خسارت‌بارترین آفت گوجه‌فرنگی در دام تله‌جنسی

این آفت خطرناک بسرعت در ایران توسعه پیدا کرد و اکنون در 24 استان کشور به عنوان خسارتبارترین آفت محصول گوجه‌فرنگی، کشاورزان را با مشکلات جدی مواجه کرده است، به طوری که در برخی مناطق کشور خسارت این آفت بین 50 تا 100 درصد گزارش شده است.

با توجه به اهمیت سطح زیر کشت گوجه فرنگی در ایران (140 هزار هکتار) و خسارت شدید این آفت و همچنین قابلیت ازدیاد سریع نسل پروانه مینوز که می‌تواند 10 تا 12 نسل در یک سال باشد و باعث مقاومت سریع در برابر سموم شیمیایی می‌شود، ابداع و استفاده از روش‌های جایگزین بی‌خطر در قالب مدیریت تلفیقی آفات برای کنترل
این پروانه ناگزیر می‌نماید. در این ارتباط، محققان پژوهشکده فیزیولوژی و بیوتکنولوژی دانشگاه زنجان بتازگی موفق به طراحی و ساخت تله نوری فرمونی پروانه مینوز گوجه‌فرنگی شده‌اند.

دکتر صراف معیری، عضو هیات علمی دانشگاه زنجان و مجری طرح در توضیح این مطلب می‌گوید: تله نوری فرمونی با هدف استفاده از روشی ارگانیک و سازگار با محیط زیست، کاهش مصرف سموم شیمیایی و استفاده از انرژی خورشیدی برای سهولت استفاده توسط کشاورزان ابداع شده است. تله‌ابداعی با اثر سینرژیستی باعث جلب آفت پروانه مینوز شده و در مقایسه با تله‌های دلتایی فرمونی، کارایی به مراتب بیشتری دارد. وی خاطرنشان کرد: فرمون جنسی، رایحه‌ها یا مواد شیمیایی خاصی هستند که حشرات برای جلب جنس مخالف در فصل جفتگیری از خود منتشر می‌کنند. در تله ابداعی از تلفیق فرمون جنسی پروانه مینوز و طول موج خاصی از نور که در جلب این حشرات شب فعال موثر است، استفاده می‌شود.

آفت کشی با نور خورشید

معیری تصریح کرد: تله نوری فرمونی ساخته شده از قسمت‌هایی مانند پنل خورشیدی برای تبدیل انرژی خورشیدی به جریان الکتریکی، سنسور حساس به نور برای روشن‌کردن دستگاه در شب و خاموش‌کردن آن در صبح، منبع نور، جایگاه نصب فرمون و پایه نگهدارنده و تشتک تشکیل شده است.

وی خاطرنشان کرد: تله نوری فرمونی با استفاده از نور خورشید در روز باتری خود را شارژ کرده و با تاریک‌شدن هوا با روشن کردن منبع نوری شب پره‌های پروانه مینوز را به تله - که دارای تشتک‌های حاوی آب و مواد چسبنده است - جلب می‌کند و مجدد با روشن‌شدن هوا منبع نوری خاموش شده و متعاقبا منبع انرژی با نور طبیعی شروع به شارژشدن می‌کند. معیری افزود: در ارزیابی این وسیله میزان جلب شب‌پره‌های مینوز در تله نوری فرمونی اختراع‌شده توسط ما با تله‌های دلتایی فرمونی و تشتک‌های آب که روی آنها فرمون پخش شده بود در سطح دو مزرعه به طور همزمان و در طول فصل کاشت به مدت 10 روز متوالی با هم مقایسه شدند.

نتایج نشان می‌دهد تلفیق نور دارای طول موج ویژه با فرمون جنسی اثرات تشدید کنندگی بسیار مطلوبی را در سطح مزرعه از خود نشان می‌دهد به طوری که کارایی آن نسبت به روش‌های معمول مورد استفاده در مزارع ایران که عبارت از تله‌های دلتایی و تشتکی است سه تا پنج برابر افزایش نشان می‌داد. آزمایش‌های صحرایی معرف پتانسیل بسیار بالای این تله به عنوان ابزاری کارا برای کنترل آفت پروانه مینوز در قالب مدیریت تلفیقی آفات است.

مزایای طرح جدید

در حال حاضر، برای کنترل این آفت از قرار دادن لامپ‌های کم‌مصرف یا رشته‌ای در بالای تشتک‌های آب یا از تله‌های فرمونی دلتایی در سطح مزارع استفاده می‌شود که توسط مروجان جهاد کشاورزی به کشاورزان توصیه شده است. معیری در این ارتباط اظهار کرد: استفاده از این روش‌ها اشکالاتی به دنبال دارد مثلا منابع نوری که در تله‌ها استفاده می‌شوند به دلیل تشعشعات زیاد باعث جلب حشرات آفت از مناطق مجاور به داخل مزرعه می‌شود لذا اکیدا توصیه شده تشعشعات نوری در این گونه تله‌ها باید موضعی، لکه‌ای و با برد محدود اما در عوض با تعداد بالا استفاده شود.

مهم‌تر از آن با توجه به این‌که در این گونه تله‌های نوری از طیف خاصی از نور استفاده نمی‌شود، لذا حشرات مفید بخصوص زنبورهای پارازیتویید را نیز از بین می‌برد.

معیری خاطرنشان کرد: از طرف دیگر در اکثر مزارع کشورمان امکان دسترسی به برق وجود ندارد، لذا استفاده از تله‌های نوری با محدودیت مواجه است. بعلاوه برای نصب تله‌های مذکور احتیاج به سیم کشی داخل مزارع است که رفت و آمد کارگران و تردد ماشین آلات کشاورزی را با مشکل همراه می‌کند. به این مشکلات می‌توان هزینه‌های سنگین استفاده از برق برای روشن نگهداشتن تله‌ها در تمام طول شب و فصل کاشت را هم افزود.

وی تصریح کرد: از سوی دیگر، تله‌های چسبنده دلتایی پس از مدتی به دلیل وجود گرد و غبار خاصیت خود را از دست می‌دهند و این گونه تله‌ها فقط جنس نر آفات را به خود جلب می‌کند و از آنجا که این نوع تله نمی‌تواند تمام حشرات نر را به خود جذب کند، تعداد حشرات نر باقیمانده به اندازه‌ای است که تولید مثل و افزایش جمعیت ادامه پیدا می‌کند.

معیری با بیان این که تله تلفیقی ابداعی هیچ یک از مشکلات روش‌های معمول را ندارد، گفت:این تله با محیط‌زیست کاملا سازگار بوده و روشی بی‌خطر برای امحای آفت است. همچنین با استفاده از سلول‌های خورشیدی برای تامین انرژی الکتریکی نیاز به برق و سیم‌کشی در داخل مزرعه نیست.

تله نوری فرمونی براحتی قابلیت نصب در مزرعه و گلخانه را دارد و به گونه‌ای طراحی‌شده که در صورت ابری بودن هوا هم کارایی خود را حفظ می‌کند.

وی در پایان با بیان این که آزمایش‌های ارزیابی مزرعه‌ای و مقایسه تله ابداعی با تله‌های دیگر با همکاری دانشگاه زنجان و سازمان جهاد کشاورزی استان با موفقیت به اتمام رسیده است، تصریح کرد: استفاده از این تله کاملا مقرون به صرفه است، چون کشاورز تنها در سال اول برای خرید آن هزینه می‌کند، ولی در سال‌های متمادی می‌تواند از آن استفاده کرده و هزینه‌ای نیز بابت استفاده از برق شهری نخواهد داشت.

علی موحد - جام‌جم