زرافه‌های منقرض شده ایران

 کاوش‌های فسیلی در ایران نشان می‌دهد آنها در ایران نیز زندگی می‌کردند و نمونه‌های فسیلی‌شان در شمال غربی ایران یافت شده است. مراغه یکی از مهم‌ترین مناطق فسیلی در خاورمیانه است که در گذشته زیستگاه زرافه‌ها بوده است. در این منطقه نمونه‌های فسیلی از دو گونه «زرافه غول‌پیکر» و «بوهلینیا آتیکا» توسط مجید میرزایی اعطا‌آبادی از دانشگاه هلسینکی فنلاند در سال 2010 میلادی یافت شده‌ است. این دو گونه مربوط به میوسن (23 تا پنج میلیون سال قبل) است. ویژگی‌های ریختی و ساییدگی‌های ذره‌بینی دندانی نشان می‌دهد هر دو گونه «سرشاخه‌خوار» بوده است. به این معنا که از برگ‌ها، جوانه‌ها و شاخه‌های جوان درختان و درختچه‌ها تغذیه می‌کردند. فسیل‌های این دو گونه همراه با یک گونه زرافه دیگر به نام Palaeotragus rouenii در جنوب بلغارستان و نمونه‌های فسیلی هر سه‌گونه در مقدونیه به دست آمده است. علاوه بر این، نمونه‌ای آسیب‌دیده از پالئوترگوس نزدیک روستای ایوند در 48 کیلومتری شمال غربی تبریز توسط اعطاآبادی و همکارانش در سال 2011 میلادی به دست آمده است. به این ترتیب زرافه‌های فسیلی ایران حداقل سه گونه از سه جنس هستند.

زرافه غول‌پیکر (Helladotherium duvernoyi)

این‌گونه از اواخر والسین (6/11 تا 9 میلیون سال قبل) تا اواخر تورلین (3/5 تا 9 میلیون سال قبل) در جنوب اروپا و منطقه جغرافیایی جانوری بالکان و ایران در اواخر میوسن و شمال قفقاز و دریای خزر پراکنده و رایج بوده است. از جنس زرافه غول‌پیکر یک گونه به نام Helladotherium sp. در ترکیه یافت شده است. احتمال دو شکلی جنسی در این‌گونه با توجه به نمونه‌ها بالاست. دوشکلی جنسی به معنای تفاوت ریختی نظیر تفاوت در اندازه بین دو جنس نر و ماده است.

بوهلینیا آتیکا (Bohlinia attica)

(Bohlinia) یک جنس از خانواده زرافه است که اولین بار در سال 1929 میلادی توسط یک دیرینه‌شناس به نام دکتر ماتیو نامگذاری شده که شامل دو گونه (B. adoumi) و (B. attica) است. رده‌بندی گونه بوهلینیا آتیکا چند بار تغییر کرده است. بوهلینیا آتیکا در اواخر میوسن مانند زرافه غول‌پیکر در منطقه جغرافیایی جانوری بالکان و ایران رایج بوده است. این‌گونه معمولا با زرافه غول‌پیکر به طور مقایسه‌ای مطالعه شده و نمونه‌های ناشناخته زیادی از هر دو جنس (Bohlinia) و (Helladotherium) نیز در موزه‌ها نگهداری می‌شود.

زرافه گردن کوتاه (Palaeotragus)

گونه‌های این جنس، گردن بسیار کوتاهی دارند و 5 تا 23 میلیون سال قبل (میوسن) در آفریقا، آسیا و اروپا پراکنده بوده است. زرافه‌های گردن کوتاه از انواع آنتیلوپ‌های باستانی هستند. علاوه بر ایران گونه‌هایی از این جنس در کنیا، یونان، ترکیه، بلغارستان، مقدونیه، مغولستان و چین یافت شده‌اند.

گونه‌های این جنس اغلب علفخوار و چراگر بوده‌اند و برخی گونه‌ها نیز چراگر و سرشاخه‌خوار بوده‌اند. «چراگرها» معمولا از گیاهان علفی پهن‌برگ و گندمیان و «چراگر و سرشاخه‌خوار» مخلوطی از گیاهان علفی و برگ‌ها و جوانه‌های درختچه‌ها و درختان را مصرف می‌کردند.

میوسن قبل از پلیستوسن و پلیوسن

میوسن یک دوره زمانی در زمین‌شناسی است که محدوده آن پنج تا 23 میلیون سال قبل است. میوسن به پیشنهاد دانشمند انگلیسی به نام «سرچارلز لایل» نامگذاری شد. میوسن (Miocene) از پیوستن دو واژه یونانی به وجود آمده و به معنای «کمتر نزدیک به دوران کنونی» است. در آن هنگام تعداد گونه‌های بی‌مهرگان در جهان ۱۸ درصد کمتر از دوره پلیوسن بود. میوسن پس از اولیگوسن شکل گرفت و به دوره پلیوسن ختم شد و نخستین دوره نئوژن به شمار می‌آید. زمین با گذر از میوسن به دوران اولیگوسن رسید و با به پایان رسیدن اولیگوسن، دوره پلیوسن پدید آمد که پس از آن زمین شاهد دوره‌هایی از عصرهای یخبندان بود. گیاهان و جانداران میوسن به نسبت جدید بودند. پستانداران و پرندگان تا آن هنگام بخوبی شکل گرفته بودند. نهنگ‌ها، خوک‌های دریایی و جلبک‌های دریایی در زمین پراکنده شده بودند. دوره میوسن برای دانشمندان جالب است زیرا رشته‌کوه‌های هیمالیا در این دوره بالا آمد و شکل گرفت؛ پدیده‌ای که خود باعث ایجاد باران‌های موسمی در شبه‌جزیره هند شد و با یخبندان‌های نیمکره شمالی مرتبط بود.

زرافه‌های امروزی؛ قدبلندترین علفخواران جهان

زرافه‌ امروزی همراه با اوکاپی‌ در خانواده زرافه‌ها (Giraffidae) جای دارد. از اوکاپی‌ها یک گونه شناسایی شده است و زرافه‌ها امروز به شش گونه می‌رسند، ولی در گذشته زرافه‌های آفریقا همه از یک گونه تصور می‌شدند. در گذشته همه زرافه‌ها از گونه Giraffa camelopardalis تصور می‌شدند، اما مطالعات جدید مولکولی آنها را به شش گونه مجزا تفکیک می‌کند. وزن آنها به نزدیک دو تن می‌رسد. گردن آنها بلند و دارای هفت مهره گردنی است و پاهای بلندی دارند. نر و ماده هر دو شاخ دارند. نرها در مبارزه برای جفتگیری با شاخ‌های خود به شکم، سینه و پهلوهای رقیب خود ضربه می‌زنند. الگوی رنگ‌آمیزی بدن آنها متنوع است و در خنک‌کردن بدن زرافه نقش دارد. زیستگاه آنها ساوان و جنگل است، نزدیک آب‌بودن را ترجیح می‌دهند و سرشاخه‌خوار هستند. آنها در ارتفاع 500 تا هزار متری از سطح دریا دیده می‌شوند و اغلب از برگ‌های درختان آکاسیا تغذیه می‌کنند. محدود شدن زیستگاه و کاهش جمعیت، مهم‌ترین عوامل تهدید زرافه‌ها محسوب می‌شود.

علی ترک قشقایی