سیری در تصوف اسلامی و رهبانیت بودایی

بسیاری از سنت های دینی ساختار اجتماعی ویژه ای دارند که می توان آن را تحت عنوان کلی طریقه های رهبانی توصیف و تبیین کرد. «سنگَهه بوداییان، طریقه های رهبانی مسیحی، جینی، هندویی، دائویی، مانوی و طریقه ها و سلسله های صوفیه همگی از انواع طریقه های رهبانی اند که ویژگی ها و گاه ریشه هایی مشترک دارند. نویسنده در این کتاب این طریقه ها را تجلی اجتماعی سودایی مشترک در میان اقوام مختلف می داند و آن چیزی نیست جز کشف بی واسطه حقیقت یا نیل به تجربه عرفانی. در اکثر طریقه های رهبانی تمایل به زهد و چشم پوشی از دنیا وجود داشته است. مولف تأکید می کند که نباید رهبانیت و زهد ورزی را مترادف بگیریم. زیرا زهد و ریاضت کشی همراه با تحمل سختی ها و گاه اعمال دردآور است. در پاسخ به این پرسش که چرا برخی از افراد جامعه به رهبانیت گرایش می یابند پاسخ های گوناگونی ارائه شده است اما درباره این پرسش و همین طور درباره منشأ رهبانیت نمی توان به یک پاسخ مشخص و قطعی رسید؛ ولی در عین حال پژوهش تطبیقی و بررسی آداب و آیین هایی رهبانی در فرهنگ های مختلف می تواند ما را در نزدیک شدن به پاسخ پرسش هایمان یاری کند. مولف با همین هدف دست به نگارش این اثر زده است. این کتاب در چهار فصل نگاشته شده است. فصل نخست «رهبانیت یا سلوک صوفیانه» نام دارد؛ او در این فصل نخست به تعریف رهبانیت و بررسی ویژگی های مشترک طریقه های رهبانی پرداخته و این پدیده را به طور اجمالی در سنت های هندویی، جَینی، مانوی، یهودی و مسیحی مورد مطالعه قرار داده است. «رهبانیت بودایی» عنوان فصل دوم کتاب است که به طور کامل به رهبانیت بودایی اختصاص یافته است. عدلی در این فصل به تفصیل درباره شکل گیری نخستین جوامع راهبان بودایی و آداب و قوانین آنان سخن گفته است. مولف فصل سوم را «خانقاه و طریقت در تصوف اسلامی» نامیده است که به مطالعه نخستین جوامع صوفیان، پیدایش خانقاه ها و طریقه های صوفیان می پردازد. فصل چهارم «رهبانیت بودایی و تصوف اسلامی» نام دارد. در این فصل برخی مولفه ها و مفاهیم مشترک رهبانیت بودایی و تصوف اسلامی در بوته مقایسه و تطبیق قرار گرفته است. مولف در این کتاب بر اساس اسناد و متون معتبر بودایی و آثار و رساله های مشایخ متصوفه ابعاد تازه ای را از شباهت های میان رهبانیت بودایی و تصوف اسلامی را طرح کرده است. بخش پایانی این کتاب نیز به فرهنگ اصطلاحات بودایی اختصاص دارد. یادآور می شود این رساله دکتری که هم اکنون به صورت کتاب منتشر شده برگزیده دومین دوره جایزه دکتر فتح الله مجتبایی است.