جایزه کتاب سال و تغییرات پیش‌رو

یکی از این موارد تغییر بیش از نیمی از اعضای هیات علمی جایزه کتاب سال است، صادق آیینه‌‌وند، محمد تقی‌خانی، محمدباقر قهرمانی، محمود کمره‌ای، یحیی طالبیان، عبدالله نصری، احمد مؤمنی‌راد، ابراهیم فتح‌اللهی، حمید طالب‌زاده، محمد اللهیاری و محمدرضا وصفی، اعضای هیات علمی دوره پیشین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران بوده‌اند. با این حال دبیر این دوره جایزه کتاب سال می‌گوید نیمی از این اعضا تغییر خواهند کرد.

نجفقلی حبیبی ، دبیر جایزه کتاب سال به جام‌جم می‌گوید: خیلی از این عزیزان به دلیل مشغله‌های مختلف در جلسات حضور پیدا نمی‌کنند و ما ناچاریم افراد دیگری را جایگزین آنان کنیم.

او درباره روند تغییر ترکیب هیات علمی جایزه می‌گوید: بر‌اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اعضای جدید را معرفی می‌کنند که البته ایشان نیز می‌توانند یا بر اساس نظر خودشان یا بر اساس مشورت با دیگر افراد، اعضای جدید را معرفی کنند.

حبیبی اعلام افراد حذف شده از ترکیب هیات علمی و معرفی افراد جدید را منوط به صدور احکام اعضا از سوی عباس صالحی معاون فرهنگی وزیر دانست.

او درباره روند داوری آثار در این دوره نیز می‌گوید: امسال کتاب‌های منتشر شده در سال 91 بررسی شد و اکنون آثار راه‌یافته به مرحله ماقبل نهایی مشخص شده است که بزودی معرفی می‌شود. آثار در مراحل اول و دوم در هر بخش از سوی تیم‌های داوری سه تا پنج نفره بررسی شد و همه آثار راه یافته به مرحله بعد در بخش‌های مختلف را 9 داور نهایی همراه سه نفر از مدیران در یک جمع 12 نفره بررسی می‌کنند و در نهایت برگزیدگان و شایستگان تجلیل اعلام می‌شوند.

به گفته وی، امسال 4500 اثر در بخش‌های مختلف جایزه کتاب سال بررسی شده که از این تعداد 185 اثر به مرحله ماقبل پایانی راه یافته است.

اما یکی از مهم‌ترین تغییراتی که در جایزه کتاب سال سی و یکم از آن صحبت می‌شود، بحث ارائه مشاوره از سوی داوران به مولفان، مترجمان و ناشران است.

دبیر این دوره جایزه البته این موضوع را به عنوان یک پیشنهاد مطرح می‌کند تا مولفان و ناشران با معیارهای ارزیابی آثار توسط داوران آشنا شوند.

حبیبی می‌گوید پیشنهاد کرده است که داوران، نظرات خود را به مولفان و ناشران اعلام کنند تا محتوای کتاب‌های بعدی آنان ارتقا پیدا کند.

در این میان پرسشی که پیش می‌آید این است که اگر چنین اتفاقی رخ دهد، چه تفاوتی میان مهم‌ترین جایزه کتاب جمهوری اسلامی ایران با جلسات نقد و بررسی کتاب و کارگاه‌های مختلف ادبی و هنری وجود دارد.

پرویز: نیت خیر اما نشدنی

محسن پرویز، نویسنده و معاون فرهنگی پیشین وزارت ارشاد در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: نفس بعضی از اقدامات خوب است، اما باید دید چقدر شدنی است. این پیشنهاد نیز از آن مواردی است که براساس نیت خیرخواهانه مطرح می‌شود، ولی‌نشدنی‌است.

او می‌افزاید: تعداد کتاب‌هایی که در جایزه کتاب سال در هر‌ گروهی بررسی می‌شود، بسیار زیاد است. با توجه به این‌که سالانه بیش از 60 هزار عنوان کتاب منتشر می‌شود، ما حتی اگر نیمی از این تعداد را هم چاپ اول در نظر بگیریم، حتی اگر بعد از ریزش اولیه ده هزار عنوان کتاب هم بخواهد در جایزه کتاب سال بررسی شود، باز هم چنین چیزی غیرعملی است.

این نویسنده ادامه می‌دهد: اگر منظور مشاوره از سوی داوران به مولفان، مترجمان و مصححان کتاب‌هایی است که به مرحله نهایی راه پیدا می‌کند، باز هم چنین چیزی امکان پذیر نیست. داوران با نگاه خود به انتخاب آثار دست می‌زنند. داوران می‌توانند فارغ از جشنواره در جلسات نقد کتاب، کتاب‌های مختلف را بررسی و نقاط مثبت و ضعف آن را گوشزد کنند، اما نقد آثار در دل جایزه کتاب سال شدنی نیست.

پرویز می‌گوید: جایزه کتاب سال نمی‌تواند داورانی با فراغ‌بال پیدا کند که علاوه بر داوری آثار، بنشینند و به نویسندگان هم مشاوره بدهند. داوران این جایزه افراد شناخته‌شده‌ای هستند که داوری جایزه کتاب سال فقط یکی از فعالیت‌های آنان در طول سال است و شغل آنان چیز دیگری است.

معاون فرهنگی پیشین وزارت ارشاد ادامه می‌دهد: اگر هم منظور از این پیشنهاد فقط ارائه نظر و بازخورد اجمالی داوران است، باز هم محل تردید است. چون اگر در نقد جزئی‌نگری و استدلال نباشد، مولف متقاعد نمی‌شود.

این نویسنده می‌گوید: همه اینها به کنار، اصلا وظیفه جشنواره‌های انتخاب کتاب سال چه دولتی و چه خصوصی، مشاوره دادن به نویسندگان نیست و اگر چنین چیزی هم باشد، باید براساس خواست مولف صورت بگیرد، چون مشاوره زورکی نیست.

بیگدلی: موافقم

احمد بیگدلی، داستان‌نویس پیشکسوت هم که با کتاب «اندکی سایه» برنده جایزه کتاب سال شده است، در این باره به جام‌جم می‌گوید: من موافق این پیشنهاد هستم، چون دست‌کم خاصیتش این است که داوری‌ها را از حالت سلیقه‌ای خارج می‌کند.

این نویسنده می‌افزاید: من به عنوان نویسنده خوشحال می‌شوم نظرات هیات داوری را بخوانم و بفهمم نقاط قوت و ضعف کتابم چه بوده است. بعد در خلوت خود کلاهم را قاضی می‌کنم و سعی می‌کنم نقدهایی را که قبول دارم در کتاب‌های بعدی به کار ببندم.

او تاکید می‌کند: اگر چنین اتفاقی رخ دهد قطعا تا حدودی به شفاف شدن داوری‌ها و انتخاب برگزیدگان کمک خواهد کرد، گرچه به نظر می‌رسد که در اجرا دشوار باشد.