متخصصان تصویربرداری و نورپردازی

در سال‌های اخیر با ورود دوربین‌های دیجیتال و تکنولوژی HDکار با دوربین‌های حرفه‌ای بسیار راحت‌تر شده و به همین دلیل معمولا در تلویزیون فیلم‌ها و سریال‌ها تصویربرداری می‌شوند، اما در سینمای کشورمان همچنان فیلمبرداری متداول است.

فیلمبردار یا تصویربردار کسی است که وظیفه ضبط تصاویر را به عهده دارد و با دوربین‌های فیلمبرداری معمولی و دیجیتال و مطابق دستورات کارگردان یا مدیر فیلمبرداری کار می‌کند. او می‌تواند به تنهایی فیلمبرداری را انجام بدهد یا عضوی از گروه فیلمبرداری باشد.

مدیر تصویربرداری نیز کسی است که به همراه یک یا دو تصویربردار، طراح نور یا نورپرداز و چند دستیار ثبت و ضبط آثار تصویری را به عهده می‌گیرد و گروهش را برای اجرای ایده‌ها و نظرات کارگردان هدایت می‌کند. یک مدیر تصویربرداری خلاق می‌تواند با تعیین شیوه و عملکرد هر یک از افراد گروهش و تقسیم درست وظایف بین آنها در اجرای خواسته‌ها و نظرات کارگردان بسیار موفق عمل کند و تاثیر بسزایی در کیفیت اثر تولید شده داشته باشد؛ چرا که تصویربرداری مهم‌ترین مرحله تولید است و پیش از آن به پیش‌تولید و پس از آن به پس‌تولید شهرت دارد. این مرحله با مهم‌ترین ابزار و وسایل فیلمسازی، یعنی دوربین و متعلقات آن، انواع چراغ‌‌ها و... سر و کار دارد. همچنین نورپردازی، کارگردانی، صدابرداری، بازیگری و برخی جلوه‌های ویژه، همزمان و برای تصویربرداری انجام می‌شود.

مدیر فیلمبرداری یا فیلمبردار قبل از هر چیز باید ابزار کارش را درست بشناسد و درباره دوربین، انواع لنزها، نورها، فیلترهای نوری، زاویه‌های دوربین و تاثیر حسی حرکات دوربین اطلاعات کافی داشته باشد. او باید قبل از هر نما تجهیزات تصویربرداری را آماده کند و در موقعیت مکانی مناسب قرار بگیرد.

یکی از ویژگی‌های حرفه فیلمبرداری قوای جسمی است؛ زیرا گاهی لازم است فیلمبردار ساعات طولانی پشت دوربین قرار بگیرد، دوربین را حرکت بدهد یا حتی در ارتفاعات در جاهای خاص مانند جرثقیل، داربست، سقف خودرو یا... کار کند. همچنین محل کار فیلمبردار همیشه در استودیو یا مکان‌های داخلی نیست. او باید در شرایط مختلف آب و هوایی و مناطق مختلف جغرافیایی پشت دوربین قرار بگیرد. البته یک تصویربردار همیشه از همکاری دستیارانی بهره می‌برد که عمدتا وظیفه آنها آماده‌سازی فضا و تجهیزات بوده و به نوعی بیشتر کارهای اجرایی به عهده آنهاست.

دستیار یک فیلمبردار معمولا کار فوکوس‌کشی (تنظیم لنز برای شفاف‌بودن تصویر)‌ را در نماهای حرکتی به عهده دارد. در گروه فیلمبرداری فردی به نام تراولینگ من حضور دارد که مسئولیت حرکت دوربین روی ریل را در نماهای حرکتی به عهده‌ دارد. گاهی این فرد مسئولیت حرکت کرین (وسیله‌ای که امکان حرکت دوربین به سمت بالا و پایین را فراهم می‌کند)‌ را نیز به عهده می‌گیرد و گاهی فیلمبردار ترجیح می‌دهد این کار را به یک فرد حرفه‌ای دیگر بسپارد. دستیاران دوم و سوم فیلمبردار هم مسئولیت آماده‌کردن لوازم فیلمبرداری را به عهده دارند.

دستمزدی که یک تصویربردار برای یک ماه کار دریافت می‌کند به طور متوسط رقمی بین 120 تا 150 میلیون ریال است که این رقم دستمزد دستیاران را نیز شامل می‌شود. همچون سایر مشاغل بسته به حجم کار در طول یک ماه، دشواری یا سادگی آن، تعداد دستیاران و البته روابط بین یک فیلمبردار و تولیدکنندگان یک سریال این رقم متغیر است.

در یک گروه فیلمبرداری، فردی به عنوان نورپرداز یا طراح نور وجود دارد که وظیفه آماده‌سازی نور مناسب صحنه و ایجاد حس به کمک نورپردازی را به عهده دارد. نورپردازی در آثار تصویری چیزی فراتر از تاباندن نور به اشیاست و با روشن‌تر و تیره‌ترکردن درون قاب به ساخته‌شدن ترکیب‌بندی هر نما کمک می‌کنند.

