وقتی ‌کودک بی‌دندان می‌ماند

دکتر احمد جعفری، متخصص دندانپزشکی کودکان و دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران می‌گوید: اگر برخی دندان‌ها اصلا در دهان کودک نروید، به این حالت نبود دندان یا فقدان دندان می‌گویند. او معتقد است برای این‌که این مشکل را بهتر بشناسیم، باید ابتدا درباره وضع طبیعی رویش دندان‌ها صحبت کنیم؛ بنابراین حرف‌هایش را با جام‌جم درباره فقدان دندان این‌گونه شروع کرد: دندان‌های شیری در ماه‌های سوم تا چهارم جنینی شروع به تشکیل می‌کند و در سنین هشت ماهگی تا 2.5 سالگی در دهان می‌روید. هرگونه اختلال در روند تشکیل و رویش این دندان‌ها می‌تواند مشکل‌ساز باشد؛ مثلا ممکن است جوانه دندان اصلا وجود نداشته باشد یا هنگامی که جوانه باید تکثیر شود تا شکل دندان به خود بگیرد، این اتفاق نیفتد. در این‌صورت، فقدان یا نبود دندان بروز می‌کند! او ادامه می‌دهد: گفتیم رویش دندان‌های شیری از هشت ماهگی تا 2.5 سالگی است، اما شش ماه زودتر یا دیرتر از این زمان هم طبیعی است. بنابراین انتظار داریم در 30 ماهگی تمام دندان‌های شیری کودک یعنی 20 دندان روییده باشد؛ یعنی در هر فک ده دندان. برای این‌که بتوانیم این تعداد دندان را در این سنین بشماریم، اگر لب بالای بچه را جلو بکشیم، می‌بینیم وسط فک خطی وجود دارد که لب را به فک متصل می‌کند؛ از آنجا به هر طرف چپ و راست باید پنج دندان وجود داشته باشد. به گفته او، اصلی‌ترین تشخیص‌دهندگان این مشکل، خود والدین هستند که اگر از روند طبیعی رویش دندان‌ها آگاهی داشته باشند و بدانند تعداد دندان‌های شیری و دائمی در هر فک چند عدد باید باشد، خواهند دانست چه زمانی باید به نبودن دندان کودک حساس شوند.

وقتی دندان شیری نمی‌روید اما جوانه دندان دائمی است

تا قبل از پنج سالگی اگر فقط یک یا دو دندان شیری نروید، دنبال علت نمی‌گردیم چون ممکن است جوانه دندان‌های دائمی تشکیل شود، ولی بعد از این سن، رادیوگرافی و بررسی‌هایی لازم است تا بفهمیم جوانه دندان دائمی وجود دارد یا نه. دکتر جعفری با بیان این جمله‌ها می‌افزاید: اگر تعداد دندان‌های شیری که وجود ندارد زیاد باشد (پنج تا شش دندان)، باید درمان بلافاصله شروع شود چون کودک دچار مشکل در غذاخوردن خواهدشد و فشار لازم به فک‌هایش وارد نمی‌شود. او درباره اقدام‌های لازم برای بچه‌های دچار این مشکل می‌گوید: تنها راه حل برای بچه‌‌های بالاتر از سه سال این است که دندان مصنوعی برایشان ساخته ‌شود تا بتوانند راحت غذا بخورند. البته به دلیل این‌که فک کودکان مدام درحال رشد است، این دندان باید مدام اصلاح یا تعویض شود و دندانپزشک مراقب باشد اگر دندان دائمی در حال روییدن بود، جای آن را روی دندان مصنوعی متحرک بتراشد و مدام کودک را تحت‌نظر قرار دهد.

وقتی دندان دائمی نروید

دکتر جعفری توضیح می‌دهد: دندان‌های شیری در شش‌سالگی باید شروع به افتادن کنند و دندان‌های دائمی جای آنها را بگیرد. اولین دندان دائمی که می‌روید، دندان آسیای بزرگ اول است (دندان 6) که در شش سالگی می‌روید. همان‌طور که گفتیم در هر طرف فک فقط پنج دندان شیری وجود دارد، بنابراین زیر این دندان، دندان شیری وجود نداشته؛ به همین دلیل هم خیلی از پدر و مادرها فکر می‌کنند این دندان شیری است! این متخصص دندانپزشکی کودکان می‌افزاید: بعد دندان‌های شیری از جلوی فک شروع به افتادن می‌کنند و دندان‌های دائمی به ترتیب جای آنها می‌روید. بعد دندان هفتم در سن دوازده تا سیزده سالگی درمی‌آید و بعد حدودهجده تا بیست‌سالگی دندان عقل (سومین آسیای دائمی) کم‌کم از لثه سر بیرون می‌آورد.

