بفرمابید به جای کتاب لوازم آرایش بخرید!

جام جم سرا: قدمت کوچه حاج نایب به زمانی باز می‌گردد که حاج رضا کتابفروش قمی نایب به تهران آمد و نزدیک به صد سال قبل در این کوچه اولین کتابفروشی را ایجاد کرد.کوچه حاج نایب در آن زمان در مرکز شهر تهران قرار داشت و به خاطر نزدیکی به تجمع حوزه‌های علمیه تهران و دارالفنون، بزودی تبدیل به یکی از قطب‌های فروش کتاب در آن شهر شد و آوازه آن در سراسرکشور پیچید و همه برای خرید کتاب‌های مذهبی به این کوچه آمدند .

تا سی سال پس از حاج نایب قمی در این کوچه تنها به تعداد انگشتان دست کتابفروشی وجود داشت اما از حدود سالهای 1325 چند فروشنده بزرگ کتاب در تهران پا به این کوچه گذاشتند .
در سالهای دهه بیست ،کم کم این کوچه تبدیل به مرکز تجمع کتابفروش‌های مذهبی شد و به عنوان قطب فروش کتاب مذهبی در ایران شناخته شد. در دهه بیست و سی، بیشترین کتابهایی که در این کوچه چاپ و منتشر می‌شد، کتابهای مذهبی ودینی بود که توسط دو ناشر بزرگ: کتابفروشی اسلامی و انتشارات اسلامیه به چاپ می‌رسید .

اوج دوران رونق کوچه حاج نایب به دهه پنجاه شمسی برمی گردد، زمانی که حاج نایب کتابفروش قمی، دیگر در قید حیات نبود وبه دلیل اینکه فرزندی نداشت، کتابفروشی‌اش را به یکی از شاگردانش می‌بخشد و از دنیا می‌رود .

اینجا ناشران اسامی آشنایی دارند؛ انتشارات محمدی، باقرالعلوم، ناس، اسلامیه و... اما حالا مدتهاست که دیگر حاج نایب رو به فراموشی می‌رود. بیشتر کتابفروشی‌های این راسته تغییر کاربری داده اند و به فروش لوازم آرایشی، بهداشتی و پزشکی تبدیل شده است.

دلیل اصلی چیست؟
بخشی از این مشکلات را باید در مسایل مالی نشر کشور جست وجو کرد، مشکلاتی مانند نبود سود کافی برای ناشران، اجرایی نشدن قانون معافیت مالیاتی، حذف کتاب از سبد مصرفی مردم و ... شاید نمونه‌های کوچکی از مشکلات بازار کتاب باشد که سبب شده راسته‌های کتاب مانند کوچه حاج نایب، خیابان کریمخان و حتی دیگر انقلاب رونق سابق را نداشته باشد.

محمد فلسفی، صاحب کتابفروشی ناس در این باره معتقد است که کوچه حاج نایب هنوز هم نفس می‌کشد. وی می‌گوید: اکنون تنها این کوچه حاج نایب است که بین کوچه‌های باریک و دراز ناصرخسرو بوی کتاب و کاغذ می‌دهد. در این کوچه هم تنها بوی کتاب‌های مذهبی به مشام می‌رسد.

وی اضافه می‌کند: چند سال پیش 7 پاساژ کتابفروشی در کوچه حاج نایب فعال بود، در حالی که الان تنها در دو پاساژ کتاب فروخته می‌شود، اما تمام مغازه‌ها در این پاساژ‌ها نیز کتابفروش نیستند؛ برخی از آنها انباری هستند با قفل‌های کهنه و شیشه‌هایی که با گرد و غبار زینت شده‌اند.

