حماسه سیاسی، چیستی و چگونگی

سوالات جدی‌ که در این زمینه مطرح است از جمله حماسه سیاسی چیست و ابعاد و شاخص‌های آن کدام است؟ آیا صرفا پدیده انتخابات و نحوه برگزاری آن به عنوان حماسه سیاسی مطرح است یا مقتضیات و مختصات دیگری مد نظر است که تحقق حماسه سیاسی منوط به آن است.

از سوی دیگر، پیوند بین حماسه سیاسی و اقتصادی کدام است؛ آیا مکمل یکدیگرند، چرا این پیوند اهمیت دارد و چگونه می‌توان این دو را به یکدیگر پیوند زد؟

قطعا انتخاب این الگو با هوشمندی رهبر معظم انقلاب و متناسب با مقتضیات و شرایط امروزین و چشم‌انداز آینده کشور برگزیده شده است، بنابراین پاسخ دقیق به سوالات پیشگفته و پرهیز از واکنش‌های شعارگونه مرسوم می‌تواند مقدمه حرکت صحیح به سوی مدیریت کلان کشور باشد.

گرچه این موضوع از مسئولیت‌های سنگین نهادهای راهبردی کشور مثل دولت و مجلس است،‌ اما سایر نهادها نیز باید با دقت و بررسی و برآورد روشن، به این فرآیند یاری رسانده و در جهت تحقق آن مشارکت هوشمندانه داشته باشند.

چیستی و مختصات

درباره چیستی حماسه سیاسی و شاخص‌های آن تاکنون اظهارنظرهای متفاوتی شده است، اما بازکاوی برخی شاخص‌های آن در چشم‌انداز آینده اهمیت دارد.

گرچه انتخابات، کانونی‌ترین محل تجلی تحقق حماسه سیاسی است، اما چگونگی آن اهمیت دارد که آن را از یک فرآیند سیاسی به حماسه سیاسی تبدیل می‌کند؛ بنابراین شناخت مختصاتی که انتخابات را به حماسه سیاسی تبدیل می‌کند، اهمیت دارد. برخی​ شاخص‌ها و مختصاتی که می‌تواند منشأ خلق حماسه سیاسی شود در یک نگاه عبارتند از:

1 ـ حضور پرشکوه و فراگیر مردم

تمام تلاش دشمنان ایجاد یاس، سرخوردگی و بریدگی در مردم نسبت به فرآیندهای سیاسی است. تحمیل تحریم‌ها بخشی از سناریوی بزرگی است که با هدف تهاجم به عزم و اراده مردم طراحی و اجرا شده و غایت آن ایجاد جدایی بین مردم و نظام است. انتخابات محل تجلی حضور، پویایی و نشاط سیاسی جامعه است. خلق حماسه در صورتی امکان تحقق دارد که مردم به عنوان رکن بنیادین آن، حضوری فعال، پویا و پرنشاط داشته باشند. حتی مشارکت منفعلانه و همراه با سکوت و کم‌توجهی اعضای جامعه نمی‌تواند روح حماسی ناشی از همبستگی و عزم و اراده ملی را متبلور سازد. شکوه حضور مردم در مشارکت آنها، عزم و اراده آنها برای انتخابی دقیق، امیدواری آنان به آینده کشور، احساس تعهد نسبت به فرآیندهای مدیریت جامعه و نقش‌پذیری در آن، اعتماد آنان به فرآیند و مدیران برگزاری و باور درونی به مشی و روشی است که برای عزت و افتخار کشور ضرورت دارد؛ بنابراین حضور پرشکوه مردم متضمن «بعد ذهنی» با مختصات ذکر شده و «بعد عینی» که شامل مشارکت در انتخابات است، می‌گردد. این دو بعد مکمل و مقوم یکدیگر هستند و چنانچه هر یک تضعیف شود منشأ مخاطرات، اختلالات و آسیب‌های گوناگونی خواهد بود. حماسه از پیوند بین بعد ذهنی و بعد عینی حضور متعهدانه و هوشمندانه مردم در فرآیند انتخابات بروز می‌یابد.

