جذب دکترای پژوهش‌محور؛ چالش جدید دانشگاه‌ها

در تازه‌ترین اتفاق هم معاون پژوهشی وزیر علوم روز گذشته اعلام کرد از امسال پذیرش دانشجو در دوره دکتری پژوهش‌محور فقط از طریق آزمون نیمه‌متمرکز دکترا انجام می‌شود و پذیرش دانشجوی دکترای پژوهش‌محور از طریق سامانه سازمان امور دانشجویان بدون کنکور لغو شده است.

این حرف به این معناست که از این پس دیگر دانشجویان متقاضی شرکت در دوره دکترای پژوهش‌محور نمی‌توانند بدون گذشتن از فیلتر کنکور دکتری وارد این مقطع آموزشی شوند و این گروه از متقاضیان نیز باید مثل دیگر داوطلبان در کنکور نیمه‌متمرکز دکتری شرکت کنند.

دانشجویان دکتری متقاضی این دوره‌ها به جای آن‌که واحدهای درسی خود را در دانشگاه‌ها بگذرانند، در قالب طرح‌های صنعتی و علمی، به عنوان نیروی کار تجربی فعالیت می‌کردند و پس از پایان طرح هم مدرک دکترای پژوهش‌محور به آنان اعطا می‌شد.

اما مشکل کار اینجاست که مسئولان جدید وزارت علوم مدعی هستند که در پذیرش دوره دکترای پژوهش‌محور، سوءاستفاده‌هایی شده است و احتمال دارد افرادی با استفاده از شیوه پذیرش بدون آزمون این دوره‌ها، رسما کنکور دکتری را دور زده باشند؛ آن هم در حالی که صلاحیت علمی و تجربی لازم برای حضور در مقطع دکتری را نداشته‌اند.

وحید احمدی در گفت‌وگو با مهر توضیح داده است که از این پس فرآیند تعیین طرح نیز به این شکل خواهد بود که طبق روال گذشته ظرفیت‌ها به دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز متقاضی ارائه می‌شود و براساس آیین‌نامه کلی دکترای پژوهش‌محور، متقاضیان از طریق آزمون نیمه‌متمرکز دکتری انتخاب می‌شوند.این مقام مسئول تصریح کرده است که از این پس فعالیت دانشگاه‌های پذیرنده دانشجویان دوره دکترای پژوهش‌محور، ارزیابی و بررسی می‌شود تا مقررات کامل این دوره را به طور کامل رعایت کنند.

البته این اولین باری نیست که وزارت علوم برای محکم‌کاری به این‌گونه اقدام‌های محدودکننده روی آورده است و مثلا در همان هفته‌های آغازین شروع به کار مسئولان جدید وزارت علوم، بحث انتقال بورسیه دکتری دانشگاه‌های خارجی به دانشگاه‌های داخل لغو شد و در آن زمان نیز مسئولان وزارت علوم معتقد بودند که در گذشته از این شیوه برای دور زدن کنکور و ورود بی‌دغدغه برخی افراد خاص به دوره دکترای دانشگاه‌های داخل استفاده شده است.

معاون پژوهشی دولت قبل: کل طرح را از بین نبرید

اولین اقدام جدی برای جذب دانشجوی دکترای پژوهش محور در سال 91 انجام شد و در سال 92 هم این نوع جذب دانشجو ادامه پیدا کرد.

محمد مهدی‌نژاد نوری، معاون سابق پژوهشی وزارت علوم در دولت قبل را باید یکی از مسئولانی دانست که به این شیوه از پذیرش دانشجو اعتقاد زیادی داشت و شاید بتوان او را یکی از عمده دلایل شروع به کار فرآیند جذب دانشجوی دکترای پژوهش‌محور به حساب آورد.

مهدی‌نژاد در گفت‌وگو با جام‌جم تصریح می‌کند که شاید در جذب دانشجوی دکترای پژوهش‌محور، تخلفات کوچکی هم در جذب دانشجویان صورت گرفته باشد، اما بروز این تخلفات نباید باعث شود مسئولان جدید وزارت علوم، کلیت طرح را از بین ببرند و زحمات مسئولان قبلی وزارت علوم را نادیده بگیرند.

این مقام مسئول سابق بر این باور است که بهترین شیوه برای جذب دانشجویان دکترای پژوهش‌محور، از طریق برگزاری آزمون تئوری نیست، بلکه باید در نظر داشت که یک دانشجوی دکترای پژوهش‌محور باید روحیه کارآفرینی داشته باشد و برای انجام فعالیت‌های تجربی و صنعتی آماده باشد.