بیت‌ا... رادخواه، یکی دیگر از کتابفروشان قدیمی کوچه حاج نایب است و درباره وضعیت فعلی این کوچه می‌گوید: این بازار به دلایل مختلف در حال تعطیلی و تغییر به محل فروش لوازم آرایشی و بهداشتی شده است. از آنجایی‌که کتابفروشی کار کم درآمد ودیر بازدهی است، شاغلان در این حرفه با فشار اقتصادی ناشی از عوارض و مالیات شهرداری بر دکان‌های این کوچه در حال ترک و تغییر شغل خویش و یا فروش مغازه‌های خود به فروشندگان لوازم آرایشی هستند. بیشتر از یکی دو سال دیگر اینجا نمی‌شود کار کرد. آرام آرام ما هم باید کرکره‌ها را پایین بکشیم.

او همچنین می‌گوید، مشتری‌ها آنقدر کم است که کتابفروشی‌های اینجا به کتابخانه تبدیل شده‌اند.
حس عجیبی است، زمانی که می‌شنوی حاج نایب رفت و آمدش تنها به خرید کتاب خلاصه نمی شده است، چه بسیار افرادی که با گذر از این کوچه از مدرسۀ دارالفنون فارغ التحصیل شده‌اند و منابع خود را از کتابفروشی‌های این کوچه تهیه می‌کردند. چه بسیاری که هم اکنون آوازه آنها در تاریخ خوش می‌درخشد.

چرا گذر از حاج نایب کمرنگ شد؟
محمد محمدی، مدیر انتشارات محمدی از دیگر ناشران باسابقه در کوچه حاج نایب است. وی درباره تغییر شغل و نقل مکان ناشران از حاج نایب می‌گوید: تعداد اندکی از کتابفروشان باسابقه در این راسته دوام آورده‌اند که آن هم از سر عشق و تعصبی است که به کارشان دارند یا پشتوانه سرمایه ای است که از گذشته و از پدرانشان به آنها ارث رسیده است.
به اعتقاد این ناشر با وجود اینکه این راسته دیگر فراموش شده است، اما هنوز هم افرادی هستند که به کارشان در این کوچه عشق می‌ورزند. وی معتقد است، کتابفروشی هایی از حاج نایب رفته اند دو دسته هستند؛ عده ای که کلاً با کتابفروشی خداحافظی کرده اند و دسته دیگری که به انگیزۀ فروش بیشتر به خیابان انقلاب کوچ کرده اند.

هرچند بورس‌های لوازم بهداشتی و آرایشی در خیابان ناصر خسرو و کوچه‌های شلوغ آن جای خود را باز کرده است، اما رونق نداشتن حاج نایب را تنها نمی‌توان به این یک دلیل دانست. ازدحام، ترافیک و شلوغی دلیل دیگری است که این سال‌ها آرامش فضای کتابفروشی‌های منطقه ناصرخسرو را تهدید کرده است.

سالهاست که کتابفروشی‌های این منطقه را با کتاب‌های مذهبی و حوزوی می‌شناسند. انواع ادعیه، مفاتیح، قرآن، نهج‌البلاغه، تفاسیر، کتاب‌های فقهی و کلامی. با این حال همه می‌دانیم کوچه حاج نایب یک زنگ خطر است، برای متولیان فرهنگ ما. اگر زمانی که دنبال کتاب‌های دانشگاهی و یا کتاب نایاب بودی با شوق خیابان کارگر تا خیابان دانشگاه را در حوالی میدان انقلاب می‌پیمودی، ولی حالا انقلاب هم رونق گذشته را ندارد و بسیاری از کرکره ها پایین کشیده شده است و تنها دانشجویان هستند که از سر اجبار سری به این خیابان می‌زنند.

در این وضعیت که دیگر راسته‌های کتاب هر روز کم رونق تر از روز قبل می‌شود، مسؤولان باید به فکر چاره جویی باشند، زیرا از همین حالا می‌توان افتتاح باغ کتاب را در عباس آباد با شکست مواجه دانست.(فرهنگ)

*انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی در «جام جم سرا» لزوما به معنای تایید یا رد محتوای آن نیست و صرفاً به قصد اطلاع کاربران بازنشر می‌شود.