نور‌پرداز عضوی از گروه فیلمبرداری است و کارش را در هماهنگی با مدیر تصویربرداری یا تصویربردار انجام می‌دهد. او پس از طراحی نماها توسط کارگردان و روشن شدن جزئیات و فضای هر سکانس یا نما در‌جهت اهداف کارگردان و با هماهنگی و نظر مدیر تصویربرداری نور مناسب را به صحنه می‌تاباند. طبیعی است یک نورپرداز باید درباره تاثیرات حسی نور، شدت و زوایای تابشی نور و ابزار نورپردازی اطلاعات کافی داشته باشد. از دشواری‌های کار نورپرداز استفاده از پروژکتورهایی است که به برق متصل می‌شود و برخی آنها به اندازه کافی ایمن نیست. همچنین گاهی برای تاباندن نور از زاویه مد نظر کارگردان لازم است پروژکتورها در جایی قرار گیرد که قرار گرفتن و نصب پروژکتور در آنجا ساده نیست. البته در اغلب گروه‌های تولید، نورپرداز یا طراح نور دستیارانی دارند که این کارهای اجرایی دشوار را به آنها می‌سپارند.

امروزه که امکانات تصویربرداری بیشتر شده کارگردانان نیز برای نمابندی (دکوپاژ)‌ کارهایشان از تجهیزات بیشتری استفاده می‌کنند که یکی از آنها گرفتن نماهای هوایی است که به هلی‌شات معروف است. برخی تصویربرداران در گرفتن چنین نماهایی تبحر دارند که در تیتراژ آثار نام آنها جدا قید می‌شود.

دوربین‌های تصویربرداری روز به روز کوچک‌تر می‌شوند. امروزه با برخی‌ دوربین‌های عکاسی، تصویربرداری هم می‌کنند که این کار به تبحر خاصی نیاز دارد. کارگردانانی که تمایل به گرفتن نماهای حرکتی عجیب و غریب دارند، معمولا از این دوربین استفاده می‌کنند. تاکنون سیروس مقدم بیشترین استفاده را از این دوربین کرده و فرشاد گل‌سفیدی تصویربرداری است که با کار با این دوربین شهرت دارد. این تصویربردار سریال معراجی‌ها را با همین مدل دوربین تصویربرداری کرده است.

آن مرد برق می‌گیرد

مسئول برق در روند تولید فیلم‌ها و سریال‌ها کاری بسیار سخت و عجیب به عهده دارد! او علاوه بر سر و کار داشتن با برق سه‌فاز که به مهارت و احتیاط‌های ویژه نیاز دارد، کاری تقریبا رسمی، اما غیرقانونی انجام می‌دهد.

طرح‌های سینمایی و تلویزیونی در کشورمان کمتر در استودیوهای فیلمسازی و بیشتر در فضاهای عمومی و واقعی ساخته می‌شوند و از آنجا که استفاده از چند دوربین، تعداد زیادی پروژکتور، تجهیزات صوتی و دیگر لوازم برقی نیازمند وجود برق سه‌فاز در لوکیشن‌های ساخت آثار تصویری است همواره فردی به نام مسئول برق وظیفه تامین برق از تیربرق‌های شهری را به عهده می‌گیرد که البته کاری غیرقانونی و بسیار خطرناک است. روش قانونی برای تامین برق مصرفی پروژه‌های سینمایی و تلویزیونی استفاده از خدمات، امکانات و کمک گرفتن از نیروهای متخصص اداره برق است، اما بهره‌مندی از این همکاری و همراهی نیازمند نامه‌نگاری‌های بسیار و عمدتا زمانبر است که با روند تولید همخوانی ندارند. در ضمن هر فیلم یا سریالی ممکن است چند لوکیشن داشته باشد و برای هر لوکیشن باید با اداره برق مربوط به همان مکان نامه‌نگاری شود.

تولیدکنندگان آثار تصویری برای حل این مشکل چاره‌ای جز گرفتن برق از تیربرق‌های شهری ندارند. انجام این کار به دلیل دشواری و خطر بسیار در انحصار یکی دو نفر است که تقریبا به صورت رسمی این کار غیرقانونی را انجام می‌دهند و نامشان عمدتا در تیراژ آثار هم ذکر می‌شود. این افراد که تخصص ویژه‌ای در این زمینه دارند برای هر بار وصل یا قطع کردن جریان برق مبلغی حدود صد تا 150 هزار تومان دریافت می‌کنند. ممکن است در یک فیلم یا سریال پر لوکیشن نیاز به بارها قطع و وصل برق باشد و احتمالا گروه‌های تولید ترجیح بدهند این کار را به کسانی بسپارند که در ازای مبلغ کمتری حاضر به دریافت این رقم باشند. در چنین مواردی خطرات بسیاری فرد غیرمتخصص را تهدید می‌کند و بارها دیده شده افرادی که بدون تخصص کافی این کار را کرده‌اند بشدت مجروح شده‌اند و حتی کسانی در این کار جان خود را از دست داده‌اند.

گرفتن برق سه‌فاز از تیربرق کاری بسیار تخصصی و نیازمند دانش و امکاناتی است که افراد را در مقابل جریان برق مصون بدارد و در صورت عدم رعایت این موارد ممکن است افراد دچار برق‌گرفتگی شدید شوند، جریان برق آنها را از روی تیربرق به پایین پرتاب کند و حتی جعبه برق در مقابل صورتشان منفجر شود.

آذر مهاجر / گروه رادیو و تلویزیون