شائبه وجود سرب در شربت تریاک

برگه آزمایش نخست، اول تیر امسال در آزمایشگاه بوعلی شهر قم صادر شدنشان می‌دهد در خون مرد معتاد شصت و یک ساله‌ای که در حال درمان با شربت تریاک است، به میزان 69.8 میکروگرم سرب وجود دارد، در حالی که حداکثر میزان سرب موجود در خون باید 50 میکروگرم در دسی لیتر باشد.

آزمایش دوم ،پنجم تیر با کنجکاوی مرتضی خوش‌گفتار، پزشک درمانگر اعتیاد که به‌وجود سرب در خون بیمارش مشکوک شده بود، انجام شده است؛ آزمایشی که این بار نمونه‌ای از شربت تریاکی را که بیمار در حال درمان از آن استفاده می‌کرد، می‌سنجید و نتیجه‌اش نشان داد که در این شربت 5.4 میکروگرم در دسی لیتر سرب وجود دارد.

این دو آزمایش؛ یک هدف را دنبال می‌کرد، این که روشن کند چرا معتاد در حال درمان با شربت تریاک از برخی عوارض رنج می‌برد؛ موضوعی که وقتی با سعید سرکشیکیان، متخصص داخلی و فوق تخصص گوارش و کبد در میان گذاشته شد، او با بررسی نتایج آزمایش‌ها این‌گونه نظر داد که به‌نظر می‌رسد بیمار، مبتلا به مسمومیت با سرب شده و بهتر است پزشک درمانگر اعتیاد به جای خوراندن شربت تریاک به او از داروهای دیگر مثل متادون استفاده کند.

پس از این بود که پزشک پیگیر این موضوع، نتایج آزمایش‌ها را به وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با موادمخدر فرستاد تا با شروع دور تازه‌ای از بررسی‌های آزمایشگاهی، سلامت شربت‌های تریاک موجود در بازار واکاوی شود.

اما آن‌طور که مرتضی خوش‌گفتار می‌گوید این دو نهاد هیچ پاسخی به گزارش او نداده‌اند. ما نیز که پیگیر این موضوع از مسئولان این دو نهاد شدیم چیزی جز یک سکوت و یک تکذیب عایدمان نشد، اما برای این که دستمان برای پیگیری مساله پر باشد، از او خواستیم تا یک بار دیگر نمونه‌ای از شربت‌های تریاک موجود در بازار را به آزمایشگاهی دیگر ارسال کند.

پنجم مرداد این اتفاق افتاد و نمونه‌ای از شربت تریاک به آزمایشگاه نور تهران رسید و گزارش چهاردهم مرداد این آزمایشگاه وجود 5.5 میکروگرم سرب در نمونه را تائید کرد.

مجموع این آزمایش‌ها از وجود سرب حکایت داشت، اما وقتی ما این موضوع را از ستاد مبارزه با موادمخدر پیگیری کردیم چیزی جز تکذیب نشنیدیم و زمانی که به سراغ وزارت بهداشت رفتیم دست خالی برگشتیم.

سکوت وزارت بهداشت

مهدی سلیمانجاهی، سرپرست دفتر کل نظارت بر دارو و موادمخدر سازمان غذا و دارو کسی بود که درخواست کتبی ما برای گفت‌وگو با او بی‌جواب ماند و تماس‌های مکررمان با تلفن همراهش حاصلی دربرنداشت، اما اصرارهای ما برای پیگیری موضوع از او به این پاسخ روابط عمومی ختم شد که وقتی وی نامه درخواست مصاحبه‌ای را امضا نمی‌کند یعنی مایل به صحبت‌کردن درباره آن موضوع نیست.

آزمایشگاه‌های معتبر نظر بدهند

بی‌نتیجه ماندن تلاش‌های ما در این جبهه، ما را به سمت ستاد مبارزه با موادمخدر سوق داد، اما برگه‌های آزمایشی که آلودگی خون چند معتاد مصرف‌کننده شربت تریاک به سرب را نشان می‌داد حتی آزمایش‌هایی که آلودگی شربت‌ها را ثبات می‌کرد مدرکی قابل اعتماد برای ستاد نبود.