2 ـ انتخاب اصلح

حضور پرشکوه مردم یکی از مهم‌ترین ارکان حماسه سیاسی است، اما رکن دیگر آن انتخاب هوشمندانه است. فرآیند انتخابات،‌ روندی پیچیده دارد که بازیگران متفاوتی فعال می‌شوند تا متناسب با رویکردهای خود، نظام افکار عمومی کشور را مهندسی کرده و شرایطی را رقم بزنند که اهداف آنها را محقق سازد. بویژه نقش جریان‌های ضدانقلاب، معاندان و دشمنان کشور در فرآیند انتخابات پررنگ می‌شود و آنها با سرمایه‌گذاری پردامنه به انتخابات چشم طمع دارند تا بتوانند آنچه را از طرق دیگر نتوانستند تحقق بخشند به واسطه انتخابات به آن دست یابند. انتخابات برای آنها یک فرآیند راهبردی است، چرا که در پی آن هستند افکار عمومی را رهزنی کرده و از فرصت پیش‌آمده شکاف‌ها و تضادهای اجتماعی را به جامعه ایران تحمیل و جریان‌ها و چهره‌های خاصی را برجسته و به ذهنیت جامعه معرفی کنند. ضرورت‌های کشور ایجاب می‌کند نهادهای مسئول با هوشیاری، تمام فرآیند انتخابات را در یک بسته کامل مورد ملاحظه قرار داده و کلیت انتخابات و مراحل آن را با هم مدیریت کنند.

3 ـ رقابت پرنشاط

نشاط و پویایی جمعی مستلزم رقابت پرشور و حقیقی است، نبود رقابت واقعی که موجب ایجاد فاصله جریان‌ها، گروه‌ها، احزاب و شخصیت‌های سیاسی از انتخابات باشد ضمن این‌که تا حدی پویایی و حضور جمعی را کمرنگ می‌کند، موجب غیرفعال‌شدن منابع قابل توجهی از کنشگران و منابع خرد جامعه است. وجود سلیقه​های متفاوت در عین یگانگی در اصول، نه‌تنها همبستگی و انسجام اجتماعی و سیاسی را تهدید نخواهد کرد، بلکه از نظر کارکردی رقابت‌هایی را پدید می‌آورد که برآیند آن تعمیق ارزش‌های مشترک و اجماع جمعی است. رقابت رمز پویایی، حضور پرشکوه و انتخابات حماسه‌آفرین است که البته شروط و شرایطی دارد که توجه به آنها آثار سوء احتمالی را از بین خواهد برد. رقابت مبتنی بر باور به اصول، رعایت هنجارها و پایبندی‌ به مبانی اخلاقی و قانونی و هوشمندی راهبردی، متضمن انتخاباتی دقیق، موثر و موفقیت‌آمیز است.

مصون‌سازی جریان‌های سیاسی از نزدیکی و قرابت با جریان‌های معارض یا نفوذ عناصر این معارضان به کانون‌های انتخاباتی، از شروط بنیادین رقابت پرنشاط و آثار راهبردی آن است. آنچه در زمان باقیمانده باید مورد موشکافی دقیق قرار گیرد، نقد روندهای گذشته برای پیشگیری از کارکردهای منفی در شرایط کنونی است. این نقد مستلزم اصلاح است، اصلاحی مبتنی بر پیش‌بینی رفتار دشمنان و انتخاب الگویی کارآمد و نرم برای ناکارآمدسازی‌ آن که در عین حفظ روحیه رقابت‌آمیز و فضای پرنشاط، از تنش‌آفرینی جریان‌های مشکوک، معارض و وابستگان به جریان‌های وابسته به بیگانه پیشگیری و ممانعت کند.

