فیلم بیانیه و خطابه نیست

در این میان، سینمای ایران با «روزهای زندگی» و «پشت پرده مه» که هر دو ساخته پرویز شیخ طادی بود و نیز گروهی از فیلم‌های قدیمی و جدید دفاع مقدس به دلیل سالگرد آغاز حماسه مقاومت و ایستادگی ملت ایران، تعطیلات آخر هفته گذشته سیما را رقم زد. یکی از این فیلم‌های قدیمی «دوله تو»، ساخته رحیم رحیمی‌پور بود که پنجشنبه بیست و هشتم شهریور ساعت 21 از شبکه دو سیما پخش شد و دیدار با عبدالرضااکبری جوان و احمدرضا درویش (در کسوت بازیگری!) جالب توجه نشان می‌داد؛ گرچه در این فیلم شعارگویی به ضدشعار تبدیل شده است. نباید فراموش کرد فیلم بیانیه و خطابه نیست. یک قصه و روایت است و باید حادثه داشته باشد تا موتور داستان جلو برود، اما متاسفانه در این اثر ما شاهد ظرافت در پرداخت قصه و آدم‌های خوب و بد نیستیم.اما در کنار اینها به سیاق گذشته تعدادی فیلم تلویزیونی نیز از شبکه‌های مختلف سیما راهی آنتن شد که در زیر به دو فیلم از میان آنها اشاره می‌کنم.

* * *

سایه‌های سرد: فیلمی از حسین پورستار که جمعه بیست و نهم شهریور ساعت 13 و 30 دقیقه از شبکه شما پخش شد. داستان از این قرار است که مدتی است در جنگل‌های ارسباران، شکار غیرقانونی صورت می‌گیرد. حال مهندس ناصر نوریان محیطبان کارآزموده به منطقه آمده تا با محیط‌بانان ارسباران همکاری کند و اوضاع را سامان دهد.

در این فیلم که کیهان ملکی، کاظم افرندنیا و بهرام نوبری‌پور ایفای نقش می‌کنند یک ویژگی به چشم می‌خورد که می‌توان از آن به عنوان برگ برنده یاد کرد و آن چیزی نیست جز شخصیت دادن به جغرافیا. چیزی که فقدان آن فقط در تله‌فیلم که در سریال‌ها و آثار سینمایی هم کاملا مشهود است و دیده می‌شود.

سایه‌های سرد با وجود ایراداتی که در عناصر مختلف خود و بخصوص میزانسن‌ها دارد، اما توانسته جغرافیا را ـ که اتفاقا در این کار نقش پررنگی هم دارد ـ به عنصر و شخصیت تبدیل کند.

یکی از نکات کاملا مثبت این فیلم بازی روان کیهان ملکی است که از معدود بازیگرانی به حساب می‌آید که اساسا کار خود را جدی می‌گیرد و مدیوم برایش تفاوت ندارد. متاسفانه همان طور که تله‌فیلم برای خیلی از کارگردانان قلک و منبع درآمد است، برای خیلی از بازیگران هم همین گونه است و هنگام حضور در یک فیلم تلویزیونی آن طور که باید و شاید از خود انرژی خرج نمی‌کنند. این آفت اگر کنترل نشود تمام تلاش و هدف سازمان صدا و سیما را از تولید تله‌فیلم از میان می‌برد.

به هر روی کیهان ملکی نشان داده میزان انرژی و تلاشی که برای ایفای نقش می‌گذارد، در هر مدیومی یکسان است و بی‌شک باید قدردان چنین نگاهی بود. سایه‌های سرد بخش عمده‌ای از حس و روح خود را مدیون بازی خوب اوست و بخش دیگرش به رعایت اصول جغرافیا در فیلم بازمی‌گردد، اما همچنان دارای ضعف‌هایی است که در دیگر تله‌فیلم‌ها به چشم می‌خورد که محسوس‌ترین آنها فیلمنامه است.

* * *

پاییز در ایوان خانه نشسته است: فیلمی به‌کارگردانی اکبر شهبازی با اسمی طولانی و شعر گونه که پنجشنبه بیست و هشتم شهریور ماه ساعت 23 از شبکه شما پخش شد و داستانش هم درباره مردی به‌نام مراد است که با صید پرنده و فروش آن روزگار می‌گذراند. مراد و همسرش دختری معلول به نام ساره و پسری به نام سبحان دارند. مراد امیدی به درمان ساره ندارد، اما همسرش ناامید نیست و...

فیلمی که در آن هیچ چهره مطرحی حضور ندارد، مهدی حکیمی، محسن صیفی و رقیه اصلانی کتولی ایفاگر نقش‌های اصلی هستند. این فیلم یک ایراد عمده دارد و آن سطحی‌نگری و انتخاب راحت‌ترین شکل ممکن برای پیشبرد درام و قصه است که به ارائه اثری کاملا سطحی منجر می‌شود.

بی‌شک این اثر یک درام روان‌شناسانه و شخصیت‌محور است که در عین حال که هر کاراکتر به تنهایی دارای شخصیتی پیچیده است، خود خانواده هم شخصیت محسوب می‌شود و یک رفت و برگشت کل به جزء و جزء به کل در خیلی از لحظات به چشم می‌خورد.

سازندگان «پاییز در ایوان خانه نشسته است» و شخص شهبازی درصدد ساخت فیلمی احساسی و شخصیت محور و ایدئولوگ‌گونه بوده و با این نیت به سمت ساخت چنین فیلمی رفته است، اما او نیز دچار اشتباهی شده که نه فقط او بلکه خیلی از فیلمسازان بزرگ هم دچارش می‌شوند و آن چیزی نیست جز حرکت اشتباه و برعکس.

با نگاهی به آثار موفق از این نوع کارها می‌بینیم که این جزئیات است که در کنار هم کلیات را شکل می‌دهد، اما بیشتر فیلمسازان ما با یک نگاه غلط با شکل دادن کلیات درصدد پر کردن جاهای خالی با جزئیات می‌شوند که این کار نتیجه‌ای جز شکست و سطحی کردن اثر ندارد.

اما در کنار این موضوع باید به نکته مهم دیگری اشاره کرد و آن رسیدن به داستان از دل شخصیت‌پردازی است، نه این که قصه تعیین‌کننده شخصیت باشد. این موضوع نیز یکی از مواردی است که باعث می‌شود خیل عظیمی از این آثار به آن نتیجه مطلوب نرسد و حس و حال کار درنیاید.

باید قبول کرد ساخت درست چنین آثاری بسیار سخت و مشکل است و باید زمان و دقت صرف آن کرد. با این حال پاییز در ایوان خانه نشسته است دقیقا از همان دو ناحیه‌ای که عنوان کردم بیشترین ضربه را خورده و نتوانسته به خواسته‌اش برسد. شهبازی دچار اشتباه و اشکالی شده که 90 درصد از فیلمسازان ما درباره این نوع کارها دچارش می‌شوند.

بارها در همین صفحه گفته‌ شده که فیلم در وهله اول باید قصه داشته باشد و مخاطب را جذب و سپس در لایه‌های بعدی خود پیام را وارد کند. حال وقتی برای گرفتن بیشتر بودجه و تسریع در تصویب فیلمنامه این پیام‌ها را به لایه‌های اولیه منتقل و قصه را تقریبا حذف می‌کنیم، پیام به شعار و سطحی‌نگری تبدیل می‌شود.

محمدرضا لطفی