طور که پیداست مسئولان شهری دیگر به این باور رسیده‌اند که با مقاومت‌های موجود به تنهایی نمی‌توانند کار احداث گورستان جدید را پیش ببرند و یا باید به کلی قید احداث گورستان جدید برای پایتخت را بزنند یا برای این‌که حرف‌شان را به کرسی بنشانند چاره‌ای جز کمک گرفتن از نهادهای بالادستی مانند استانداری یا حتی وزارت کشور و دولت ندارند.

تصمیم‌گیری در دقیقه 90

مثل خیلی کارهای دیگر منتظریم تا دقیقه 90. هفده سال است حرف از تکمیل ظرفیت تنها گورستان تهران زده می‌شود بدون این‌که در این سال‌ها مسئولان امر از شهرداری گرفته تا شورای شهر و استانداری و وزارت کشور، یکبار برای همیشه دور هم جمع شوند و به اختلاف‌نظرها پایان دهند و تکلیف ماجرا را روشن کنند.

فرجی، نایب رئیس سابق شورای شهر باقرشهر با تاکید براین‌که توسعه بهشت زهرا(س) چاره کار نیست، تصریح می‌کند: مسئولان شهرداری و شورای شهر تهران باید بی‌تفاوتی‌ها نسبت به احداث گورستان جدید برای تهران را کنار بگذارند و به جای حل موقت مشکل، به فکر یک راهکار منطقی باشند تا در طولانی مدت جوابگوی نیاز کلانشهر تهران به مکانی برای دفن اموات باشد.

به نظر می‌رسد مسئولان شهری برای احداث گورستان جدید تهران همچنان دست روی دست گذاشته‌اند تا یک گزینه مطرح کنند و بدون مقاومت و مخالفتی بروند آنجا و کلنگ آن را به زمین بزنند و گورستان جدید تهرانی‌ها را در آن مکان بسازند.

پس تا آن زمان هیچ اقدامی قرار نیست برای احداث گورستان جدید پایتخت انجام شود چون هنوز نقطه امیدی است و فعلا می‌توان روی توسعه بهشت زهرا(س) حساب باز کرد، اما تا کجا و تا کی معلوم نیست.

شاید خیلی دور نباشد زمانی که بهشت زهرا(س) حتی یک جای خالی هم برای دفن اموات تهرانی‌ها نداشته باشد آن هم در شرایطی که هنوز مسئولان شهری برسر این‌که کدام گزینه برای احداث گورستان جدید پایتخت مناسب‌تر است به توافق نرسیده‌اند!