4 ـ مدیریت عاری از اختلال

تجربه نشان داده است حتی یک فرصت بی‌نظیر و حضور پرنشاط اجتماعی هم می‌تواند به یک تهدید بالقوه یا بالفعل تبدیل شود. حلاوت حضور پرنشاط و رقابت‌آمیز مردم باید در فضایی آرام و به دور از منازعات، درگیری و تضادهای اجتماعی یا بروز شکاف‌های اجتماعی تحقق ‌یابد. انتخابات 88 و تجارب حاصل از آن، این واقعیت را گوشزد می‌کند دشمنان هیچ فرصتی را فرو نگذارده و در جایی که بزرگ‌ترین حماسه سیاسی حضور مردم رقم خورده است، آنها از غفلت، بی‌توجهی و خلأها نهایت بهره‌برداری را کرده و آن را به یک تهدید تبدیل می‌کنند. آنچه از ‌اکنون قابل پیش‌بینی است، این که دشمن همان روش‌های پیشین را به کار نخواهد گرفت. قطعا الگوی روش‌شناسی حریف و تکنیک‌ها و روش‌های آنان کاملا تغییر خواهد کرد. آنچه اهمیت راهبردی دارد شناخت الگوی روش‌شناسی، منابع و بازیگرانی است که در این انتخابات به‌کار برده می‌شود. تاخر و غفلت در نتیجه پیش‌بینی نکردن روش‌ها، ابزارها و فرصت‌های جدیدی که بازیگران مقابل بسیج و به‌کارگیری خواهند کرد، بروز خواهد یافت. الگوی حریف قطعا تنها معطوف به مرحله انتخابات نیست؛ بلکه برای تمام مراحل برنامه‌ریزی کرده و تلاش خواهد کرد اهداف خود را به صورت مرحله‌ای به‌ پیش ببرد. یکی از چالش‌های بنیادین تحقق حماسه سیاسی، پاسداری دقیق از فضای افکار عمومی و حضور پرنشاط مردم است که دشمنان برای آن خواب‌های زیادی دیده‌اند.

کارکردهای مورد انتظار

تحقق مختصات و مشخصات برشمرده شده باید بتواند به نتایج و کارکردهای مناسب و عواقب مثبتی تبدیل شود که برآیند آن برای کشور واجد شرایط و آثار مثبت و مقوم ارزش‌ها، اقتدار و پایداری کشور باشد؛ بنابراین تحقق حماسه سیاسی تنها مشروط به برگزاری انتخابات با مختصات گفته‌شده نیست، بلکه آثار و کارکردهای ناشی از فرآیندهای سیاسی اهمیتی مضاعف دارد. برخی کارکردها و آثار ناشی از انتخابات پرشکوه که مبین حماسه سیاسی است، در کارکردهای ذیل قابل تاکید است.

1 ـ اقتدار کشور و نظام

اقتدار به معنای بهره‌مندی از پشتوانه‌ها، منابع نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مناسب است که مقوم ادامه ارزش‌های بنیادین و استحکام آن است. بویژه همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب تاکید فرمودند، اقتدار در فرهنگ متضمن اقتدار حقیقی یک کشور است؛ اقتدار مبتنی بر اجماع، نهادینگی و انسجام ناشی از پایداری ارزش‌های بنیادین می‌تواند بنیان‌ها و منابع قدرت را استحکام بخشیده و منشا​ استواری کشور در فرآیندهای بین‌المللی و داخلی باشد. حماسه سیاسی ضمن این که خود ریشه در ابعاد نرم‌افزاری قدرت در جامعه دارد، مقوم تحکیم اقتدار و پایداری کشور نیز است.

2 ـ ایجاد دولت توانا (قدرتمند)

دولت ضعیف از مدار ایجاد شکاف بین مردم و ساختار سیاسی و پراکندگی منابع قدرت در یک کشور و بویژه عدم تجمیع قدرت‌های خرد اجتماعی بروز می‌یابد. این همان هدفی است که دشمنان تلاش داشته و دارند که بر ایران تحمیل کنند، دولتی بدون برخورداری از فاکتورهای لازم و مناسب برای نمایندگی‌کردن اهداف ملی و خواست‌های مردم، اما حضور هوشمندانه مردم و حمایت گروه‌های راهبردی از دولت‌ها در تمام ادوار بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مانع تحقق این خواست دشمنان شده است. یکی از مهم‌ترین کارکردهای تحقق حماسه سیاسی برای آینده کشور ایجاد دولتی قدرتمند و تواناست که از ظرفیت‌ها و پشتوانه‌های قدرتمند مردمی و اجتماعی برخوردار باشد. دولت قدرتمند ضمن برخورداری از مشروعیت و اقتدار داخلی در سطح مردم و نهادهای سیاسی و اجتماعی، از ظرفیت و قدرت کافی در سطح بین‌المللی برخوردار بوده و می‌تواند پیشبرد اهداف ملی را تسهیل کند. پیشبرد اهداف در سطح بین‌المللی بستگی به ایجاد دولتی توانا دارد که از طریق انتخاباتی پرشکوه برآمده باشد.

