سرطان هم موروثی می​شود

سلول‌های سرطانی برخلاف سلول‌های عادی دیگر قادر به رشد و تقسیم سلولی نخواهند بود. البته علت تغییر رفتار سلول‌های سرطانی مشخص نیست، اما متخصصان بر این باورند که عوامل ژنتیک یا عوامل دیگری مانند ویروس‌ها و مواد سرطان‌زا می‌تواند در ایجاد چنین تغییراتی در بدن نقش بسیار مهمی داشته باشد.

بیشتر سرطان‌ها ارثی است و در ایجاد اختلال در یک یا چند ژن ریشه دارد. سرطان پستان نیز از جمله بیماری‌های سرطانی است که زمینه وراثتی دارد. بر این اساس اگر پدر و مادر فردی ژن معیوب این بیماری را داشته باشد فرد ناقل این بیماری محسوب می‌شود. بنابراین در 50 تا 80 درصد موارد این احتمال وجود دارد که او نیز در طول زندگی به این سرطان مبتلا شود. خوشبختانه امروز برنامه‌های متعددی وجود دارد که می‌تواند در شناسایی افراد ناقل و پیشگیری از ابتلا به بیماری تاثیرگذار باشد. به همین علت، سرطان پستان یکی از پیشگیرانه‌ترین سرطان‌های توارثی شناخته شده است.

سبک زندگی، سرطان‌های توارثی را تشدید می‌کند

با توجه به اهمیت این موضوع، محققان و متخصصان پژوهشکده سرطان پستان جهاد دانشگاهی تصمیم گرفته‌اند با هدف ارائه آخرین دستاوردهای پژوهشی و تحقیقاتی از خبرگان و اندیشمندان این حوزه از سراسر دنیا دعوت کنند در جلساتی که روش‌های مختلف پیشگیری از بیماری‌های سرطانی مختلف را مورد بررسی قرار می‌دهد، حضور پیدا کرده و نتایج آخرین بررسی‌ها در کشورهای مختلف را ارائه کنند. نخستین نشست از این مجموعه نشست‌ها با عنوان سرطان‌های توارثی با سخنرانی پروفسور Hans Vasen از دانشگاه Leiden هلند در تالار لاله بیمارستان امام خمینی تهران برگزار شد. ‌در این همایش پروفسور هنس واسن، مدیر پزشکی سازمان سرطان‌های توارثی هلند ـ که در زمینه غربالگری سرطان‌های توارثی تخصص دارد ـ ‌با تاکید بر اثرگذار بودن سبک زندگی بر سرطان‌های توارثی یادآور شد: بهترین راه پیشگیری از سرطان‌های توارثی غربالگری و تاکید بیشتر بر خانواده‌هایی است که احتمال ابتلا به این بیماری در آنها بیشتر است.

این متخصص با اشاره به شیوع بیماری‌های سرطانی در ایران گفت: در پیشگیری از سرطانی‌هایی که ریشه وراثتی دارد در نخستین قدم می‌توان بر تغذیه مناسب تاکید کرد. در اقدامات بعدی سبک زندگی افراد و داشتن فعالیت فیزیکی می‌تواند عامل پیشگیری‌کننده مهمی به شمار آید. استعمال دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی از عواملی است که می‌تواند در افزایش احتمال ابتلا به سرطان‌های توارثی تاثیرگذار باشد. بنابراین توصیه می‌شود افرادی که در خانواده آنها سابقه ابتلا به سرطان‌ها و بویژه سرطان‌های توارثی وجود دارد، تحت غربالگری قرار ‌گیرند تا بر اساس راهکارهای لازم، چگونگی پیشگیری یا به تعویق انداختن بیماری در این گروه از افراد مورد توجه قرار گیرد. هرچه تعداد افراد مبتلا به سرطان در میان اقوام و بستگان فردی بیشتر باشد، ضرورت پیشگیری از ابتلا به این بیماری در دیگر اعضای خانواده و بستگان بیشتر خواهد بود.

پروفسور هنس واسن، با اشاره به نتایج به دست آمده از تحقیقات انجام شده روی تعدادی از خانواده‌ها در کشور هلند افزود: بهترین راه پیشگیری از سرطان‌های توارثی پیشگیری اولیه است. سرطان پستان، معده و روده بزرگ از شایع‌ترین سرطان‌های توارثی است و سرطان پستان در مقایسه با دیگر سرطان‌های توارثی در سطح دنیا شیوع بیشتری دارد. هدف اصل ما شناسایی افراد مستعد ابتلا به سرطان و پیشگیری از ابتلا به بیماری در مراحل اولیه است. گرچه در سرطان‌های توارثی ژنتیک حرف اول را می‌زند، اما سبک زندگی چندان بی‌تاثیر نیست. بنابراین می‌توان از تغییر در سبک زندگی به عنوان یک ابزار پیشگیرانه استفاده کرد.

