پرتوهای کیهانی دشمن روده‌ها

از نخستین بار که روح بلند کنجکاوی و اشتیاق بی‌پایان انسان برای کشف دنیای اطرافش پای او را از گهواره کوچک و آبی رنگش بیرون برد، چند دهه می‌گذرد. کشش جنون‌آمیزی که این فضای رازآلود بی‌انتها در وجود انسان کاشته قدرتی اسطوره‌ای برای پشت‌سر نهادن مرزها به او داده است، اما یک تفاوت دنیای واقعیت با جهان اساطیر در آسیب‌پذیر بودن انسان است.

کد خبر: ۵۶۱۱۵۲

روحیه کنجکاوی و کمال‌طلبی انسان را به جلو می‌راند، اما از گزند فضای بیرونی ایمن نمی‌سازد. جوی که زمین اطراف خود گسترانده همچون سایبانی تمام‌قد، زمین را تحت پوشش قرار می‌دهد و این سیاره زنده را از گزند پرتوهای زیانبار حفظ می‌کند؛ پرتوهایی که می‌توانند برای زندگی خطرآفرین باشند و در معرض آنها قرار گرفتن آسیبی جدی به بافت بدن وارد می‌کند. در پاره‌ای موارد این آسیب‌ها آنقدر است که به بیماری‌های صعب‌العلاجی مثل سرطان منجر شود. انسان در حالی مشغول شناخت این تاثیر مخرب است که فضانوردانی همین حالا در آن بالا و بدون حفاظت کامل مشغول انجام‌وظیفه هستند.

بتازگی معلوم شده پرتوهای کیهانی از قدرت سلول‌های روده برای مقابله با انکوپروتئین‌ها می‌کاهند. انکوپروتئین‌ها در حضور ژن سرکوبگر تومور یا آنتی‌ژن ایجاد می‌شوند. این ژن سرکوبگر تومور، ژنی است که در تنظیم رشد سلولی نقش دارد. از دست رفتن یک ژن سرکوبگر تومور می‌تواند رشد خودمختار و خارج از قاعده را میسر کند. انکوژن‌ها یا ژن‌های تومورزا، ژن‌های تغییر یافته‌ای هستند که در حالت عادی پروتوانکوژن نامیده می‌شوند. ولی در صورت بروز جهش در پروتوانکوژن‌ها، آنها به انکوژن‌ها تبدیل می‌شوند. انکوژن‌ها باعث بروز سرطان می‌شوند.

چندی پیش در کنفرانس سالانه‌‌ای که به منظور بررسی تاثیر پرتوهای کیهانی بر خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ یا کولورکتال برگزار شد، دانشمندان گردهم آمدند. پژوهشگرانی از مرکز جامع سرطان‌شناسی جورج‌تاون کشف کردند پرتوهای کیهانی توانایی سلول‌های روده موش را برای برطرف کردن پروتئین‌های انکوژن تخریب می‌کند که در نهایت باعث نمو پیش‌رونده تومورهای کلورکتال (روده‌ بزرگ) می‌شود. به 25 سانتی‌متر انتهایی روده بعلاوه قسمت آخر کولون و راست روده، به اصطلاح کولورکتوم می‌گویند و سرطان این قسمت به کولورکتال موسوم است. سرطان کولورکتال برای توصیف تومورهای بدخیم کولون ورکتوم به کار می‌رود؛ کولون ورکتوم، هم بخشی از روده بزرگ و هم قسمتی از سیستم هاضمه است.

یافته‌های این تحقیق برای پژوهشگران از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه می‌تواند به دانشمندان برای طراحی راهبردهایی به منظور مراقبت از مسافران فضایی در برابر خطر ابتلا به سرطان، راه‌حل‌هایی ارائه ‌کند. در عین این که هنوز تخمین قابل اعتمادی از خطر ابتلا به سرطان در مواجهه با پرتوهای کیهانی در دست نیست این پژوهشگران نشان دادند تومورهای روده‌ای در موش در معرض پرتوهای کیهانی افزایش یافته است. این یافته‌ها برای محافظت از سلامت فضانوردانی که برای انجام مأموریت‌های اکتشافی پا به فضای باز خارج از جو زمین می‌گذارند و همچنین گردشگر‌های فضایی آینده، نتایج مثبتی خواهد داشت.

در واقع مقصود دانشمندان در این مطالعه، به دست آوردن برآورد دقیقی از میزان خطر ابتلا به سرطان ناشی از زندگی در معرض پرتوها بوه است. آنها می‌خواهند سازوکارهای مولکولی شرکت‌کننده در این روند را شناسایی کنند که به موازات آن راهبردهایی برای محافظت از فضانوردان در طول مأموریت‌های فضایی بلندمدت مانند سفر به مریخ پیشنهاد دهند.

هر دو پژوهشگر اصلی این مطالعه از موش‌های جهش‌یافته‌ تخصصی برای مطالعه آثار پرتو‌های آهن 56 ـ رایج‌ترین ایزوتوپ عنصر آهن ـ که پرتوهای یونیزان بسیار رایجی در فضا هستند، استفاده کردند. معلوم شد این پرتوها بزرگ‌ترین چالش برای اکتشافات فضایی به‌شمار می‌آیند. پرتو یونیزان آهن حجم بیشتری از انرژی را نسبت به پرتوهای گاما و ایکس که سبب تخریب DNA می‌شود وارد بدن می‌کنند. به نظر می‌رسد خطر ابتلا به سرطان در فضانوردان به این صورت افزایش ‌یابد، اگر چه هنوز برآورد دقیقی از آن در دست نیست.

از طرف دیگر، پژوهشگران جورج‌تاون گزارش کردند پرتوهای آهن 56 به ‌طور قابل ملاحظه‌ای خطر ابتلا به سرطان را در سرطان کولورکتال نمونه‌های موش افزایش داده است. البته در این مطالعه گزارش دیگری هم وجود داشت که ادعا می‌کرد شکل‌گیری تومور در روده موش پس از مواجهه با پرتوهای کیهانی به دوز پرتو وابسته بوده و این برخلاف مواجهه با پرتوهای گاماست.

تحمل رویارویی با پرتوها در طول مأموریت‌های طولانی فضایی ازجمله مأموریت به مریخ و اقامت بلند مدت در ایستگاه فضایی بین‌المللی ممکن است سبب انباشت دوز قابل ملاحظه‌‌ای از پرتوها در فضانوردان شود که این باعث به‌وجود آمدن یک نگرانی همیشگی برای سلامت قهرمانانی‌ است که به کاوش جمال هستی می‌پردازند.

پژوهشگر دیگر این مطالعه در گزارش خود اعلام کرد سرطان باعث افزایش سطح بتا ـ کاتنین می‌شود، زیرا پرتوهای کیهانی توانایی سلول‌ها را برای برچسب‌دار کردن پروتئین‌های بتا ـ کاتنین برای تخریب می‌کاهد و این یعنی سلول‌های روده‌ای نمی‌توانند این سرطان را از بین ببرند که سبب می‌شود پروتئین اجازه رشد سلول‌های کنترل نشده را می‌دهد. اطلاع از این‌که چطور پرتوهای کیهانی سلول‌ها را وادار به شکل‌گیری تومور می‌کنند به ما اجازه می‌دهد راهبردهای پیشگیرانه‌ای را که این مسیر خاص علامت‌دهی را هدف قرار می‌دهد، گسترش دهیم.