3 ـ تقویت و تعمیق همبستگی ملی

در انتخابات 88 متعاقب یاس دشمنان از پیشبرد اهداف خود در فرآیند انتخابات، تلاش کردند فرصت‌های تحکیم اقتدار ملی را با تعمیق شکاف‌های اجتماعی و ایجاد فرآیندهای آشوب و شورش جایگزین کنند. چالشی که به دلیل پیش‌بینی نامناسب، شرایط و فتنه ناگواری را بر کشور تحمیل کرد که آثار منفی آن همچنان مشاهده می‌شود.

این تجربه تلخ حقیقتی را گوشزد می‌کند که حماسه سیاسی و برگزاری انتخابات باشکوه باید از نظر کارکردی به تعمیق انسجام، پیوستگی و همبستگی جمعی بینجامد. حضور پردامنه مردم که عاری از روحیه همگرایانه و اهداف مشترک باشد و به عاملی برای افتراق و واگرایی‌های اجتماعی مبدل شود، نه‌تنها حماسه سیاسی نخواهد بود بلکه خود در نقش چالشی عظیم، تهدیدات پیش‌بینی‌نشده‌ای را به کشور تحمیل می‌کند. تعمیق همدلی، ایجاد روحیه‌ای مشترک و همگرایانه از مقتضیات یک جامعه قدرتمند است که انتخابات به عنوان یک فرآیند سیاسی باید به تحکیم آن یاری رساند.

4 ـ غلبه بر چالش‌ها و مشکلات

دولت قدرتمند برآمده از انتخابات باید ظرفیت کافی برای حل مشکلات کشور و مضایقی که مردم را رنج می‌دهد، فراهم کند. بردباری مردم در مقابل مشکلات همیشه با بنیانی به نام «امید» تقویت و استمرار یافته است. مردم امیدوارند با جابه‌جایی دولت‌ها و برگزاری انتخابات، شرایط به گونه‌ای رقم بخورد که نتیجه آن به نفع کشور بوده و مشکلات جاری که عموما غیرطبیعی و در نتیجه برخی ناکارآمدی‌ها و سیاستگذاری‌های نامناسب یا در نتیجه مداخله دشمنان پدید آمده است، حل شود. هیچ یک از آحاد جامعه انتظار ندارد یکباره تمام مشکلات کشور در عرصه‌های گوناگون حل شود، اما این خواست جمعی باید مدنظر مسئولان کشور باشد که با اولویت‌بندی دقیق به حل مشکلاتی همت گمارند که بیشترین اقشار از آن آسیب‌ دیده یا در معرض آن قرار دارند. مردم امیدوارند دولت آینده بتواند با هوشیاری، برنامه‌ریزی دقیق و احساس تعهد نسبت به مردم مومن و پشتوانه‌های نظام، شرایط را تغییر داده و دگرگون سازد.

مجموع این مختصات و کارکردها، حداقل به طور نسبی مبین تحقق حماسه سیاسی است که باید در سال جاری رقم خورده و تحقق یابد، اما همان گونه که رهبر معظم انقلاب تاکید فرمودند حماسه سیاسی به تنهایی​گرچه واجد ارزش‌ها و آثار بسیار مثبتی برای کشور است، اما در صورتی اهداف مورد نظر ایشان را تحقق می‌بخشد که با حماسه اقتصادی پیوند بخورد. این دو رکن کاملا به یکدیگر وابسته بوده و ضعف هر یک مقدمه ناکارآمدی دیگری خواهد بود.

شهاب سلیمی - جام جم