ارس؛ پتانسیل مغفول گردشگری

رود ارس از کشور ترکیه سرچشمه می گیرد و حدود 450 کیلومتر از مرز مشترک آبی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان را تشکیل می دهد.

رودخانه ارس در سال ۱۸۱۳ میلادی در پی عهدنامه ترکمنچای به عنوان مرز ایران و روسیه برگزیده و تمامی مناطق شمال این رود از ایران جدا و به خاک روسیه افزوده شد.

طبیعت این رود منحصر به فرد به انضمام سرگذشت تاریخی آن موجب شده رود ارس از جمله مناطق مستعد گردشگری برای تمام فصول سال از جمله ورزش های آبی باشد.

با این وجود نبود جاده ارتباطی مناسب و امکانات رفاهی از جمله نیازمندی های مسافران است که در حاشیه این رود پاسخ مناسبی دریافت نمی کند.

شهروندان پارس آباد معتقدند معرفی این شهرستان محدود به تولیدات کشاورزی بوده و جاذبه های گردشگری و تاریخی آن عملا مورد غفلت واقع شده است.

این در حالی است که وجود قلعه و پلهای تاریخی و باستانی حاشیه رود ارس بیانگر اهمیت آن در طول تاریخ و به ویژه موقعیت مرزی آن یادآور موضوعات و حوادث بین المللی است.

قدمت سه هزار ساله قلعه تاریخی اولتان

قدمت رود ارس نه تنها به واسطه پل های تاریخی بلکه وجود قلعه باستانی اولتان با نزدیک به سه هزار سال قبل از میلاد مسیح پیوند خورده است.

قلعه تاریخی اولتان از مهمترین آثار و قلعه های تاریخی و باستانی استان اردبیل و کشور بوده و قدمت این اثر به دوره اشکانیان یعنی حدود دو هزار و 200 سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد.

مساحت تقریبی این قلعه 70  هکتار است که 33 هکتار آن را ارگ یا «شارستان» و 37 هکتار آن را بخش بیرونی شهر باستانی به نام «ربض» تشکیل می دهد.

تخریب قلعه به دلیل عدم ساماندهی حاشیه مرزی

با وجود اهمیت تاریخی این قلعه در پی تخریب دیوار قلعه تاریخی «اولتان» با طغیان رودخانه ارس به دلیل عدم ساماندهی نوار مرزی رود، استاندار اردبیل از اختصاص مبلغ 10 میلیارد ریال برای جلوگیری از تخریب قلعه تاریخی اولتان و ساماندهی حاشیه رودخانه ارس در پارس آباد خبر داد.

اکبر نیکزاد با اشاره به فرسایش شدید خاک در ساحل رودخانه مرزی ارس خواستار ساماندهی هرچه سریع تر و توجه به این موضوع شد.

وی تاکید کرد: با پیشروی رودخانه ارس به سمت ساحل مرزی ایران، علاوه بر تخریب این اثر تاریخی بخشی از خاک های حاصل خیز کشورمان در این منطقه مرزی را از دست می دهیم.

پیش از این مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل از احتمال تخریب و زیر آب رفتن دیوار قلعه تاریخی اولتان پارس آباد با روند فعلی طغیان رودخانه ارس خبر داده بود.

یحیی نقی زاده با تاکید بر ضرورت ساحل بندی رود ارس در کنار این اثر تاریخی برای جلوگیری از تخریب بیشتر آن عنوان کرده بود که در حال حاضر تنها راه جلوگیری از این تخریب اثر ارزشمند، ساماندهی و ساحل بندی رود ارس می باشد که باید هر چه سریع تر به اجرا گذاشته شود.

علاوه بر این معاون حفاظت و بهره‎برداری شرکت مدیریت منابع آب ایران در پی بازدید خود از این رود بر لزوم تسریع در روند ساماندهی رود ارس تاکید کرد و گفت: در صورت تاخیر در اجرای این طرح شاهد از دست دادن خاک کشور و نیز تخریب قلعه تاریخی اولتان خواهیم بود.

محمودرضا عراقی افزود: متاسفانه قسمتی از قلعه اولتان بر اثر سیلاب و عدم ساماندهی رود ارس تخریب شده و اگر سرعت پروژه را زیاد نکنیم بی شک شاهد نابودی این قلعه تاریخی خواهیم بود.

وی با بیان اینکه کل بازه دایک سراسری در استان اردبیل را 88 کیلومتر و مجموع بازه اجرا شده ساماندهی را 45 کیلومتر عنوان کرد و یادآور شد: با اجرای این طرح تاکنون بخش زیادی از خاک کشور که به مرور زمان و بر اثر انحراف و لبریز شدن آب ارس در آن سوی رودخانه قرار گرفته بود، آزاد سازی شد.

