کلیه یدکی برای روز مبادا

بعد از آن‌که نمونه های مینیاتوری و کاملا ابتدایی از کبد و مغز انسان ساخته شد، گویا این‌بار نوبت به عضو حساس دیگری به نام کلیه رسیده است. هنوز بدرستی مشخص نیست چگونه و براساس چه تکنیکی قرار است از سلول‌های بنیادی چنین اشتقاقی صورت بگیرد، حتی شمای سه‌‌بعدی کلیه نیز به طور کامل‌ترسیم نشده، در حالی که مدل‌های اولیه از نظر ظاهری، ویژگی‌های ساختاری تقریبا مشابه کلیه‌های کوچک دوره جنینی دار​د. با این‌که فکر کردن به پیوند چنین عضوی هنوز خیلی زود است، اما باید گفت کلیه‌های مینیاتوری نه‌تنها چنین احتمالی را ایجاد کرده‌اند، بلکه حتی کاربردهای اساسی دیگری ازجمله کشف راه‌های درمانی را نیز بدون واسطه در دستورکار قرار داده‌اند.

سلول‌های بنیادی، تکه پازل گمشده

پروفسور خوان کارلوس ایسپیسوا همراه محققان موسسه سالک کالیفرنیا و مرکز اصلاح ژنتیکی بارسلونا، در یک همکاری گسترده با مرکز بیوژنتیک سیبر ـ بی‌بی‌ان و کلینیک بیمارستان همان شهر موفق به ساخت کلیه‌های فوق کوچک مینیاتوری از دو نوع سلول بنیادی اصلی یعنی سلول‌های جنینی و سلول‌های محوری محرک با توانایی توسعه چندجانبه که در تحقیقات بیوپزشکی جایگاه منحصربه‌فردی دارند، شدند. هدف نهایی بخش اصلاح ژنتیکی بارسلونا، تهیه بافت‌ها و اندام‌هایی مناسب برای پیوند به بدن انسان است، اما این مرکز علمی کماکان با موانع زیادی مواجه است که امکان ارائه تصویری واضح از عملکرد تحقیقاتی آن را تا حدی با ابهام مواجه کرده است. پروفسور ایسپیسوا بخوبی آگاه است که فعالیت تیم تحقیقاتی تحت نظر وی به دلیل امیدواری‌هایی که ایجاد می کند تا چه اندازه اهمیت دارد. وی می‌گوید: «ما این امید را زنده کرده‌ایم که روزی بتوان با استفاده از سلول‌های انسانی، اندام‌های بیمار را بازتولید و مجدد از طریق پیوند به بدن خود وی منتقل کرد.» اما این هدف نه منحصربه‌فرد است و نه اولین بار است که در علم بیوپزشکی مطرح می شود.

این تحقیقات مدعی شده اگر سلول‌های پوست شخصی که به یک نوع از بیماری‌های کلیوی مبتلاست را بتوان بخوبی استخراج کرد و سپس با اعمال تفاوت‌هایی، آنها را به سلول‌های بنیادی محرک با توانایی توسعه چندجانبه تبدیل کرد، زمینه لازم برای ساخت مصنوعی کلیه های مینیاتوری کوچک مهیا می‌شود. مهم‌تر از آن این‌که با انجام تحقیقات بیشتر روی این دست‌سازه کاملا ابتدایی، امکان آنالیز بیولوژیکی همزمان مولکولی و سلولی فراهم می‌شود. دانشمندان می گویند با توجه به این‌که انجام آزمایشات بیشتر روی بیماران کلیوی به دلیل دردهای حاصل از بیماری عملا غیرممکن است، لذا این عضو دست ساز و کاملا ابتدایی بیشتر از این نظر اهمیت دارد که امکان انجام تحقیقات و آزمایشات بیشتر بر بافت‌های آسیب‌دیده را فراهم می‌کند و از این طریق می‌توان دید بهتری از انواع بیماری‌های کلیه به دست آورد. پروفسور ایسپیسوا باور دارد که با تحقیقات بیشتر روی این مساله بزودی درکی عمیق از دلایل بیولوژیکی بیماری‌های کلیوی به دست خواهد آمد.

