زنانه: جزئیاتی درباره پریود شدید و طولانی

انواع اختلالات پریود یا عادت ماهانه در خانم‌ها زیاد است و خانم‌ها باید بتوانند مشکل خود را تشخیص بدهند تا پزشک را جهت بررسیهای مناسب و درمان لازم راهنمائی کنند. بطور اختصار انواع اختلالات پریود در خانم‌ها به قرار زیرند:
۱. پریود یا عادت ماهانه طولانی که همراه با خونریزی شدید باشد به آن منوراژی (Menorrhagia) گفته می‌شود.
۲. اگر خانمی در فواصل دو پریود دچار خونریزی غیر معمول شود به آن متروراژی (Metrorrhagia) می‌گویند.
۳. اگر پریود در فواصل طولانی مدت اتفاق بیفتد، مثلا هر ۳۵ روز خانم پریود شود به آن اولیگومنوره (Oligomenorrhea) می‌گویند.
۴. اگر یک خانمی در فواصل کوتاه‌تر از ۲۱ روز پریود شود به آن پلی منوره (Polymenorrhea) گفته می‌شود.
۵. اگر یک خانمی سه ماه (عده‌ای معتقد هستند که شش ماه) پشت سر هم پریود نشود به آن آمنوره (Amenorrhea) گفته می‌شود.
۶. اگر یک خانمی هنگام پریود دچار دردهای غیر متعارف شود در اصطلاح می‌گویند که دارای دیسمنوره (Dysmenorrhea) یا قاعدگی دردناک می‌باشد.

موضوع مورد بحث این مقاله منوراژی (Menorrhagia) است. متاسفانه این کلمات لاتین معادل فارسی ندارند و برای توصیف هر کدام یک جمله لازم است، بنابراین بنده برای جلوگیری از اطاله کلام مجبور هستم از‌‌ همان کلمات لاتین استفاده کنم.

اگر مدت زمان پریود بیش از ۷ روز طول بکشد در اصطلاح می‌گویند که فرد مبتلا به منوراژی است. منوراژی ممکن است همراه با خونریزی زیاد و سنگین نیز باشد. شما ممکن است این سئوال را بپرسید که چگونه می‌توان تشخیص داد که خونریزی یک خانم بیش از میزان طبیعی است؟ اگر خانمی مجبور شود که پد یا تامپون خود را زود‌تر از دو ساعت عوض کند و یا اینکه لخته‌های بزرگ‌تر از معمول دفع کند، دارای خونریزی زیاد و سنگین می‌باشد. منوراژی (Menorrhagia) اگر تداوم پیدا کند سبب اختلال در زندگی بیمار و کم خونی می‌شود.
کم خونی سبب می‌شود که خانم همیشه احساس ضعف و خستگی نماید. سی و سه درصد خانم‌ها از خونریزی بیش از حد در دوران پریود شاکی هستند. تخمین میزان خونریزی توسط بیمار می‌تواند کاملا اشتباه باشد. این بیماری دومین علت شایع ارجاع بیمار توسط پزشک عمومی به پزشک متخصص است.
در حالت طبیعی میزان خونریزی در هر ماه ۴۰-۳۰ میلی لیتر است و نباید بیش از ۸۰ میلی لیتر باشد. یک تعریف دیگر برای منوراژی خونریزی بیش از ۸۰ میلی لیتر در ماه می‌باشد. اگر خانمی در ماه بیش از ۶۰ میلی لیتر خونریزی داشته باشد، مبتلا به کمبود آهن خواهد شد. یک روش دقیق تشخیص خونریزی بیش از حد، اندازه گیری میزان فریتین خون است. در ۶۰ درصد خانمهائیکه بیش از ۸۰ میلی لیتر در ماه خونریزی دارند، میزان فریتین خون کاهش می‌یابد.

