تازه‌ترین آمارهای خروج نخبگان از کشور

به گفته معاون فرهنگی و امور نخبگان بنیاد ملی نخبگان، 308 نفر از دارندگان مدال المپیاد و 350 نفر از برترین‌های آزمون سراسری از سال 82 تا 86 به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند.

البته حسن حسینی در گفت‌و‌گو با مهر اضافه کرده است که بر اساس آخرین آمار و اطلاعات از میان دارندگان مدال‌های المپیاد از سال 82 تا 86، تعداد 712 نفر نیز در داخل کشور هستند و حدود 1400 نفر از کنکوری‌های برتر در این چهار سال نیز در داخل کشور مقیم هستند.

یعنی بر اساس آمارهای جدید بنیاد ملی نخبگان، می‌توان گفت که در فاصله بین سال‌های 82 تا 86 ، حدود 33 درصد المپیادی‌ها و 19درصد کنکوری‌های برتر از کشور خارج شده‌اند.

در آماری که بنیاد ملی نخبگان ارائه کرده است، برترین‌های آزمون سراسری چهار سال نامبرده و برندگان المپیادهای علمی، به عنوان نخبه مورد تحقیق قرار گرفته‌اند و درباره خروج نخبگان هنری و سایر نوابغی که در حوزه‌های دیگری فعالیت می‌کنند، سخنی به میان نیامده است.

چرا آمارها تا سال 86 است؟

شاید اولین نکته‌ای که به ذهن می‌رسد این است که چرا آمار خروج نخبگان از کشور تا سال 86 اعلام شده است و درباره وضع نخبگان در سال 92، آمار رسمی ارائه نشده است؟

آریا الستی، معاون بنیاد ملی نخبگان در گفت‌وگو با جام‌جم توضیح می‌دهد: مطابق تحقیقات بنیاد، بیش از 90 درصد المپیادی‌ها و رتبه‌های برتر کنکور سراسری از سال 86 تا 92 همچنان در داخل کشور هستند، زیرا هنوز تحصیلات این افراد تمام نشده است و دانشجو هستند؛ درواقع، بنیاد ملی نخبگان، زمانی آمارهای سال 92 را اعلام می‌کند که وضع نخبه‌ای به‌تثبیت رسیده و تحصیلاتش تمام شده باشد.

به بیان دیگر، زمانی خروج یک فرد نخبه در بنیاد ملی نخبگان مورد بررسی قرار می‌گیرد که فرد نخبه، امکان خروج از کشور را داشته باشد، اما بسیاری از المپیادی‌ها و کنکوری‌های برتر در فاصله سال‌های پایانی دهه 80 تا امروز، همچنان دانشجو هستند و باید دید که آیا آنها پس از اتمام تحصیلاتشان از کشور خارج می‌شوند یا خیر؟

درواقع، با این حساب می‌توان انتظار داشت که آمار خروج نخبگان سال 92، چهار سال بعد در سال 96 اعلام شود که دانشجوی نخبه، امکان بیشتری برای خروج از کشور و ادامه تحصیلات تکمیلی داشته باشد.

فقط طلایی‌ها و رتبه‌های زیر 500

مطابق آمارهای بنیاد ملی نخبگان، 658 المپیادی و رتبه برتر کنکور طی چهار سال از کشور خارج شده‌اند، اما به گفته الستی، این آمار فقط مربوط به دارندگان مدال طلای المپیادهای علمی و رتبه‌های زیر 500 کنکور است و به دلیل زیاد بودن تعداد افرادی که مدال‌های نقره و برنز المپیادهای علمی دارند، تحقیقی درباره خروج این گروه از المپیادی‌ها و رتبه‌های بالاتر از 500 صورت نگرفته است.

این بنیاد، تحقیقی درباره آمار ورود نخبگان به کشور انجام نداده است و روش کار این بنیاد برای محاسبه ورود و خروج نخبگان، به صورت تحقیق موردی است.