غربالگری، بهترین روش پیشگیری

سرطان‌های ارثی نه‌تنها در کشور ما، بلکه در همه دنیا موضوع مهمی است. وقتی در خانواده‌ای شیوع سرطان زیاد می‌شود، این اتفاق اطرافیان و پزشک را دچار شک و تردید می‌کند که ممکن است این سرطان منشأ ارثی داشته باشد. دکتر لیلا فرهمند، سرپرست گروه ژنتیک پژوهشکده سرطان پستان در حاشیه این همایش با تاکید بر ضرورت ریشه‌یابی سرطان‌های توارثی گفت: در گذشته وقتی می‌دیدند در خانواده‌ای چند نفر به یک بیماری مبتلا شده‌اند، نخستین چیزی که به ذهن می‌رسید این بود که ممکن است این بیماری ارثی باشد. آنچه در دنیای امروز مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته، این است که پیش از این که سرطان‌های ارثی به نسل‌های بعدی منتقل شود، باید بتوانیم آن را تشخیص دهیم و از ایجاد آن جلوگیری کنیم. در جستجو برای تعیین عوامل موثر بر ابتلا به سرطان پستان ژن‌هایی موسوم به BRCA1 و BRCA2 شناسایی شده که در بروز سرطان پستان نقش مهمی دارند. بر اساس دستور‌العمل ارائه شده وقتی در خانواده‌ای احتمال بروز موتاسیون یا جهش ژنتیک در این دو ژن مطرح می‌شود، افراد خانواده برای بررسی و شناسایی افرادی که حامل این جهش‌های ژنی باشند، به مراکز مشاوره ژنتیک و مراکزی که در کنترل بروز سرطان‌ها همکاری می‌کنند، ارجاع داده می‌شوند.

به گفته فرهمند، این افراد در نخستین قدم باید به مشاوره ژنتیک مراجعه کنند تا بررسی‌ لازم روی آنها انجام گیرد و در صورت نیاز آزمایش‌های ژنتیک نیز انجام شود. در آخرین مرحله مجموعه دستور‌العمل‌هایی در نظر گرفته می‌شود تا بروز سرطان در این فرد کنترل شود. در حقیقت در این افراد جهش ژنتیک ایجاد شده و این راهکارها با هدف جلوگیری از بروز سرطان مورد توجه قرار می‌گیرد. به این ترتیب احتمال بروز سرطان در افراد بررسی و تصمیم گرفته می‌شود از چه روش‌های پیشگیرانه‌ای استفاده شود.

این امکان در پژوهشکده سرطان پستان جهاد دانشگاهی وجود دارد و افرادی که پزشک پس از بررسی شجره‌نامه آنها به این نتیجه برسد که احتمال ابتلا به سرطان‌های توارثی وجود دارد، تحت آزمایش‌های ژنتیکی قرار می‌گیرند و در نهایت، دستور‌العملی به عنوان روش پیشگیرانه پیشنهاد می‌شود. فرهمند با اشاره به سرطان پستان به عنوان شایع‌ترین سرطان توارثی در سطح دنیا ‌گفت: در ایران این سرطان شایع‌ترین سرطان در بین خانم هاست و به همین دلیل ضرورت دارد خانواده‌ها‌یی که در آنها سابقه ابتلا به این بیماری وجود دارد، تحت بررسی قرار گیرند تا در صورت نیاز و به پیشنهاد پزشک، مراحل بعدی را پشت سرگذارند. مشاوره ژنتیک در این فرآیند یک مرحله تخصصی است. این متخصص با توجه با سابقه خانوادگی فرد احتمالاتی را پیش‌بینی می‌کند و ادامه کار به دیگر متخصصان ارجاع داده می‌شود. اگر خانمی قبل از چهل سالگی به سرطان پستان مبتلا شده باشد، به دخترهای خانواده پیشنهاد می‌شود از نظر ژنتیک مورد بررسی قرار گیرند تا احتمال بروز سرطان در آنها پیگیری شود. اگر در خانواده‌ای بررسی‌ لازم انجام شود و با توجه به نتیجه مشاوره، احتمال خطر از 85 درصد بیشتر باشد، ماستکتومی یا برداشتن کامل بافت سینه می‌تواند اقدام پیشگیرانه مناسبی برای جلوگیری از مواجهه با پیامدهای این بیماری باشد.

وی در پایان یادآور شد: افراد در معرض خطر تا زمانی که به پزشک مراجعه نکنند، قابل شناسایی نخواهند بود و به همین دلیل گفته می‌شود، غربالگری و مراجعه به مشاور از روش‌های خوب پیشگیرانه است.

فرانک فراهانی جم ‌/‌ گروه دانش