مروری بر‌کتاب «دخترم فرح»

کتاب «دخترم فرح» منسوب به خانم فریده دیبا نمونه‌ای از این آثار است. کتاب بعد از انتشار مورد استقبال قرار گرفت و بیش از هشت بار تجدید چاپ شد، اما بصراحت می‌توان گفت این اثر به هیچ عنوان اصالت ندارد و اساسا جعلی است. در حالی کتاب با ترجمه الهه رئیس فیروز از انگلیسی و ویراستاری احمد پیرانی توسط انتشارات به آفرین منتشر شده که راوی یعنی فریده دیبا انگلیسی نمی‌دانسته است. از دیگر نکات قابل توجه این که خاطره‌گو در مورد برخی حوادث و رخدادها اطلاعاتی ارائه می‌دهد که انتظار می‌رود چهره‌های رده بالای اطلاعاتی و مسئولان بلند پایه ساواک باید از آن اطلاع داشته باشند. در مواردی، شاهد جعل‌ در تاریخ‌نگاری‌ تجاری‌‌نویسان‌ هستیم، هر چند ما نمی‌توانیم‌ کسی‌ را متهم‌ نماییم، اما توجه‌ به‌ ادبیات‌ تجاری‌نویسی‌ در کتاب‌های‌ تاریخی‌ کشور را نمی‌توانستیم‌ نادیده‌ بگیریم‌ و رضایت‌ دهیم‌ هر نوشته‌ای‌ تبدیل‌ به‌ متن‌ تاریخی‌ شود و مورد استفاده‌ قرار گیرد.

کتاب‌ دخترم‌ فرح‌ از ‌ کتاب‌هایی‌ است‌ که‌ به‌ طور چشمگیری‌ در ایران‌ فروش‌ رفت‌ و مورد اعتنا واقع‌ شد و دست‌کم، حدود هشت‌ بار تجدید چاپ‌ شده‌ است، اما به‌ این‌ موضوع‌ کمتر توجه‌ شده‌ است‌ که‌ کتابی‌ که‌ در ایران‌ آن‌ قدر به‌ فروش‌ رفت، اساسا جعلی‌ است؛ چرا که‌ نویسنده‌ این‌ کتاب‌ مشخص‌ نیست‌ و واضح‌ است‌ که‌ خانم‌ فریده‌ دیبا، مادر فرح‌ این‌ اطلاعات‌ را نداشته‌ است. ایشان‌ مطالبی‌ را در این‌ کتاب‌ عنوان‌ کرد که‌ مثلا افرادی‌ چون‌ ارتشبد فردوست یا ارتشبد توفانیان‌ به‌ عنوان‌ یک‌ چهره‌ امنیتی‌ اطلاعاتی، به آن‌ دسترسی‌ داشته‌اند. ارائه اطلاعاتی درباره عملکرد فردوست و سرلشکر مقربی، عوامل توده‌ نفتی، شبکه بدامن، عضویت منوچهر آزمون در ساواک، کمونیست‌بودن ابوالحسن ابتهاج در جوانی و بیان دلایل دستگیری هویدا نمونه‌هایی از این دست هستند.

مطالعه کتاب نشان می‌دهد خاطره‌گو در بیان وقایع و شواهد تاریخی دچار تناقضات و اشتباهات فاحش شده است. اگر راوی فرضی کتاب، فریده دیبا باشد ممکن است در مورد برخی چهره‌های کمتر شناخته شده وابسته به حاکمیت اطلاعات ناقص یا اشتباهی را ارائه کند، اما بیان مطالب غلط از سوی دیبا درباره خانواده پهلوی دور از ذهن به نظر می‌رسد. در این کتاب از سوی راوی نقل شده است که علی پهلوی پسر علیرضا برادر مقتول محمدرضاشاه با دختر معلول پروفسور عدل ازدواج کرد و چون عمویش را مسئول قتل پدر می‌دانست به مخالف با شاه برخاست. این در حالی است که دختر پروفسور عدل با بهمن حجت کاشانی ازدواج کرد نه علی پهلوی. از دیگر موارد قابل توجه این که راوی درباره شخصیت‌های مختلف مانند فردوست، قره‌باغی و هایزر دچار تناقض گویی شده و در برخی موارد از آنها تعریف و در فراز دیگر کتاب، آنان را نکوهش کرده است. به نظر می‌رسد کسانی که به اسم فریده دیبا خاطراتی را منتشر کردند هر کدام نسبت به کارگزاران حکومت پهلوی و وابستگان به دربار دیدگاه‌های مختلفی داشتند و هر کدام بدون هماهنگی با یکدیگر بخشی از خاطرات را نوشتند.

نکته دیگر این که در کتاب دخترم فرح موضوعاتی مثل فرار شاه از ایران و سرگردانیش در خارج، حضور محمدرضا پهلوی در پاناما و مواجهه با ژنرال آنتونیو نوریه‌گا وجود دارد که بخش‌های زیادی از آن قبلا در کتاب‌های بحران نوشته هامیلتون جردن، خاطرات احمدعلی مسعود انصاری و آخرین سفر شاه اثر ویلیام شوکراتس منتشرشده و روای یا راویان بی‌کم و کاست مطالب مطرح شده در کتاب دیگران را به عنوان روایت فریده دیبا از وقایع آورده‌اند. کتاب دخترم فرح در شرایطی منتشر شد که بسیاری از چهره‌های اپوزیسون و وابستگان به نظام سلطنت، سعی در تطهیر خود و مقصر قلمدادکردن برخی چهره‌ها از جمله فرح پهلوی داشتند. شاید یکی از دلایل انتشار کتاب، دفاع از فرح پهلوی در مقابل سیل انتقادات تند و تیز منتقدان است. ظاهرا در دو سوی ماجرا، مدعیان علاوه بر اهتمام به تاریخ شفاهی و مصاحبه با بسیاری از چهره‌های بلندپایه نظام شاهنشاهی، به کتابسازی هم روی آوردند و با جعل کتاب خاطرات و نسبت دادن آن به خانواده سلطنت، سعی در فضاسازی علیه یکدیگر کردند. انتشار کتاب‌هایی مثل خاطرات تاج الملوک پهلوی و دخترم فرح که به اختلافات مادر شاه و مادر ملکه نیز پرداخته، نمونه‌هایی از این دست است.