عوامل خطر زا:

موارد زیر خانم را مستعد منوراژی می‌کنند:

*افزایش سن
*می‌وم داخل رحمی دردوران شروع منوپوز
*پولیپ داخل رحم

تشخیص:

برای تشخیص علت منوراژی ممکن است از یک یا چند تا از تستهای زیر استفاده شود، ولی انجام تمام آن‌ها در همه بیماران به هیچ وجه الزامی نیست:

*یک بیماری اختلال انعقادی خون هست که سبب می‌شود خون دیر لخته شود و اسم آن بیماری فون ویلبراندvon Willebrand» s Disease می‌باشد. هر خانم مبتلا به منوراژی باید از نظر وجود این بیماری بررسی شود. در کشورهای مختلف علت ۲۴-۵ درصد موارد منوراژی همین بیماری است. برای تشخیص این بیماری میزان آنتی ژن فاکتور فون ویلبراند در خون اندازه گیری می‌شود.
*تستهای تیروئید و اندازه گیری پرولاکتین خون
*تستهای انعقادی خون
*بیوپسی یا نمونه برداری از مخاط رحم
*سونوگرافی از راه واژن
*هیستروسکوپی

مخاط رحم را در اصطلاح پزشکی آندوم‌تر می‌گویند. از علل خطرناک منوراژی وجود سرطان آندوم‌تر رحم است. که لازمه تشخیص آن، انجام بیوپسی یا نمونه برداری از آندوم‌تر رحم است. در موارد زیر باید بیوپسی از آندوم‌تر رحم را مد نظر قرار داد:

*منوراژی که با درمان داروئی خوب نمی‌شود.
*خانمهای بالای ۴۵ سال
*خانمهائیکه دارای سابقه بیماری آندوم‌تر رحم هستند
*خانمهائیکه مستعد ابتلا به سرطان آندوم‌تر رحم می‌باشند.

علل:

علل منوراژی را به سه دسته بزرگ تقسیم می‌کنند:

۱. علل وابسته به رحم
*توده‌های داخل رحمی که سرطانی نیستند، مثل پولیپ و می‌وم
*سرطان رحم یا گردن رحم
*بعضی روشهای جلوگیری از بارداری مثل استفاده از IUD
*مشکلات مربوط به حاملگی مثل مرگ جنین در داخل رحم یا حاملگی نابجا

۲. علل هورمونی

۳. سایر اختلالات یا بیماری‌ها
*اختلالات و بیماریهائی که سبب اختلال انعقادی خون می‌شوند مثل هموفیلی
*اختلالات و بیماریهائیکه ربطی به اختلال انعقادی خون ندارند، مثل بیماری کبدی، بیماری کلیه، بیماریهای تیروئید، بیماری التهابی لگن و سرطان.
مصرف بعضی از دارو‌ها مثل آسپرین می‌تواند منجر به منوراژی (Menorrhagia) گردد.

می‌توان منوراژی (Menorrhagia) را بر حسب علت به شرح زیر نیز طبقه بندی کرد:
*در ۶۰-۴۰ درصد موارد علتی برای منوراژی پیدا نمی‌شود که به آن خونریزی رحمی اختلال عملکردی یا (Dysfunctional uterine bleeding، DUB) نیز می‌گویند.
*در ۲۰ درصد موارد علت عدم تخمک گذاری است که بیشتر در پایان سن باروری خانم‌ها (شروع یائسگی) اتفاق می‌افتد.
*اختلالات موضعی که می‌توانند به شرح زیر باشند:
- میوم یا‌‌ همان فیبروم رحم
- پولیپ آندوم‌تر رحم
- عفونت آندوم‌تر رحم
- رشد بیش از حد آندوم‌تر رحم
- بیماری التهابی لگنی (PID)
- سرطان بویژه سرطان آندوم‌تر رحم که در خانمهای بالای ۴۰ سال دیده می‌شود. آن معمولا بصورت خونریزی بعد از یائسه شدن خود را نشان می‌دهد ولی در ۲۵-۲۰ درصد موارد سرطان آندوم‌تر رحم خود را بصورت پریودهای نامنظم نشان می‌دهد.

اقداماتی که بیمار باید انجام دهد:

*مدت زمان کل دوران پریود چقدر است و اکثر میزان خونریزی در چند روز اتفاق می‌افتد. در حالت طبیعی بیش از ۹۰ درصد خونریزی دوران پریود در سه روز اول اتفاق می‌افتد.
*طول مدت یک سیکل ماهانه چقدر است؟ طول مدت از اولین روز شروع خونریزی یک پریود تا اولین روز خونریزی پریود بعدی محاسبه می‌شود.
*اگر شما علاوه از پد نیاز به استفاده از تامپون نیز دارید، خونریزی شما شدید است.
*دفع لخته معمولا نشاندهنده خونریزی شدید است. هنگام عبور لخته از دهانه رحم ممکن است درد ایجاد شود.

