رفیق‌بازی پزشکان و ناچاری بیماران

جام جم سرا: مدت‌هاست که استرس، خستگی و تپش قلب دست از سرش برنمی دارد. این در و آن در زدن هم اثری ندارد؛ روانپزشک، متخصص مغز و اعصاب، متخصص قلب، انواع و اقسام آزمایش‌ها و تست ورزش و نوار قلب و... برای یک سرماخوردگی عادی به پزشک عمومی محل سکونتش مراجعه می‌کند. میان صحبت‌هایش از استرس مداوم و تپش قلب زیاد و خستگی و تمام علائم دیگرش هم حرف می‌زند. خانم دکتر می‌گوید: احتمالاً تیروئید کم‌کار داری. یک پزشک متخصص معرفی می‌شود و بعد یک آزمایشگاه و اکنون در حال درمان است. مشابه این داستان حتماً تا به حال برای شما یا یکی از نزدیکانتان هم اتفاق افتاده است؛ آزمایش‌های پرهزینه مختلف و نمونه‌برداری و...
در برخی مواقع با پزشکانی رو‌به‌رو می‌شویم که تنها نتایج آزمایشگاه‌های خاصی را می‌پذیرند و عموماً در همسایگی خود چنین آزمایشگاه‌هایی را دارند. گاهی اتفاق می‌افتد نتیجه تشخیص یک آزمایشگاه مورد پذیرش پزشکان نیست و آن‌ها اصرار دارند حتما باید فلان و به‌مان آزمایشگاه باشد. آیا به راستی تفاوتی در نتایج آزمایشگاه‌های مختلف هست؟ آیا برخی آزمایشگاه‌ها امکان خطای بیشتری دارند و برخی کمتر؟ بحث اطمینان به آزمایشگاه‌ها و نتایج آن‌ها در تشخیص بیماری تا چه حد واقعی است؟ آیا ارجاع‌دادن بیماران به مراکز آزمایشگاهی و تشخیص بیماری بر اساس قراردادهای نانوشته‌ای بین پزشکان و مراکز آزمایشگاهی است یا صرفاً به‌دلیل دقت و صحت پاسخ‌های برخی آزمایشگاه‌های خاص است؟

شاید قراردادی باشد؛ نمی‌دانیم

حمید تبریزچی، رئیس افتخاری پانزدهمین همایش انجمن آسیب‌شناسی ایران، توصیه پزشک معالج بیماران برای انجام آزمایش در آزمایشگاه‌های خاص را تا حدی مربوط به دقت و کیفیت بالای آن آزمایشگاه دانسته و گفته است: ‌ البته نمی‌توان این قضیه را رد یا تائید کرد که شاید قراردادی بین دکتر و آزمایشگاه مربوطه بسته شده باشد.
یک متخصص زنان، زایمان و نازایی، نیز در این باره می‌گوید: متاسفانه یا خوشبختانه هر دو حالت وجود دارد. به دلیل اینکه جواب یک آزمایش روی روند تشخیص و تصمیم گیری پزشک برای نوع و به طور کلی پلان درمان بیماری بسیار تأثیرگذار است، ما معمولاً وقتی به مراکز آزمایشگاهی و سونوگرافی که نتایج صحیح و دقیق نمی‌دهند دیگر بیمار را ارجاع نمی‌دهیم. پزشکان بر اساس تشخیص یک آزمایشگاه یا پاراکلینیکی، ممکن است درمان بستری یا جراحی را تجویز کنند و بعد اگر درمان مؤثر نباشد، قاعدتاً دیگر پزشک نمی‌تواند به تشخیص آن مرکز اعتماد کند و این قضیه کاملاً طبیعی است.

او تصریح می‌کند: البته برخی همکاران هم هستند که قراردادهای نانوشته‌ای با برخی آزمایشگاه‌ها، مراکز سونوگرافی و پاتولوژی دارند و برای مثال آن آزمایشگاه موردنظرشان به ازای هر تعداد بیمار مبلغی را به پزشک می‌دهد. اما به هرحال فکر نمی‌کنم پزشکی که قرار است بیماری را درمان کند، مرکز آزمایشگاهی غیرقابل اعتمادی را به بیماری معرفی کند و عموماً پزشکان از دو مرکز آزمایشگاهی که در یک سطح هستند ولی یکی از آن‌ها مبلغی را برای پزشک در نظر می‌گیرد، احتمالاً آن آزمایشگاه را به بیمارش معرفی خواهند کرد.

