چه می‌کنه این بازیکن ... !

گزارشگران در سال‌های اخیر به درست یا غلط اصطلاحاتی را در میان ورزش دوستان باب کرده‌اند که از دو بعد نشات می‌گیرد، این اصطلاحات یا با پیش‌زمینه قبلی در جریان یک مسابقه به زبان رانده شده یا این‌که فی‌البداهه بر سر زبان‌ها افتاده است. فرهنگ اصطلاحات گزارشگران فوتبال ایران در حال غنی شدن است و هر سال اصطلاحات جدیدی به این فرهنگ اضافه می‌شود که از ذوق و قریحه ناب برخی از گزارشگران نشات می‌گیرد. گزارشگری در فوتبال آنقدر اهمیت دارد که حتی کتابی درباره فرهنگ ادبیات و اصطلاحات مربوط به آن هم چاپ شده است. با هم برخی از مهم‌ترین اصطلاحات چند سال اخیر گزارشگران تلویزیونی را مرور می‌کنیم:

«توی دروازه»: کیومرث صالحی‌نیا از گزارشگران دهه 60 فوتبال است که البته هم‌اکنون فعالیتی در این زمینه ندارد. او را باید نخستین کسی قلمداد کرد که در دنیای گزارشگری فوتبال برای خود یک اصطلاح درست کرد، اصطلاحی به نام توی دروازه! صالحی نیا هنگامی که تیمی به گل می‌رسید به جای این‌که بگوید گل می‌گفت توی دروازه. این اصطلاح چنان جا افتاد که اکنون بیشتر گزارشگران از آن استفاده می‌کنند. جالب است بدانید این اصطلاح معادل انگلیسی ندارد و گزارشگران انگلیسی هنگام به ثمر رسیدن گل می‌گویند goal! اما واقعا عبارت توی دروازه غلط است یا درست؟ صد البته اشکالی به این عبارت وارد نیست اما برخی از گزارشگران در به کار بردن این اصطلاح زیاده‌روی کرده‌اند.

«توی سر توپ می‌زنه»: مگر توپ سر دارد؟ اینجاست که ذوق و قریحه گزارشگران گل می‌کند. آنها توپ را به موجودی تشبیه می‌کنند که سر دارد. برخلاف عبارت توی دروازه، مشخص نیست واقعا چه کسی اولین بار این عبارت غیرمصطلح را به کار برد. این عبارت اکنون به یکی از معمول‌ترین جملات و اصطلاحات گزارشگران تبدیل شده است.

«کماکان»: معنای دقیق کماکان را می‌دانید؟ یعنی چنان که بود. حالا در میان گزارشگران فوتبال، عادل فردوسی‌پور به دفعات عبارت کماکان یا همان چنان که بود را به کار می‌برد. بازی کماکان ادامه دارد، فلان بازیکن کماکان توپ را در اختیار دارد، نتیجه بازی کماکان یک بر یک مساوی است، فلان تیم کماکان دفاعی بازی می‌کند، کماکان با ادامه گزارش بازی در خدمت شما هستیم، خب، اینها را می‌توان پذیرفت اما درک معنایی این جمله که فلان بازیکن کماکان پشتک وارو می‌زند کمی مشکل است! این جمله را یکی از گزارشگران چند سال پیش به زبان آورد. بد نیست بدانید عادل فردوسی‌پور کماکان از این عبارت استفاده می‌کند. به هر حال به کار بردن این کلمه عربی در گزارش‌های فوتبالی کاملا جا افتاده است.

«چه می‌کنه»: این یکی را هم باید به پای عادل فردوسی‌پور نوشت. وقتی بازیکنی توپ را در اختیار می‌گرفت و چند بار دریبل می‌زد، وقتی یک بازیکن در یک مسابقه گل‌های زیبا می‌زد و اتفاقاتی مشابه این، آنگاه عادل می‌گفت: «چه می‌کنه این بازیکن.» یا این‌ که «چه می‌کنه این شوت.» جمله‌های خبری مملو از هیجان و احساس این بار مثبتی به هیجان موجود در یک مسابقه می‌دهد. هر دو اصطلاح چه می‌کنه این بازیکن یا چه می‌کنه این شوت درست به نظر می‌رسد، هر چند روی عبارت دومی کمی باید بیشتر تامل کرد.

«برخلاف جریان بازی»: این عبارت خیلی در میان گزارشگران بازی رایج است. اصولا می‌گویند برخلاف جریان آب یا برخلاف جریان رودخانه، اما عبارت برخلاف جریان بازی حاصل ذوق و قریحه گزارشگران وطنی است. در فرهنگ‌نامه لغت برای واژه «جریان» معانی مختلفی همچون «رفتن آب و جز آن»، «خروج و پیشرفت و صدور و اتفاق»، «دست به دست شدن پول»، «روان شدن آب یا هر چیز مانند آن» یا «رویداد، حادثه و ماجرا» درج شده است. با این تفاسیر وقتی یک گزارشگر می‌گوید، برخلاف جریان بازی فلان تیم گل خورد، یعنی چه؟! یعنی این‌ که برخلاف خروج و پیشرفت بازی فلان تیم گل خورد؟! یعنی این ‌که برخلاف ماجرای بازی، فلان تیم گل خورد؟ یا این ‌که برخلاف دست به دست شدن پول، فلان تیم گل خورد؟! آیا گزارشگران فوتبالی اصطلاح برخلاف جریان بازی را بدرستی در گزارش‌های خود به کار می‌برند؟

«شوت سرکش»: مگر ما شوت رام و حرف گوش کن هم داریم؟! بله داریم، ولی به لطف گزارشگران فوتبال. البته گمان نکنید اصطلاح شوت سرکش اشتباه است. این عبارت از صنعت ادبی تشخیص بهره گرفته است، صنعتی که به اشیا و جانوران یا عناصر غیرانسانی صفت و نسبت انسانی می‌بخشد. حالا اینجا صفت انسانی «سرکش» به شوت فلان بازیکن نسبت داده می‌شود تا نتیجه‌اش بشود شوت سرکش، عبارتی که تا دلتان بخواهد گزارشگران آن را در جریان گزارش یک بازی به کار می‌برند.

«کار به ضربات پنالتی کشیده میشه»: این جمله هم خیلی وقت است در میان گزارشگران ایرانی رایج شده. البته در مواقعی که پنالتی نتیجه یک بازی را تعیین می‌کند. این اصطلاح نیز حاصل دسترنج خود گزارشگران ایرانی است و معادل خارجی ندارد.

«یه فرصت»: وقتی مهاجم یا هر بازیکن دیگری در آستانه گلزنی قرار می‌گیرد معمولا گزارشگران فریاد می‌زنند «حالا یه فرصت عالی!» ایرادی هم به این عبارت وارد نیست و کاملا درست است. «یه فرصت» به بخشی جدانشدنی از فرهنگ اصطلاحات و گفتار گزارشگران فوتبال تبدیل شده است.

«کار تمومه»: فلان تیم گل می‌زند و تیمش را جلو می‌اندازد، این اتفاق اگر قرار است در ثانیه‌های پایانی بازی بیفتد، به قول گزارشگران دیگر «کار تمومه»! این اصطلاح هم خیلی در فوتبال ما کاربرد دارد. گزارشگران آن‌ور آبی هم معادل دقیقش را دارند.