محمدباقر صابری‌زفرقندی، مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با موادمخدر در گفت‌وگو با جام‌جم از بی‌اعتمادی‌اش به نتایج این آزمایش‌ها حرف زد و تاکید کرد تا وقتی آزمایشگاه‌های مرجع و معتبر و نیز پزشکی قانونی آلودگی شربت‌ها به سرب را تائید نکنند نتیجه هیچ آزمایشی مورد اعتنای ستاد نخواهد بود.

او اعتبار مستندات ما را در حالی از بیخ و بن زیر سوال برد که به سلامت شربت‌های تریاک موجود در بازار فقط به استناد این که هیچ گزارشی دال بر آلودگی آنها وجود ندارد، ایمان داشت بدون آن که بگوید آیا وزارت بهداشت تاکنون این موضوع را بررسی کرده و مستنداتی در دست دارد که این‌چنین از کیفیت شربت‌ها دفاع می‌کند.

زفرقندی البته توضیح داد که وزارت بهداشت باید بیش از هر نهاد دیگری نسبت به سلامت شربت‌های تریاک حساس باشد، اما در عین حال برای این که دست ما نیز برای تکمیل گزارش خالی نماند به بیان این جملات بسنده کرد: شربت‌های تریاکی که وزارت بهداشت متولی تولید وتوزیع آن از شبکه‌های قانونی است، نمی‌تواند به سرب آلوده باشد چون دلیلی برای این کار وجود ندارد. اگر هم چنین موضوعی صحت داشته باشد باید یا به ستاد یا وزارت بهداشت گزارش شود که تاکنون چنین گزارشی ارسال نشده است.

شربت تریاک اگرچه مخلوطی غیر از تریاک، آب و الکل نیست، اما به آن دارو می‌گویند. به همین دلیل زفرقندی نیز تولید دارو را فقط از ترکیبات خالص میسر می‌داند و می‌گوید اگر از تریاک‌های کشف شده که معمولا ناخالصی‌هایی دارد برای ساخت شربت تریاک استفاده شود صنایع داروسازی آن را ابتدا خالص می‌کنند و سپس شربت تریاک را می‌سازند.

سرب بلاتکلیف

با این حال ما به طور غیررسمی باخبر شدیم که یک شرکت توزیع‌کننده شربت تریاک در جلسه‌ای خصوصی با مسئولان وجود سرب در برخی شربت‌ها را تائید کرده، هرچند صابری زفرقندی آب پاکی را روی دست ما ریخت و گفت یک شرکت توزیع‌کننده، صلاحیت اظهارنظر در این باره را ندارد.

حالا در این اوضاع، سرب بلاتکلیف است؛ جایی بین بودن یا نبودن، در نقطه‌ای میان تائید و تکذیب. سرب یک فلز ویژه است که محال است نامش در کنار تریاک برده نشود.

قاچاقچیان برای این‌که بار تریاک خود را سنگین‌تر کنند، علاوه بر موادی مثل آرد، براده شاخ گاو، چوب، کاکائو، چرم آب شده کفش، صمغ گیاهان و چسب، به آن سرب هم می‌زنند که آذرخش مکری، رئیس مرکز مطالعات ملی اعتیاد به جام‌جم توضیح می‌دهد؛ نیت قاچاقچیان از این کار خوش‌آب و رنگ‌تر کردن تریاک و فروش بهتر آن نیز هست.

در واقع وجود سرب در تریاک موضوعی است که از دیرباز درباره آن صحبت شده و حالا که نتایج چند آزمایش نیز وجود سرب در شربت‌ها را تائید می‌کند، پذیرش این موضوع یا لااقل فکر کردن به آن و تلاش برای کاوش در این موضوع کار دشواری نیست.

با این حال سعید صفاتیان از صاحب‌نظران حوزه اعتیاد که قول پیگیری موضوع آلودگی شربت‌های تریاک را به ما داده بود، بعد از مذاکره با مسئولان کارخانه شربت تریاک، حامل سه پیغام از سوی آنها بود؛ اول این‌که در استانداردهای بین‌المللی در فرآیند تولید شربت تریاک، سرب را سنجش نمی‌کنند.

دوم آن‌که در خط تولید کارخانه از هیچ وسیله‌ای که در آن سرب به کار رفته باشد، استفاده نمی‌شود تا گمان برود که سرب در آن مرحله به آن اضافه شده و سوم این‌که در هر مرحله از تولید کارخانه 2000 لیتر شربت تریاک تولید می‌شود که یک شیشه شربت 250 سی‌سی نمی‌تواند ملاک درستی برای سنجش میزان سرب باشد.