بیماری‌های حاد کلیوی زیرذره‌بین

در عین حال دانشمندان دانشگاه لاهویای کالیفرنیا و دانشگاه بارسلونا این مساله را مورد بررسی قرار داده‌اند که آیا می‌توان از شخصی که به بیماری سندرم کیست کلیه مبتلاست، به شکلی کلیه‌های فوق کوچک (واژه فنی آن کلیه‌های ابتدایی است) تهیه کرد یا خیر؟ این بیماری که در اصل یک بیماری ژنتیکی بسیار پیشرفته است، هم در انسان‌ها و هم در حیوانات شایع است. از شاخصه های این بیماری تشکیل کیست‌های متعدد در کلیه‌های بیمار است که در شرایط حاد می‌تواند حتی به کبد و پانکراس نیز آسیب‌های جدی وارد کند. آمارها حاکی از ابتلای 5/12 میلیون نفر در سراسر جهان به این بیماری حاد و شایع است. باوجود تحقیقات گسترده در زمینه کند کردن پروسه این بیماری، هنوز درمان قطعی برای آن مشخص نشده اما دانشمندان این تیم تحقیقاتی امیدوارند آزمایش‌های آنها بتواند امکان تشریح دقیق‌تر دلایل این بیماری مهلک را فراهم آورد. خوزپ ماریا کامپیستول، یکی از متخصصان ارشد کلینیک این بیمارستان که شخصا در این تحقیقات حضور داشته و در عین حال مسئول بخش اورولوژی و امراض کلیوی بیمارستان بارسلوناست، می‌گوید: «این مساله یکی از مهم‌ترین جنبه‌های بالینی تحقیق اخیر است، چرا که این امکان را مهیا می کند که بتوان در آزمایشگاه بیماری‌های کلیوی انسانی را بازتولید کرد و مهم‌تر از آن در محیط مصنوعی، روش‌های مختلف درمانی را به شکل آزمون و خطا روی آن امتحان کرد.»

بررسی عملکرد داروها

از طرف دیگر دانشمندان انتظار دارند از طریق کلیه‌های کوچک دست‌ساز بتوانند عملکرد داروها را حتی در بخش مولکولی مورد مطالعه بیشتر قرار دهند. برای درمان بیماری‌های مختلف همیشه داروهایی که باعث تسکین درد و بیماری می‌شود، اما در عین حال تاثیر آنها بر سلول‌هایی غیر از سلول‌های هدف و ایجاد واکنش‌های بیوشیمیایی ناخواسته همیشه مساله‌ساز بوده است. برخی محققان انتظار دارند کلیه‌های مینیاتوری دست‌ساز در آزمایش‌های بالینی بتواند نه‌تنها تاثیر داروهای جدید را بهتر مشخص کند، بلکه حتی بتواند نشان دهد چگونه می‌توان پروسه عملکرد دارو را تا حد امکان برای اجتناب از تاثیرات ناخواسته کوتاه کرد.

دکتر کامپیستول در ادامه می‌افزاید: البته مجموع آنچه ذکر شد، صرفا برای کلیه‌های مینیاتوری دست‌ساز صدق نمی‌کند، بلکه می‌توان آن را برای هر ارگان مصنوعی دیگری نیز اعمال کرد. پروفسور ایسپیسوا در خاتمه گفت که به دلایل متعدد برای او و سایر محققان کلیه یک هدف فوق‌العاده جذاب و گیراست. با توجه به این‌که بیماری‌های این اندام حیاتی بسیار زیاد و در عین حال گسترده است و متاسفانه اغلب نیز با تشخیص‌های نادرست همراه می‌شود، دانشمندان اکنون امید دارد که شاید سلول‌های بنیادی بتواند راه‌حلی پیش پای صف‌های طولانی پیوند بگذارد.

sociedad / مترجم: فرناز حیدری