با آن‌که مهدی‌نژاد می‌پذیرد که احتمال تخلف در پذیرش این دوره‌ها دور از ذهن نیست، ولی تاکید می‌کند که نباید افرادی را به دوره پژوهش‌محور بیاوریم که فقط در آزمون تئوری قبول می‌شوند ولی سابقه کار تجربی ندارند و همچنین استاد هم برای کار کردن با آنها راحت نیست.

به اعتقاد مهدی‌نژاد، در اغلب کشورهای توسعه‌یافته جهان نیز پذیرش دانشجوی دکترای پژوهش‌محور از طریق آزمون تئوری نیست و برای جذب این دانشجویان به توانایی‌های عملیاتی و ارتباط موفق آنها با صنعت نگاه می‌شود.

ترکیب متعادل آزمون تئوری و عملی

بر اساس گفته‌های مسئولان سابق وزارت علوم، در فاصله سال‌های 91 و 92 حدود هزار دانشجوی دکترای پژوهش‌محور جذب شده است؛ در حالی که آمار کل دانشجویان دکترای کشور، حدود 60 هزار نفر است.

یعنی در حالی که هم اکنون کمتر از 2 درصد دانشجویان دکترای کشور از طریق شیوه پژوهش‌محور وارد دانشگاه شده‌اند، ولی بسیاری از کارشناسان آموزشی تاکید دارند که برای تحقق اسناد بالادستی مثل سند چشم‌انداز توسعه کشور، باید تعداد دانشجویان پژوهش‌محور حداقل به 60 درصد کل دانشجویان دکتری برسد.

حسن مروتی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران که تا چند ماه گذشته نیز به عنوان ریاست دانشگاه شهید چمران اهواز فعالیت می‌کرد، تاکید می‌کند که افزایش تعداد دانشجویان دکترای پژوهش‌محور اتفاق خوبی است ولی باید در نظر داشت که در جذب این دانشجویان، دقیق عمل شود.

مروتی در گفت‌وگو با جام‌جم یادآوری می‌کند که در سال‌های گذشته، گاه برخی مدیران دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مسئولان طرح‌های صنعتی، با عنوان دکترای پژوهش‌محور وارد دانشگاه می‌شدند که برخی از آنان، صلاحیت علمی لازم برای ورود به این دوره‌ها را نداشتند.

به اعتقاد وی، سن ورود دانشجویان دکتری به این دوره‌ها نباید در حدی باشد که افراد پس از بازنشستگی وارد این دوره‌های آموزشی شوند، بلکه شرایط سنی متقاضیان باید به گونه‌ای تعریف شود که فارغ‌التحصیلان بتوانند پس از پایان طرح پژوهشی، در خدمت صنعت قرار بگیرند.

در حالی که مسئولان سابق وزارت علوم بر جذب بدون آزمون دانشجوی دکترای پژوهش‌محور و مسئولان جدید این وزارتخانه بر برگزاری آزمون تئوری از دانشجویان متقاضی اصرار دارند، اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، بهترین شیوه برای پذیرش دانشجوی دکترای پژوهش‌محور، ترکیب منطقی و متعادل آزمون تئوری و عملی است.

مروتی بر این باور است که دانشجوی پژوهش‌محور باید سطح زبان انگلیسی خوب و آموخته‌های تئوری مناسبی در حیطه کارش داشته باشد و از آزمون‌های مربوط به این آموخته‌ها سربلند بیرون بیاید ولی نباید فراموش کرد که نیمی دیگر از فیلتر پذیرش دانشجو باید به میزان مهارت علمی متقاضی وابسته باشد.

یعنی در حالی که در دولت قبل بر تجربه دانشجوی پژوهش‌محور و در دولت جدید بر آزمون تئوری دکتری تمرکز شده است، اما به نظر می‌رسد بهترین شیوه برای پذیرش دانشجوی پژوهش‌محور، ترکیبی از این دو حالت باشد؛ به گونه‌ای که دانشجوی دکترای پژوهش‌محور هم سواد تئوری رشته تحصیلی‌اش قابل قبول بوده و هم از مهارت کافی برای انجام درست فعالیت صنعتی برخوردار باشد.

امین جلالوند / گروه جامعه