درمان

درمان بر دو نوع است: درمان طبی و درمان جراحی.
*درمان طبی: اگر بیمار خونریزی ماهانه بدون تخمک گذاری دارد، درمان انتخابی وی استفاده از قرصهای ضد حاملگی یا تجویز پروژسترون است. پزشک نوع درمان و میزان مصرف را مشخص می‌کند. شایع‌ترین داروئی که در درمان منوراژی (Menorrhagia) بکار می‌رود، تجویز پروژسترون خوراکی است. بهترین روش، تجویز ۲۱ روز پروژسترون خوراکی از روز ۵ پریود تا روز ۲۶ پریود است. روش دیگر تجویز پروژسترون، گذاشتن IUD حاوی پروژسترون در داخل رحم است که بتدریج یک پروژسترون بخصوص بنام لوونورژسترل (Levonorgestrel) را از خود آزاد می‌کند. میزان رضایت خانم‌ها با این نوع IUD بیشتر از تجویز پروژسترون خوراکی است.
*درمان جراحی: یکی از روشهای جراحی از بین بردن مخاط رحم توسط وسایل بخصوصی است. این روش باید در خانمهائی انجام شود که نمی‌خواهد دیگر بچه دار شوند و علت منوراژی آن‌ها خوش خیم است. درمان قطعی منوراژی برداشتن رحم با جراحی است، ولی آن دارای عوارض مخصوص به خود است و هزینه زیادی نیز دارد.

درمان را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:

درمان طبی:
*اگر کمبود آهن وجود دارد باید آهن تجویز کرد
*اولین خط درمانی استفاده از IUD حاوی لوونورژسترل می‌باشد، اسم تجارتی آن Mirena® است و باید حداقل ۱۲ ماه در داخل رحم نگهداشته شود.
*مفنامیک اسید با کاهش دادن تولید پروستاگلاندین، ۲۵ درصد از میزان خونریزی ماهانه کم می‌کند.
*استفاده از قرصهای ضد حاملگی مرکب خط دوم درمانی است: این نوع قرص‌ها بعلت مهار ترشح گونادوتروپین‌ها (LH، FSH) از میزان خونریزی ماهانه ۵۰ درصد می‌کاهند.
*خط سوم درمان تجویز نوراتیسترون (Norethisterone) به میزان ۱۵ میلی گرم سه بار در روز و به مدت ۲۱ روز (از روز ۵ تا ۲۶) است. می‌توان به جای تجویز روزانه نوراتیسترون، از تزریق پروژسترونهای طویل الاثر استفاده کرد. این رژیم درمانی به مقدار زیادی از خونریزی ماهانه می‌کاهد.
*در مواردیکه می‌خواهیم رحم را خارج کنیم و اندازه رحم خیلی بزرگ است می‌توان ۴-۳ ماه قبل از جراحی از آمپولهای هورمون GnRH تجویز کرد.

درمان جراحی:
*اولین خط درمان جراحی از بین بردن مخاط رحم توسط وسایل بخصوص می‌باشد. این بشرطی است که اندازه رحم بیش از رحم حامله ۱۰ هفته نباشد. این نوع درمان در خانمهائی که می‌خواهند در آینده بچه دار شوند، در خانمهائی که علت منوراژی آن‌ها سرطان است و در بیمارانیکه دارای فیبروم بزرگ هستند، ممنوع می‌باشد.
*اگر اندازه رحم بیش از ۱۰ هفته حاملگی است و بیمار می‌خواهد رحم خود را داشته باشد، درمان بستن شریان رحم و اگر می‌وم وجود داشته باشد، برداشتن می‌وم توسط جراحی است.
*اگر بیمار نمی‌خواهد رحم خود را حفظ کند، بهترین و قطعی‌ترین درمان خارج کردن رحم می‌باشد |دکتر محمدرضا صفری‌نژاد -اورولوژیست|