معاون حفاظت و بهره‎برداری شرکت مدیریت منابع آب ایران اضافه کرد: در این طرح بیش از 30 کیلومتر از سواحل رودخانه ارس به منظور جلوگیری از پیش روی آب به خاک کشورمان و بازگرداندن مسیر رودخانه به مجرای اصلی ساحل بندی شده است.

به گفته وی، طرح ملی ساماندهی رود ارس با هدف احیای شاخه اصلی این رودخانه منطبق بر مرز پروتکل  1334بین ایران و شوروی سابق اجرا می شود

عراقی، آزادسازی اراضی ملی، ممانعت از پیشروی و انحراف آب این رودخانه به داخل خاک ایران در سیلاب های فصلی و جلوگیری از تخریب سازه های زیربنایی و خانه های مسکونی و تثبیت ساحل ایران طبق پروتکل مذکور و نیز جلوگیری از فرسایش اراضی ساحلی در پارس آباد را از دیگر اهداف طرح برشمرد.

خسارت میلیاردی سیلاب به اماکن عمومی

اما تاکید برای ساماندهی حاشیه مرزی ارس محدود به حفاظت از مرز آبی و قلعه تاریخی نبوده و به دلیل پرآب بودن این رود همه ساله طغیان آب و ایجاد سیلاب خسارات میلیاردی را به امکان عمومی و زمین های زراعی اطراف آن وارد می کند.

نماینده مردم پارس آباد و بیله سوار در مجلس شورای اسلامی در پی بازدید اخیر خود از این رود، گفت: بالغ بر 10 میلیارد ریال برای ساحل بندی و ساماندهی رودخانه ارس و جلوگیری از پیشروی این رودخانه و جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی و دیواره های قلعه اولتان در این شهرستان هزینه شده است.

حجت الاسلام حبیب برومند افزود: هم اکنون طرح ساحل بندی ارس با شتاب خوبی و با پیشرفت 12 درصدی در حال اجرا است و تا یک ماه آینده ۲۰۰ متر از حوزه قلعه تاریخی اولتان ساحل بندی می شود.

وی افزود: برای اجرای طرح ملی ساماندهی رود ارس تاکنون 130 میلیارد ریال سرمایه گذاری شده و برای تکمیل آن حدود یک هزار میلیارد ریال دیگر نیاز است.

برومند تاکید کرد: هر سال در فصل بارندگی و طغیان این رود پرآب بالغ بر 20 میلیارد ریال به اماکن عمومی، تاریخی، مزارع، زمین های کشاورزی و راه های ارتباطی خسارت وارد می کند.

با وجود اینکه طرح ساماندهی رودخانه ارس و حاشیه آن به منظور احیای شاخه اصلی این رودخانه مرزی چند سال پیش آغاز به کار کرده است و با وجود تاکید مسئولان به ضرورت تسریع در اجرای آن آهنگ طرح ساماندهی رود ارس کند بوده و طغیان سیل به ویژه در فصول بارش در کمین اراضی کشاورزی و اماکن مسکونی این منطقه است.

نبود مجموعه تفریحی در حاشیه مهمترین رود مرزی ایران

غفلت از پتانسیل گردشگری ارس تنها در ساماندهی آن محدود نمانده و نبود حتی یک مجموعه تفریحی و گردشگری موجب شده است گذر گردشگران احتمالی از حاشیه این رود آنی و بدون ساعتی درنگ باشد.

این مهم موجب شد استاندار اردبیل در اظهارات اخیر خود خواستار ایجاد یک تفرجگاه چند منظوره در حاشیه این رودخانه شود که به نظر می رسد با وجود تاکید به اجرای این مهم، تاکنون برنامه ای برای ساخت این مجموعه و ساماندهی و زیبا سازی حاشیه این رود انجام نشده است.

بطوریکه ساکنان حاشیه ارس از انباشت زباله و نخاله های ساختمانی در حاشیه این رود گله داشته و معتقدند تا زمانی که بستر حاشیه ارس ساماندهی مناسبی نداشته باشد، انتظار حضور گردشگر در آن بی معنی است.

در سنن ارمنی این رودخانه به نام «آراست» نوه بزرگ خاندان افسانه‌ای ارمنی هایک نامگذاری شده است. این نام بعدها یونانی شده و به آراکس دگرگون شد و برای تمدنی پیش از تاریخ که در دره کورا و ارس شکوفا شده بود استفاده می شد.

برخی بر این باورند که ارس با دو رودخانه پیشون و گیهون که در فصل دوم کتاب مقدس به آن اشاره شده مرتبط است.(مهر)