چرا دندان نمی‌روید؟

به گفته دکتر جعفری، جوانه دندان‌ها در ابتدای تشکیل، همان جوانه دندان‌های شیری است و از کنار این جوانه‌ها، جوانه دندان‌های دائمی تشکیل می‌شود و بعد از آن آسیای دائمی به وجود می‌آید، اما گاهی جوانه دندان شیری اصلا وجود ندارد. بنابراین جوانه دندان‌ دائمی هم از کنار آن درنمی‌آید که دندان دائمی را تشکیل دهد. او ادامه می‌دهد: گاهی هم جوانه دندان شیری وجود دارد، اما جوانه دندان دائمی یا از کنارش تشکیل نمی‌شود یا وقتی تشکیل شد، هنگام تکثیر سلولی، خوب تکثیر پیدا نمی‌کند. گاهی هم جوانه دندان شیری نیست، ولی دندان دائمی جوانه می‌زند. این دندانپزشک در ادامه به نکته مهمی اشاره می‌کند: جوانه دندان‌ها از بخشی از سلول‌های جنینی تشکیل می‌شود که منشأ آن با منشأ پوست (اکتودرم) یکی است. بنابراین اگر اختلال‌های دندان خیلی شدید باشد و خیلی از دندان‌های کودک نروید، ممکن است نشانه‌های پوستی مثل خشکی پوست، کم‌بودن تعداد موها، ضخیم‌بودن غیرطبیعی موها و ترشح بیش از حد غدد عرق هم در او دیده شود که در این صورت باید حتما کودک را به متخصص پوست هم ارجاع داد.

اما چرا این اتفاق‌ها می‌افتد؟

دکتر جعفری در پاسخ به این پرسش می‌گوید: علت این اتفاق‌ها می‌تواند ژنتیک باشد، بویژه وقتی تعداد بیشتری از دندان‌ها وجود ندارد. حتی در صورت کمبود یک یا دو دندان هم مساله ژنتیک مطرح است به طوری که اگر یکی از فرزندان خانواده‌ای دچار این مشکل باشد، از دیگر فرزندان هم رادیوگرافی انجام می‌دهیم تا ببینیم این فقدان دندان در آنها هم دیده می‌شود یا نه. او تاکید می‌کند: البته گاهی فقدان دندان، اکتسابی است؛ مثلا دیده شده اگر سن مادر هنگام بارداری بالا باشد، کودک در دوره جنینی خوب تغذیه نشود و رشد نکند و نوزاد با وزن پایین به دنیا بیاید و در بارداری‌های چندقلویی، احتمال نروییدن دندان‌ها زیاد است. ابتلا به بعضی بیماری‌ها مثل سرخک هم روی تشکیل دندان‌های دائمی و تکثیر سلول‌های آنها اثر می‌گذارد.

درمان گروهی لازم است

درمان این مشکل باید گروهی و با همکاری والدین، آموزگار، دندانپزشک عمومی، متخصص دندانپزشک کودکان، ارتودنتیست، متخصص پروتز و ترمیمی و ایمپلنت و... انجام ‌شود. دکتر جعفری می‌گوید: باید حتما با متخصصان ژنتیک و پوست هم مشورت شود چون همان‌طور که گفتم، خیلی‌وقت‌ها بیماری‌های پوستی هم همزمان با این فقدان دیده‌ می‌شود و باید این مشکلات هم شناسایی شود؛ بنابراین دندانپزشکان با مشاهده این مشکل، کودک را به متخصص پوست و ژنتیک هم معرفی می‌کنند تا مشکلات احتمالی دیگر کودک تشخیص داده و درمان شود.

دندان‌های شیری باید حفظ شود، بویژه اگر...

دکتر جعفری معتقد است اگر دندانپزشک تشخیص دهد جوانه دندان دائمی واقعا وجود ندارد، باید برای حفظ دندان شیری به والدین و کودک آموزش‌های لازم را داده و حتما متخصص دندانپزشک کودک اقدام‌های درمانی لازم را برای آینده انجام دهد.

او تاکید می‌کند: سالم ماندن دندان‌های شیری که زیر آنها جوانه دندان دائمی وجود ندارد، بسیار مهم است و این دندان‌ها باید حفظ شود و سالم بماند؛ چون اگر از دست بروند، مشکلات زیادی ایجاد می‌شود.

این متخصص دندانپزشکی کودکان با بیان این‌که گرچه روش‌های درمانی مناسبی وجود دارد، ولی بهترین روش، حفظ دندان شیری است، ادامه می‌دهد: گاهی به دلایلی این دندان‌ها حذف می‌‌شود و ارتودنتیست تشخیص می‌دهد که با پرکردن فضای خالی، اوضاع دندان‌ها بهتر و زیباتر خواهدبود در غیر این صورت، اگر دندان‌ شیری از دست برود، درمان پیچیده خواهد شد. از طرفی هر قدر در سن بالاتری این دندان از بین برود، درمان‌هایی مثل ایمپلنت و پروتز موفق‌تر خواهد بود. در سنین زیر 20 سال هم که اصلا امکان این اقدام‌ها وجود ندارد.

او به نکته جالبی اشاره می‌کند که شاید خیلی از ما ندانیم: دندان‌های شیری که زیر آنها جوانه‌ دندان دائمی وجود ندارد، تا سی و پنج سالگی هم می‌ماند؛ چون زیر آنها جوانه‌ای وجود ندارد که آنها را بیرون براند و ریشه‌شان را تحلیل ببرد. البته به مرور که سن افزایش می‌یابد و جویدن بیشتر می‌شود، فشارهای غیرطبیعی باعث تحلیل ریشه این دندان می‌شود و می‌افتد که البته در این سنین روکش و ایمپلنت موفق‌تر خواهد بود. او در نهایت می‌گوید: اگر کسی دچار فقدان دندان باشد، باید توسط متخصص ژنتیک بررسی شود تا اگر مشکل او ژنتیک باشد، برای پیشگیری از ابتلای فرزندش در آینده، اقدام‌های لازم را انجام دهد و از بروز این مشکل پیشگیری کند.

زهرا سادات صفوی‌سهی ‌/‌ جام‌جم