بده‌بستان است، پورسانت می‌گیرند

در همین حال مسئول یکی از آزمایشگاه‌های تهران، درباره این موضوع می‌گوید: متاسفانه غیر از موارد معدود و در مصادیقی خاص، روابط ناسالم بر جواب‌ها و عملکرد مناسب مسلط است. این روابط ناسالم در شکل نوعی بده‌بستان اتفاق افتاده و به ندرت یک رابطه درست تشخیص و درمان که در راستای منافع بیمار باشد، وجود دارد. این روابط ناسالم به شکلی است که ویزیتورهای‌برخی آزمایشگاه‌ها اول هر ماه به پزشک مراجعه می‌کنند، درصد مربوط را محاسبه می‌کنند و به پزشک می‌دهند. در برخی موارد حتی اگر آزمایشگاه این کار را انجام ندهد، پزشک خود از آزمایشگاه درخواست پورسانت می‌کند.
قربانی می‌افزاید: البته ناگفته نماند بسیاری از پزشکان در کشور ما انسان‌های بسیار شریف و مشغول خدمت به مردم هستند اما، برعکس برخی پزشکان و آزمایشگاه‌هایی هم هستند که تنها به منافع شخصی خود فکر می‌کنند. او ضمن ابراز تاسف از وجود برخی روابط ناسالم بین پزشک و آزمایشگاه یا داروخانه می‌گوید: من حدود ۳۰ سال است به این کار مشغولم و باید بگویم که تنها ۲۰ درصد از روابط آن هم بنا به تربیت‌های اخلاقی و وجدانی متصدیان مراکز تشخیص و درمان سالم است و آن‌ها مقید به اصول هستند. برخی آزمایشگاه‌ها حتی تخصص خاصی هم ندارند اما، به واسطه این گونه روابط ظرف دو یا سه سال اسم و رسمی به راه می‌اندازند.
قربانی به آگاه بودن تمامی دست اندر کاران نسبت به این قضیه اشاره می‌کند و می‌گوید: در کشورهای دیگر، شرکت‌های بیمه گرداننده صحنه هستند و نظارت قوی بر این موضوع دارند و نمی‌گذارند چنین اتفاقاتی به وقوع بپیوندد. گفته می‌شود که بیش از ۵۰ درصد از آزمایش‌های تشخیص بیماری و خدمات پاراکلینیکی چندان نیز حائز اهمیت نیستند.
این آزمایش‌ها یا خدمات این چنینی غالباً از سوی خود بیمار درخواست می‌شود یا پزشک بنا به اثر روانی مثبتی که چنین آزمایش‌هایی بر بیمار می‌تواند داشته باشد، آن را تجویز می‌کند. قربانی در این باره می‌گوید: غالباً پزشکان اگر به بیماری برخورد کنند که جدی باشد، آن را به آزمایشگاهی که به جوابش اعتماد دارند ارجاع می‌دهند وگرنه، در موارد غیر ضروری عمدتاً در راستای منافع بیمار اقدام نمی‌کنند و به منافع شخصی خود بیشتر اهمیت می‌دهند.

نمی‌شود بگیر و ببند راه انداخت

در همین حال نایب‌رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می‌گوید: ممکن است چنین قضیه‌ای وجود داشته باشد، اما تعداد این افراد کم است.
مراد‌ هاشم‌زهی ضمن اشاره به وجود گزارشاتی مبنی بر قضیه روابط مالی ناسالم میان پزشکان و مراکز تشخیص و آزمایشگاه‌ها می‌گوید: در این باره ما نمی‌توانیم مستندات لازم را تهیه کنیم و روی حدس و گمان نیز نمی‌شود چنین موضوعاتی را مطرح کرد. پزشکی شغل مقدسی است و اغلب پزشکان ممکن است بیماری را به دلیل مسائل تشخیصی و پزشکی به آزمایشگاه خاصی ارجاع دهند، اما نمی‌توان همه را محاکمه کرد.
او درباره تمهیدات مجلس دراین‌باره می‌گوید: در این مورد خاص نمی‌توان بگیر و ببند راه انداخت. قانون باید باشد اما طرح‌های عامه‌پسند کارساز نیستند. قانون نمی‌تواند همه چیز را پیش‌بینی کند و این موضوع هم می‌تواند تفاسیر مختلفی را ایجاد کند.
این نماینده مجلس اضافه می‌کند: مجلس بیشتر می‌تواند کار فرهنگی انجام دهد و به این طریق اعتماد بیمار نسبت به پزشک و اعتماد پزشک نسبت به قانونگذار و مردم را بالا ببرد. همینطور اگر تمامی آزمایشگاه‌های خصوصی و دولتی از نظر کیفیت سطح بالایی داشته باشند، می‌توان از توجیهات برخی پزشکان نیز جلوگیری کرد.
او همچنین اشاره می‌کند: اگر پزشکان تأمین باشند، میزان چنین اعمال خلاف اخلاق حرفه‌ای نیز کمتر خواهد شد. با این اوصاف، آیا باید تشخیص پزشکان را پذیرفت؟ یا به گفته‌های پزشکان مبنی بر چکاپ‌های دوره‌ای اعتماد کرد؟ با آزمایش‌های دوره‌ای تشخیص سرطان چه باید کرد؟ ماموگرافی، پاپ اسمیر و آزمایش‌های روتینی که توصیه می‌شود هر شش ماه انجام شوند، چطور؟ آیا پزشکی به بن‌بست اخلاقی رسیده است یا دوراهی اخلاق حرفه‌ای و منافع شخصی؟ |آرمان|رقیه رضایی|