الستی تشریح می‌کند که روش کار بنیاد نخبگان برای تائید خروج یک نخبه از کشور به این گونه است که ابتدا بنیاد در یک‌بازه زمانی تحقیق می‌کند که آیا فلان فرد نخبه در کشور حضور دارد یا خیر و در صورتی که آن فرد نخبه به مدت شش ماه در کشور حضور نداشته باشد، به عنوان نخبه‌ای محاسبه می‌شود که از کشور خارج شده است.

چقدر این آمارها قابل اتکاست؟

اگر با حساب و کتاب بنیاد ملی نخبگان جلو برویم، طی چهار‌سال اشاره شده، حدود 658 نفر شامل رتبه‌های زیر 500 کنکور و دارندگان مدال طلای المپیادها از کشور خارج شده‌اند و با احتساب این آمارهای رسمی می‌توان تخمین زد که از ابتدای سال 80 تا 92، حدود 2000 نخبه از کشور خارج شده‌اند.

اما بدیهی است که هزاران نیروی انسانی ماهر طی 12 سال اخیر از کشور خارج شده‌اند که هیچ آمار رسمی از خروج آنها در دسترس نیست.

به طور مثال، فردی که رتبه 800 آزمون سراسری را کسب کرده است، فردی که مدال برنز یک المپیاد علمی را تصاحب می‌کند یا نخبه هنری که با آثارش جهان هنر را تکان داده است، تفاوت سطح چندانی با نخبه‌های مورد تائید بنیاد ملی نخبگان ندارد، اما در این آمارهای رسمی به مهاجرت این نیروهای انسانی نخبه اشاره نشده است. معاون بنیاد ملی نخبگان نیز در همین خصوص توضیح می‌دهد که بودجه‌ها و امکانات فعلی به ما اجازه نمی‌دهد که تحقیق گسترده‌ای درباره آمارهای ورود و خروج همه نخبگان از کشور یا رشته‌ها و دانشگاه‌های مورد علاقه تحصیل آنها انجام دهیم، اما با اطمینان می‌توانم بگویم که آمارهای تازه بنیاد ملی نخبگان، بسیار معتبر است و شهروندان نباید به هر‌آماری درباره خروج نخبگان از کشور اعتماد کنند.

جای خالی حمایت‌های گسترده از نخبگان

طی چند سال اخیر، میزان حمایت از نخبگان مورد تائید بنیاد ملی نخبگان افزایش یافته است، اما همچنان سطح این حمایت‌ها به گونه‌ای نیست که هزاران دانشمند ایرانی در رشته‌های مختلف علمی برای ورود به کشور، تمایل زیادی داشته باشند.

هم‌اکنون بنیاد ملی نخبگان، با ارائه بورس تحصیلات دکتری به حدود 120 نخبه در سال، اعطای هدیه ازدواج به زوج‌های نخبه، پرداخت حقوق دو سال نخبگان در شرکت‌های دانش‌بنیان و ارائه تسهیلات خرید مسکن به تعدادی از نخبگان در تلاش است که از مهاجرت بیشتر این منابع انسانی جلوگیری کند.

نباید از خاطر برد که تحصیل فرد نخبه در خارج از کشور به‌خودی خود، امر پسندیده‌ای است و موجب تعامل علمی بین نخبگان ایرانی با نخبگان سایر کشورها خواهد شد، اما بحث بر سر بازگشت افراد نخبه پس از پایان دوران تحصیل است.

اما با وجود شکاف عمیقی که هم اکنون بین صنعت و دانشگاه در کشور وجود دارد، بسیاری از نخبگان، حتی در صورت برگشت به کشور نیز مجبور خواهند شد که در نهایت به کار تدریس در مراکز آموزش عالی روی بیاورند؛ درحالی که عمده علاقه‌مندی نخبگان به تولید محصولات دانش‌بنیان و حضور موثر و کاربردی در دنیای صنعت است.با این حال به نظر می‌رسد که تا تصویب سیاستگذاری‌های جدید برای حمایت‌های بیشتر از نخبگان و هماهنگی گسترده‌تر بین وزارت علوم، بنیاد ملی نخبگان، وزارت صنایع و معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور، خروج نخبگان از کشور در سال‌های آینده نیز ادامه داشته باشد.

امین جلالوند‌ /‌ گروه جامعه