البته از بین این سه پیام فقط موضوع دوم قابل پذیرش است، وگرنه این‌که در فرآیند تولید، سرب تریاک‌ها سنجش نمی‌شود، خود دلیلی بر این است که ممکن است تریاک‌های آلوده به سرب نیز وارد چرخه تولید شود و چون سنجیده نمی‌شود، گمان بر این باشد که سربی وجود ندارد.

این در حالی است که در مورد پیغام سوم نیز باید گفت که برخلاف ادعای کارخانه تولیدکننده، یک بطری 250 سی‌سی هم می‌تواند ملاک قضاوت باشد، چون اگر یک شیشه آلوده باشد، می‌توان نتیجه گرفت که کل مخزن چنین وضعی دارد.

پروتکل درمان به بیراهه نرود

وجود سرب در تریاک شاید از نظر آنها که مرگ را شایسته معتادان می‌دانند، موضوع مهمی نباشد، اما اگر تریاک مصرفی معتادان بویژه شربت تریاکی که آنها برای خلاصی از اعتیاد به مواد مخدر مصرف می‌کنند، آلوده به سرب باشد، از دو منظر مهم است.

ابتدا از بعد سلامت معتادان در حال ترک که اگر به هر دلیل بیمار شوند، بار درمانی آنها به دوش جامعه می‌افتد. ته خط تجمع سرب در بدن، ابتلا به سرطان است؛ موضوعی که مرتضی خوش‌گفتار، پزشک درمانگر اعتیاد نیز نگران آن است.

او در گفت‌وگو با جام‌جم، سرب را ماده‌ای سمی و خطرناک معرفی می‌کند که چون ذره‌ذره در بدن جمع می‌شود و به مرور اندازه‌اش در خون بالا می‌رود، در ابتدای کار، اثرش را مثل یک بیماری ویروسی بروز می‌دهد و عوارضی چون خستگی، بی‌حالی، بی‌خوابی، کم‌خونی، درد مفاصل، ضعف عضلات، دل درد، تهوع، سردرد، لرزش و در نهایت کم شدن قدرت بینایی را به بار می‌آورد و در انتهای کار به وارد شدن فشار شدید عصبی به فرد، فلج عضلات و نارسایی شدید کلیه منجر می‌شود.

اما نگرانی از وجود سرب یا هرگونه ناخالصی در شربت‌های تریاک فقط منحصر به این مساله نیست، چون نکاتی که در پروتکل درمان به کمک تنتور اپیوم (شربت تریاک) بیان شده فقط شربت‌هایی را در درمان اعتیاد کارآمد می‌داند که خالص و عاری از ترکیبات فرعی با خواص نامشخص باشد.

درواقع شربت تریاک بخشی از زنجیره درمان نگهدارنده است؛ درمانی که در آن مصرف داروهایی با خواص مشابه، جایگزین موادمخدر غیرمجاز مثل هروئین و تریاک می‌شود.

توزیع شربت تریاک بین معتادان به عنوان درمان نگهدارنده محاسن زیادی دارد، از جمله این‌که از تماس بیماران با شبکه قاچاق کاسته می‌شود و در نتیجه از توسعه شبکه‌های عرضه و قاچاق کم می‌شود، همچنین چون هزینه شربت تریاک نسبت به موادمخدر کمتر است، معتادان برای تامین نیاز خود به مواد مجبور به فعالیت‌های ضداجتماعی نمی‌شوند و در نتیجه از عوارض اجتماعی، قضایی و اقتصادی وابستگی به موادمخدر کاسته می‌شود.

البته همه این پیامدهای مثبت در صورتی عاید اجتماع می‌شود که شربت‌های تریاک خالص، سالم و بدون عوارضی به دست معتادان در حال درمان برسد و نیز شربت به اندازه کافی در دسترس باشد، چون اگر غیر از این باشد، معتادان بار دیگر به سمت تهیه موادمخدر از بازار غیرقانونی می‌روند و شبکه‌های قاچاق را پروارتر از همیشه می‌کنند؛ یعنی اتفاقی که در تضاد آشکار با مفاد پروتکل درمان با تنتور اپیوم است.

مریم خباز‌ -‌ گروه جامعه